PAGTULI

Ang pagkuha sa panit, o yamis, gikan sa kinatawo sa lalaki. Ang Hebreohanong berbo nga mul (tuli) gigamit sa literal ug sa mahulagwayong diwa. Ang Gregong nombre nga pe·ri·to·meʹ (pagtuli) sa literal nagkahulogang “usa ka paghiwa sa palibot.” (Ju 7:22) Ang “pagkadili-tinuli” gihubad gikan sa Gregong termino nga a·kro·by·stiʹa, nga gigamit sa Gregong Septuagint sa paghubad sa Hebreohanong pulong alang sa “yamis.”​—Rom 2:25; Gen 17:​11, LXX.

Si Jehova nga Diyos nag-obligar kang Abraham sa pagpatuli niadtong 1919 W.K.P., usa ka tuig sa wala pa ipanganak si Isaac. Ang Diyos miingon: “Kini ang akong pakigsaad nga inyong tumanon . . . Ang matag usa sa inyong mga lalaki kinahanglan magpatuli.” Ang matag lalaki sa panimalay ni Abraham nga iyang mga kaliwat ug mga sakop giapil, ug busa si Abraham, ang iyang 13-anyos nga anak nga lalaking si Ismael, ug ang tanan niyang mga ulipon midawat niini nga “ilhanan sa pakigsaad.” Ang bag-ong mga ulipon nga gidala sa panimalay gipatuli usab. Sukad niadto, ang bisan kinsang lalaki sa panimalay, ulipon o gawasnon, kinahanglang tulion sa ikawalong adlaw human ipanganak. Ang pagsalikway niini nga sugo sa Diyos silotan ug kamatayon.​—Gen 17:​1, 9-14, 23-27.

Ang pagtuli gibatasan sa Ehipto, sumala sa makita sa mga larawan nga gidibuho diha sa paril ug sa makita sa mga patayng lawas nga gipreserbar, apan dili matino kon kanus-a kini gisugdan paghimo diha sa maong nasod ug unsa ka daghan ang naghimo niini. Ang pipila nag-ingon nga si Jose ingong administrador sa pagkaon maoy unang nagdala niini nga batasan ngadto sa Ehipto. Ang uban nagkutlo kang Herodotus ingong awtoridad sa ilang pangangkon nga gisagop lamang ni Abraham kini nga kostumbre gikan sa mga Ehiptohanon. Sa pagtubag niining ulahing mga pangangkon, si W. M. Thomson nag-ingon: “Kon bahin sa pamatuod ni Herodotus, kinsa miadto sa Ehipto napulog-lima ka siglo sa ulahi, ug uban ang dakong kinaadman ug panukiduki, nga sagad nagsulat ug daghang butang nga walay kapuslanan, dili ko gayod ikatandi ang iyang mga sinulat sa mga sinulat ni Moises. Ang bantogang magtutukod sa Hudiyohanong estado​—ang labing bantogang maghahatag-balaod nga nailhan​—natawo ug gimatuto sa Ehipto, naghisgot sa mga kamatuoran maylabot sa pagsugod sa pagbatasan sa pagtuli taliwala sa iyang katawhan. Ang usa lamang ka magpapanaw ug historyador​—usa ka langyaw ug usa ka Grego​—miabot nga mas ulahi na kaayo, ug naghatag ug mga pahayag nga ang uban tinuod, ug ang uban sayop, ingon sa gipakita ni Josephus sa iyang tubag kang Apion; ug dayon ang maduhaduhaon kaayo nga mga awtor, kapin sa kawhaan ka siglo nga ulahi pa kay kang Herodotus, nagpailaila sa iyang depektosong mga pahayag, ug nga nagtuis ug nagpadako niini, misulay sa pagpamatuod nga si Abraham wala makadawat ug instruksiyon gikan sa Diyos maylabot sa pagtuli (ingon sa tin-awng giingon ni Moises nga iyang nadawat), apan gikan sa mga Ehiptohanon! Dili pinaagi sa maong mga argumento nga malalis ang pagkatinuod sa gisulti ni Moises.”​—The Land and the Book, girebisar ni J. Grande, 1910, p. 593.

