DAMASCO

Usa ka karaan ug iladong siyudad sa Sirya. Ang Damasco (presenteng-adlaw nga esh-Sham, o Dimashq) nahimutang sa tiilan sa Kabukiran sa Anti-Lebanon, ug anaa sa atbang niini ang haduol nga Desyerto sa Arabia-Sirya dapit sa S. (Aw 7:4) Sa HK sa siyudad, ang naputos sa niyebe nga Bukid sa Hermon may gihabogon nga 2,814 m (9,232 p), nga maoy utlanan sa habagatang tumoy sa Kabukiran sa Anti-Lebanon.

Ang mga bakilid luyo sa Damasco dapit sa K maoy umaw, apan ang bugnaw nga katubigan sa Suba sa Barada (ang Abana sa 2Ha 5:12) mibul-og agi sa usa ka lugot sa kabukiran ug miagos ngadto sa kapatagan nga nahimutangan sa siyudad. Unya ang irigasyon nakahimog lunhaw nga tubigang dapit nga mga 16 km (10 mi) ang gilapdon ug 48 km (30 mi) ang gitas-on. Kining dagayang abiyo sa tubig naghimo sa Damasco nga usa ka hinungdanong ruta kaniadto sa militar ug sa negosyo tali sa mga yuta sa sidlakang Mediteranyo, sa mga nasod sa Mesopotamia, ug sa Sidlakan. Ang laing hinungdan kon nganong moagi sa Damasco mao ang mga kabukiran sa Lebanon ug sa Anti-Lebanon, sanglit kini nahimong kinaiyanhong ali sa nagapanawng panon nga nagpaingon o naggikan sa kabaybayonan sa Mediteranyo.

Sa amihanan-kasadpan sa siyudad dihay kal-ang sa kabukiran sa Anti-Lebanon, ug sukad sa karaang mga panahon, kini nga agianan konektado ngadto sa dakong dalan agi sa Coele-Sirya (ang Beqaʽ) nga mitadlas paingon sa H ngadto sa Hazor, dayon milugsong ubay sa K nga bahin sa Dagat sa Galilea latas sa Kapatagan sa Megido paingon sa baybayon, ug mipadayon sa H latas sa Filistia ug hangtod sa Ehipto. Sa sidlakan sa kabukiran sa Anti-Lebanon, usa ka ruta ang mitadlas sa H gikan sa Damasco paingon sa Hazor ug sa A paingon sa Hamat, Aleppo, ug Carkemis. Ang laing iladong ruta, nga kasagarang gitawag ug Dakong Dalan sa Hari (itandi ang Num 21:22), mitadlas paingon sa H gikan sa Damasco, nga nagsubay daplin sa kapatagan ibabaw sa bukid sa S sa Jordan palugsong sa Pulang Dagat ug sa Peninsula sa Arabia. Kini mao ang mga dalan nga giagian sa mga kasundalohan sa Ehipto, Asirya, Babilonya, ug Persia. Sa lain pa nga direksiyon, ang mga nagapanawng panon nga paingon sa Mesopotamia moagi una sa Damasco sa S sa Tadmor ug gikan didto mopaingon sa rehiyon sa Euprates.

Ang kapatagan diin nahimutang ang Damasco maoy usa ka rehiyon sa patag ibabaw sa bukid nga mga 700 m (2,300 p) ang gihabogon ibabaw sa lebel sa dagat, ug ang siyudad nakapahimulos ug maayong klima nga may aberids nga temperatura nga nagkadaiya gikan sa mga 7°C. (45°F.) sa tingtugnaw ngadto sa 29°C. (84°F.) sa ting-init. Ang tabunok kaayong yuta nakapatunghag maayong mga prutasan sa olibo, igos, ug apricot, ingon man sa mabungahong kaumahan. Apan, ang kauswagan sa siyudad naggikan ilabina sa komersiyo ug usab tungod kay kini maoy kinaiyanhong sentro sa patigayon alang sa mga tigbalhinbalhin nga mga tribo. Ang Damasco gitawag ni manalagnang Ezequiel nga usa ka “magpapatigayon” sa Tiro, dayag nga nagpatigayon kini ug bino gikan sa silingang siyudad sa Helbon ug sa pulahong abohon nga balhibo sa karnero baylo sa ginamang mga butang nga gieksportar sa Tiro. (Eze 27:18) Ang “mga dalan” nga gitanyag ni Ben-hadad II kang Ahab didto sa Damasco maoy dayag nga alang sa pagtukod ug mga tindahan, o mga tiyanggihan, aron mapalambo ang pamatigayon ni Ahab nianang Siryanhong kaulohan.​—1Ha 20:34.

Kasaysayan. Wala mahibaloi ang unang kasaysayan sa Damasco. Si Josephus (Jewish Antiquities, I, 145 [vi, 4]) nagpresentar sa naandang panghunahuna sa mga Hudiyo nga kini gitukod ni Uz, ang anak nga lalaki ni Aram ug apo ni Sem, bisan tuod may mga timailhan nga kining mga kaliwat ni Uz naggikan sa habagatan nga bahin. (Gen 10:21-23; tan-awa ang UZ Num. 4.) Lagmit si Abraham milabay o miagi sa Damasco sa iyang pagpaingon sa Yutang Saad. Si Eliezer, ang alagad sa walay anak nga si Abraham maoy “usa ka tawo sa Damasco.” (Gen 15:2) Sa usa ka dapit sa A sa Damasco nga gitawag ug Hoba, gigukod ni Abraham ang misulong nga mga hari aron bawion ang iyang nabihag nga pag-umangkong lalaki nga si Lot.​—Gen 14:1-16.

Nakigbatok sa Israel. Human niadto ang Damasco nawala gikan sa asoy sa Bibliya sa halos usa ka libo ka tuig, ug sa dihang kini gihisgotan pag-usab kini maoy kaaway na sa nasod sa Israel. Niadtong panahona kini maoy sentro sa daghang Aramaeanhong mga gingharian sa Sirya. Sa dihang nakiggubat ug napildi ni David ang hari sa Zoba, “ang Sirya sa Damasco” mitabang sa mga napildi. Si David nagpildi usab kanila, nga nagpahimutang ug mga garison sa gingharian sa Damasco, ug naghimo sa Damasco nga tighatag ug tributo sa Israel. (2Sa 8:3-6; 1Cr 18:​5, 6) Apan, sa panahon sa paghari ni Solomon, usa ka kagiw nga ginganlan ug Rezon gikan sa Aramaeanhong gingharian sa Zoba ang nagkontrolar sa Damasco, nga naghimo sa iyang kaugalingon ingong hari. Ang iyang kayugot batok sa Israel gipahungaw pinaagig pagpanghasi.​—1Ha 11:23-25.

Si Haring Ben-hadad I sa Damasco, human mohimo una ug pakigsaad kang Baasa sa amihanang gingharian sa Israel, midapig kang Asa sa Juda (977-937 W.K.P.) ug misulong sa teritoryo sa iyang kaalyado kaniadto. (1Ha 15:18-20; 2Cr 16:2-4) Nangulo sa panag-abin sa 32 ka kaalyadong mga hari, ang iyang manununod nga si Ben-hadad II misulong usab sa amihanang gingharian sa Israel. Human niya maorganisar pag-usab ang iyang kasundalohan ubos sa 32 ka gobernador, mibalik siya sa pagsulong, apan siya nakaagom ug kapildihan sa maong duha ka higayon. (1Ha 20:​1, 16-34) Bisag nadakpan sa ikaduhang pagsulong, siya gibuhian ni Haring Ahab (mga 940-920 W.K.P.) ug sa ulahi, sa gubat didto sa Ramot-gilead, siya nagmando sa iyang kasundalohan nga sakay sa mga karo aron makig-away batok sa nagtingob nga kasundalohan sa Juda ug Israel, nga nagpildi kanila ug nagpatay kang Ahab. (1Ha 22:29-37) Sa panahon sa paghari ni Jehoram sa Israel (mga 917-905 W.K.P.), si Ben-hadad II mihimog kataposang pagsulay aron sa pagsakop sa Samaria apan napildi sa milagrosong paagi.​—2Ha 6:24; 7:​6, 7.