Dili lamang ang mga Ehiptohanon ang nagbatasan sa pagtuli, kondili gibatasan usab kini sa mga Moabihanon, mga Ammonhanon, ug sa mga Edomhanon. (Jer 9:​25, 26) Sa ulahi, ang mga Samarianhon nga misunod sa mga kinahanglanon nga gilatid diha sa Pentateuko gituli usab. Sa laing bahin, ang pagpatuli wala batasana sa mga Asiryanhon, Babilonyanhon, Grego, ug ilabina sa mga Filistehanon. Ang mga Filistehanon ilabina, inay ang mga Canaanhon sa katibuk-an, sa makantalitahong paagi gitawag ingong “dili-tinuli,” ug maoy gikan sa pagpakiggubat batok kanila nga gidala ang mga yamis ingong mga tropeyo.​—Huk 14:3; 15:18; 1Sa 14:6; 17:26; 18:​25-27; 2Sa 1:20; 1Cr 10:4.

Ang mga kaliwat ni Abraham pinaagi kang Isaac ug Jacob matinumanong nagtuman sa pakigsaad labot sa pagpatuli. “Gituli ni Abraham si Isaac nga iyang anak nga lalaki sa dihang walo pa ka adlaw ang edad, ingon sa gisugo sa Diyos kaniya.” (Gen 21:4; Buh 7:8; Rom 4:9-12) Ang mga apo-sa-tuhod ni Abraham miingon kang Sekem ug sa iyang katagilungsod: “Dili namo mahimo . . . nga ihatag ang among igsoong babaye [si Dina] ngadto sa usa ka lalaki nga adunay yamis . . . Niini lamang nga kondisyon nga kami makahatag ug pag-uyon kaninyo, nga kamo mahisama kanamo, pinaagi sa pagpatuli sa matag lalaki kaninyo.” (Gen 34:13-24) Lagmit nga tungod kay si Moises wala magpakabana sa pagtuli sa iyang anak nga lalaki, siya nakaagom sa kapungot sa Diyos hangtod nga ang iyang asawang si Zipora mihimo niini alang kaniya.​—Ex 4:24-26; tan-awa ang ZIPORA.

Pagtuli Ilalom sa Balaod. Ang pagtuli maoy usa ka sugo nga obligadong tumanon ilalom sa Moisesnong Balaod. “Sa ikawalo ka adlaw [human ipanganak ang usa ka anak nga lalaki] ang unod sa iyang yamis tulion.” (Lev 12:​2, 3) Hinungdanon gayod kini kay bisan pag ang ikawalong adlaw matunong sa tinamod kaayo nga Igpapahulay, ang pagtuli pagahimoon gihapon. (Ju 7:​22, 23) Lakip sa mga ginikanan nga nahimong panig-ingnan ilalom niini nga Balaod nga nagpatuli sa ilang mga anak sa ikawalong adlaw mao ang mga ginikanan nila ni Juan nga Tigbawtismo, Jesus, ug Pablo. (Luc 1:59; 2:21; Flp 3:​4, 5) Ang Balaod naglatid usab nga pagatulion ang mga langyaw sa dili pa sila tugotan sa pagkaon sa paskuwa.​—Ex 12:43-48.

Nganong ang Balaod espesipikong nag-ingon nga ang pagtuli pagahimoon sa ikawalo nga adlaw?