Sa pagtuman sa sugo nga gihatag sa iyang gisundang manalagna nga si Elias, ang manalagna nga si Eliseo miadto sa Damasco ug gisultihan si Hazael nga siya mopuli kang Ben-hadad II ingong hari sa Sirya. (1Ha 19:15; 2Ha 8:7-13) Sa wala pa mamatay si Ben-hadad, ang Damasco mao ang dapit sa Sirya nga nahimong pangunang babag aron dili mapadako ang Imperyo sa Asirya, nga nagtinguha sa pagdominar sa mga kayutaan ubay sa Mediteranyo. Ingong usa ka hinungdanong sanga sa pangunang dalan gikan sa Mesopotamia paingon sa Mediteranyo, ang Damasco maoy usa ka pangunang puntirya. Nangulo sa panag-abin sa silingang mga gingharian, ang Damasco milampos sa pagsukol sa sunodsunod nga mga pag-atake ni Salmaneser III sa Asirya. Usa sa mga inskripsiyon ni Salmaneser nagrekord sa pag-agaw ni Hazael sa trono sa Sirya. Human sa usa ka dakong panagsangka, si Salmaneser nakigtigi kang Hazael didto sa Damasco ug naglikos sa siyudad, apan siya wala makailog niini.

Ingong hari sa Damasco, si Hazael nagpadayon sa iyang agresibong polisa batok sa Israel. (2Ha 10:32) Siya nagpadako sa gahom sa Damasco hangtod sa Filistehanong siyudad sa Gat ug misulong pa gani sa Juda, nga nakapahadlok kang Haring Jehoas (898-859 W.K.P.) mao nga ang hari sa Juda nagbayad ug dakong tributo aron luwason ang Jerusalem gikan sa pag-atake sa Sirya. (2Ha 12:​17, 18; 13:​3, 22; 2Cr 24:​23, 24) Ubos sa manununod ni Hazael nga si Ben-hadad III, ang yugo sa Damasco natangtang gikan sa teritoryo sa Israel sa dihang gipahinabo ni Jehoas sa Israel (mga 859-845 W.K.P.) ang tulo ka kapildihan batok sa Sirya. (2Ha 13:​24, 25) Unya gisulong ni Jeroboam II sa Israel (mga 844-804 W.K.P.) ang Sirya hangtod “sa pagsulod sa Hamat,” ug ‘nagpasig-uli sa Damasco ug sa Hamat ngadto sa Juda sa Israel.’ (2Ha 14:23-28) Gisabot kini sa kadaghanan nga kini nga mga gingharian nahimong mga tighatag ug tributo, susama sa kahimtang niini ubos ni Solomon.​—1Ha 4:21.

Mga paghukom ni Jehova batok sa Damasco. Apan, usa ka siglo sa ulahi gipakita pag-usab ang posisyon sa Damasco ingong “ang ulo sa Sirya.” (Isa 7:8) Sa panahon sa paghari ni Haring Ahaz sa Juda (761-746 W.K.P.), si Rezin sa Damasco, sa pagpakig-abin kang Peka sa Israel, nangharos latas sa Juda hangtod sa Elat sa Gulpo sa ʽAqaba. Kini nakapahadlok pag-ayo kang Haring Ahaz mao nga siya nagpadalag hiphip kang Tiglat-pileser III sa Asirya, nga naghangyo kaniya nga ipasimang ang pag-atake sa Sirya gikan sa Juda. Ang mga Asiryanhon miatake dayon sa Damasco, nag-ilog niini, nagpatay kang Rezin, ug nagdestiyero sa daghang taga-Damasco. (2Ha 16:5-9; 2Cr 28:​5, 16) Sa ingon natuman ang mga tagna ni Jehova pinaagi ni Isaias ug Amos (Isa 8:4; 10:​5, 8, 9; Am 1:3-5), apan si Ahaz, sa pagpaingon sa Damasco aron makigkita (ug lagmit magpasidungog) kang Tiglat-pileser, sa pagkawalay salabotan nagpahulad sa usa ka halaran sa bakak nga pagsimba nga iyang nakita didto sa Damasco, ug sa ulahi siya naghalad diha niana alang sa “mga diyos sa Damasco.”​—2Ha 16:10-13; 2Cr 28:23.

Ang Damasco wala na gayod mahimong hulga sa Israel human niadto. Bisag huyang ang puwersa sa kasundalohan, ang siyudad lagmit nakabaton ug kalig-on sa komersiyo ingon sa gipakita sa tagna ni Ezequiel. (Eze 27:18) Apan ang Damasco, nga kas-a gidayeg pag-ayo, gitagna usab ni Jeremias nga makaagom ug kasakitan ingong resulta sa daotang taho gikan sa Hamat ug Arpad sa amihanang Sirya, usa ka taho nga lagmit naghisgot labot sa mabangis nga pagsakop sa Aramaeanhong mga gingharian nga himoon sa misulong nga Babilonyanhong kasundalohan ni Nabucodonosor. (Jer 49:23-27) Ang Damasco, ang mutya sa desyerto, dili makalingkawas sa mga epekto niana nga pagpanakop. Sa gihapon ang Damasco sa ulahi gilakip sa mabug-at nga kapahayagan pinaagi sa manalagna ni Jehova nga si Zacarias, kansang tagna gisulat niadtong 518 W.K.P. Ang tagna lagmit natuman sa panahon ni Alejandrong Bantogan, kinsa miokupar sa Sirya ug Fenicia human sa iyang kadaogan sa Gubat sa Issus niadtong 333 W.K.P.​—Zac 9:1-4.

Sulod sa Seleucid nga yugto, ang Damasco giilisdan sa Antioquia ingong kaulohan sa lalawigan sa Sirya. Si Haring Aretas III sa Nabataeanhong gingharian sa Arabia nag-ilog sa siyudad niadtong 85 W.K.P. Gisakop sa Roma ang tanang teritoryo sa Sirya niadtong 64-63 W.K.P., ug ang Damasco nagpadayon ingong usa ka Romanhong siyudad hangtod sa 33 K.P. Gitala kini ni Pliny (Romanong historyador sa unang siglo K.P.) ingong usa sa napulo ka orihinal nga mga siyudad sa Decapolis.

Sa unang siglo K.P. Sa dihang si Saulo sa Tarso nagpaingon sa Damasco tungod sa iyang kampanya sa paglutos sa mga Kristohanon, ang siyudad may daghang Hudiyohanong mga sinagoga. (Buh 9:​1, 2) Dayag nga niadtong panahona kini maoy bahin pa sa dominyo sa Nabataeanhon nga si Haring Aretas IV ug gimandoan sa usa ka tinudlong gobernador. (2Co 11:​32, 33) Human sa iyang pagkakabig, ang nabuta nga si Saulo gitultolan ngadto sa usa ka balay diha sa dalan nga gitawag ug Tul-id. (Tan-awa ang TUL-ID.) Sulod sa usa ka panahon, si Pablo (Saulo) misangyaw diha sa mga sinagoga sa Damasco, apan tungod sa laraw sa pagbuno kaniya kinahanglan nga siya moikyas sa panahon sa kagabhion agi sa usa ka gawang sa paril sa siyudad.​—Buh 9:​11, 17-25; 26:20; Gal 1:​16, 17.