Si Jehova wala magsaysay niini, ni kinahanglang isaysay pa niya kini. Ang iyang mga paagi kanunayng husto; ang iyang mga katarongan maoy labing maayo. (2Sa 22:31) Hinunoa, sa dili pa dugayng katuigan nakat-onan sa tawo ang pipila ka katarongan kon nganong ang ikawalong adlaw maoy maayong panahon sa pagtuli. Ang normal nga gidaghanon sa elemento nga makapaapol sa dugo nga gitawag ug bitamina K dili makaplagan diha sa dugo hangtod sa ikalima ngadto sa ikapito nga adlaw human sa pagpanganak. Ang lain pang makapaapol sa dugo nga nailhang prothrombin makaplagan nga mga 30 porsiyento lamang sa normal nga gidaghanon sa ikatulong adlaw apan sa ikawalong adlaw kini mas taas kay sa bisan unsang yugto sa kinabuhi sa bata​—nga moabot ug 110 porsiyento kay sa normal nga gidaghanon. Busa, ang pagsunod sa mga instruksiyon ni Jehova motabang sa paglikay sa kapeligrohan sa pagdugo. Sumala sa napanid-an ni Dr. S. I. McMillen: “Kon hatagan ug pagtagad ang pagtino sa gidaghanon sa bitamina K ug prothrombin ang labing maayong adlaw nga himoon ang pagtuli mao ang ikawalo nga adlaw . . . [ang] adlaw nga gipili sa Maglalalang sa bitamina K.”​—None of These Diseases, 1986, p. 21.

Ang ulo sa banay maoy kasagarang mohimo sa pagtuli, apan dili kini kanunay. Sa ulahing kapanahonan gigamit ang usa ka opisyal nga gitudlo ug gibansay alang sa pagtuli. Pag-abot sa unang siglo, mopatim-aw nga nahimong kostumbre ang pagngalan sa batang lalaki sa dihang siya tulion.​—Luc 1:​59, 60; 2:21.

Panahon sa 40-ka-tuig nga paglatagaw didto sa kamingawan, ang pagtuli sa mga batang lalaki wala himoa. Busa human makatabok sa Jordan, gipatuli ni Josue ang tanang lalaki ginamit ang santik nga mga kutsilyo didto sa Gilgal, ug gipanalipdan sila ni Jehova hangtod nga sila naayo.​—Jos 5:2-9; tan-awa ang KAULAWAN.

Human sa Pagkadestiyero. Duha ka siglo human makabalik ang mga Hudiyo gikan sa Babilonya, ang Gregong impluwensiya nagsugod sa paggahom sa Tungang Sidlakan, ug daghang katawhan ang wala na magpatuli. Apan sa dihang ang Siryanhon nga si Haring Antiochus IV (Epiphanes) nagdili sa pagpatuli, iyang nakaplagan ang Hudiyong mga inahan nga andam magpakamatay kay sa did-an ang ilang mga anak nga lalaki sa “ilhanan sa pakigsaad.” (Gen 17:11) Katuigan sa ulahi, ingon usab niini ang nahitabo sa dihang gidid-an sa Romanong Emperador Hadrian ang mga Hudiyo sa pagpatuli sa ilang mga anak nga lalaki. Apan, ang pipila ka Hudiyong mga atleta nga gustong moapil sa Helenistikong mga dula (diin ang mga magdadagan walay sapot) naningkamot nga mahimong “dili-tinuli” pinaagi sa usa ka operasyon nga gituyo aron sa pagpasig-uli sa daw susama sa usa ka yamis sa kinatawo aron makalikay sa pagyubit ug pagbiaybiay. Lagmit nga kini nga batasan ang gipasabot ni Pablo sa dihang iyang gitambagan ang mga Kristohanon: “Aduna bay tawo nga tinuli nga gitawag? Dili siya angayng magpakahimong dili-tinuli.” (1Co 7:18) Ang Gregong berbo nga gihubad dinhi nga “magpakahimong dili-tinuli” (e·pi·spaʹo·mai) sa literal nagkahulogang “bitaron aron sa pagtabon,” dayag nga nagtumong sa pagbitad sa yamis paabante aron mahimong daw dili-tinuli.​—Itandi ang Int.

Wala Isugo Ngadto sa mga Kristohanon. Human ipakita ni Jehova ang iyang pagdawat sa mga Hentil ngadto sa Kristohanong kongregasyon, ug sanglit daghan sa kanasoran ang misanong sa pagwali sa maayong balita, usa ka desisyon ang kinahanglang himoon sa nagamandong lawas sa Jerusalem bahin sa pangutana, Kinahanglan ba alang sa Hentil nga mga Kristohanon nga magpatuli diha sa unod? Ang konklusyon bahin niining butanga: Ang “kinahanglanong mga butang” alang sa mga Hentil ug mga Hudiyo wala maglakip sa pagpatuli.​—Buh 15:6-29.

Gituli ni Pablo si Timoteo wala madugay human ipagula ang maong sugo, dili maylabot sa pagtuo, kondili aron malikayan nga mopakitag pagpihig ang mga Hudiyo nga ilang walihan. (Buh 16:1-3; 1Co 9:20) Gipatin-aw sa apostol kining butanga diha sa iyang ubay-ubayng mga sulat. (Rom 2:25-29; Gal 2:11-14; 5:2-6; 6:12-15; Col 2:11; 3:11) “Kita mao ang may tinuod nga pagkatinuli [sa kasingkasing], nga naghatag ug sagradong pag-alagad pinaagi sa espiritu sa Diyos,” si Pablo misulat ngadto sa Hentil nga mga Kristohanon sa Filipos. (Flp 3:3) Ug alang niadtong didto sa Corinto siya misulat: “Ang pagkatinuli dili mahinungdanon, ug ang pagkadili-tinuli dili mahinungdanon, kondili ang pagsunod sa mga sugo sa Diyos.”​—1Co 7:19.

Mahulagwayong Paggamit. Ang “pagtuli” gigamit nga mahulagwayon sa ubay-ubayng mga paagi. Pananglitan, human magtanom ug usa ka kahoy didto sa Yutang Saad, giingon nga kini ‘magpadayong dili-tinuli’ sulod sa tulo ka tuig; kay ang mga bunga niini giisip nga “yamis” ug dili pagakan-on. (Lev 19:23) Si Moises miingon kang Jehova: “Tan-awa! Ako dili-tinuli sa mga ngabil, busa unsaon man gayod pagpamati ni Paraon kanako?” (Ex 6:​12, 30) Sa mahulagwayong paagi ang terminong “mga dili-tinuli” maoy makantalitahong pagtawag niadtong takos lamang sa lubnganan diha sa ordinaryong dapit uban sa mga pinatay nga labing timawa.​—Eze 32:18-32.

Ang pagpatuli sa kasingkasing maoy usa ka kinahanglanon gikan sa Diyos bisan sa mga Israelinhon nga natuli na diha sa unod. Gisultihan ni Moises ang Israel: “Inyong tulion ang yamis sa inyong mga kasingkasing ug ayaw na ninyo patikiga ang inyong mga liog.” “Si Jehova nga imong Diyos magtuli sa imong kasingkasing ug sa kasingkasing sa imong mga kaliwat, aron imong higugmaon si Jehova nga imong Diyos sa bug-os mong kasingkasing ug sa bug-os mong kalag tungod sa imong kinabuhi.” (Deu 10:16; 30:6) Gipahinumdoman ni Jeremias ang maong sukihan nga nasod sa iyang adlaw bahin sa samang butang. (Jer 4:4) Ang ‘pagpatuli sa kasingkasing’ nagkahulogan sa pagkuha sa bisan unsang butang diha sa panghunahuna, mga pagbati, o mga motibo sa usa ka tawo nga dili makapahimuot ug mahugaw sa mga mata ni Jehova ug maghimo sa kasingkasing nga dili masanongon. Sa susama, ang mga dalunggan nga dili sensitibo o dili masanongon gihisgotan ingong “wala matuli.”​—Jer 6:10; Buh 7:51.