AGILA

[Heb., neʹsher; Aramaiko, nesharʹ; Gr., a·e·tosʹ].

Usa ka dakong langgam nga mandadagit. Gituohan sa pipila nga ang Hebreohanong ngalan naggikan sa lintunganayng pulong nga nagkahulogang “kuniskunis o gilis.” Ang uban nag-isip nga usa kini ka onomatopoeic (nga mao, usa ka ngalan nga ang tunog naghatag ug kahulogan sa kon unsang butanga ang buot ipasabot) ug sila nagtuo nga ang neʹsher nagkahulogang “paghaguros” o “pagkilab,” busa usa ka langgam nga mosakdop sa iyang tukbonon, nga mosarap nga maghaguros ug samag kidlap diha sa kahanginan. Sa bisan hain nga kahimtang, ang Hebreohanong termino tukmang naghubit sa agila, kansang samag-kilat nga pagsakdop gikan sa habog kaayo nga mga dapit mohagiyos samtang ang hangin mohuros sa iyang binukhad nga mga dagang (ang mga balhibo sa iyang pako). Ingong usa ka langgam nga mandadagit ug moinom ug dugo (Job 39:​27, 30), ang agila gilakip niadtong mga langgam nga gitala ingong “mahugaw” ilalom sa Moisesnong Balaod.​—Lev 11:13; Deu 14:12.

Mga Matang nga Naggikan sa Palestina. Lakip sa mga agila nga makaplagan sa Israel karong adlawa mao ang imperyal nga agila (Aquila heliaca), ang bulawanong agila (Aquila chrysaëtos), ug ang mugbog-kuyamoy nga agila (Circaëtus gallicus). Ang bulawanong agila, nga ginganlan sa ingon tungod sa kasinaw sa ulo ug sa tangkugo niini, maoy usa ka matahom nga itom-kapehon nga langgam nga mga 1 m (3 p) ang gitas-on sa lawas, ug ang gilapdon sa mga pako niini maoy mga 2 m (6.5 p). Ang mga agila sa kinaiyanhon medyo lagpad ug ulo ug nag-ugdo ang ibabaw nga bahin sa mga mata niini; may usa ka mubo, kusgan, samag-kaw-it nga sungo; lig-ong mga tiil; ug may talinis, kusgang mga kuyamoy.

‘Gidala ibabaw sa mga pako sa mga agila’​—unsay pasukaranan niining maong mahulagwayong mga pulong?

Ang rehiyon sa Sinai gitawag ug “dapit sa agila,” diin ang mga langgam molupad sa itaas ug mosarap pinaagi sa ilang kusgan, lagpad nga mga pako. Busa, ang nahigawas nga mga Israelinhon nga nagtigom didto sa Bukid sa Sinai makasabot pag-ayo sa katukma sa paglarawan nga gihatag sa mga pulong sa Diyos, nga siya nagdala kanila gikan sa Ehipto “ibabaw sa mga pako sa mga agila.” (Ex 19:4; itandi ang Pin 12:14.) Duolan sa 40 ka tuig sa ulahi, gipakasama ni Moises ang pagtultol ni Jehova sa Israel latas sa kamingawan sa usa ka agila nga “nagkisaw sa iyang salag, naglupadlupad ibabaw sa iyang mga kuyabog, nagbukhad sa iyang mga pako, nagkuha kanila, nagdala kanila diha sa iyang mga pako.” (Deu 32:9-12) Sa dihang ang mga kuyabog sa agila mosugod na sa paglupad, ang inayan nga agila magkisaw kanila, nga mopakayabkayab ug mopakapakapa sa mga pako niini aron sa pagpakigkomunikar sa iyang kuyabog, ug dayon mag-aghat o mag-agni kanila sa paggawas gikan sa salag aron ilang sulayan ang paglupad.

Bisan tuod ang pipila nagduhaduha kon tinuod ba nga ipasakay sa agila ang ilang mga kuyabog diha sa ilang likod, gitaho ni Sir W. B. Thomas nga ang usa ka giya sa Scotland nagpamatuod labot sa bulawanong agila nga “ang inayan sa mga langgam, human sa pag-aghat, ug usahay sa pagtugpo sa mga kuyabog ngadto sa hangin, mosakdop sa ilalom niini ug ang kuyabog nga nanglimbasog sa paglupad papahulayon sa makadiyot diha sa ilang mga pako ug sa ilang likod.” (The Yeoman’s England, London, 1934, p. 135) Ang usa ka tawong nakakita didto sa Tinipong Bansa gikutlo sa Bulletin sa Smithsonian Institution (1937, Num. 167, p. 302) nga nag-ingon: “Ang inayan manukad sa salag nga nahimutang diha sa mga pangpang, ug dili-hugot nga maggunit sa kuyabog, tugotan kining mahulog, sa akong banabana, mga kasiyaman ka piye; dayon siya mosakdop sa ilalom kaniya nga binukhad ang mga pako, ug ang kuyabog motungtong sa likod sa iyang inayan. Ang inayan mopaibabaw kaniya ug dayon sublion kini paghimo. . . . Ang akong papa ug ako nagtan-aw niini, nga nahingangha, sulod sa kapin sa usa ka oras.” Si G. R. Driver, nga nagkomento niini nga mga pahayag, miingon: “Nan ang gilarawan [diha sa Deuteronomio 32:11] dili diay hinanduraw lamang nga asoy apan pinasukad sa tinuod nga panghitabo.”​—Palestine Exploration Quarterly, London, 1958, pp. 56, 57.

Habog ug Salag ug Layog Panan-aw. Ang pagkamaong mosalag sa mga agila gipasiugda pinaagi sa pagpangutana sa Diyos kang Job diha sa Job 39:27-30. Ang salag o balay niini lagmit nahimutang diha sa usa ka habog nga kahoy o sa ibabaw sa dakong bato sa usa ka pangpang o sa usa ka batoon nga dal-og. Latas sa katuigan ang salag lagmit moabot ug 2 m (6.5 p) ang gitas-on, ug ang ubang mga salag sa agila moabot sa gibug-aton nga hangtod sa usa ka tonelada! Ang pagkaprotektado ug pagkalisod-adtoon sa salag sa agila gigamit usab sa mga manalagna sa mahulagwayong paagi diha sa ilang mga mensahe batok sa halangdong gingharian sa Edom nga nahimutang sa gansangong kabukiran sa rehiyon sa Araba.​—Jer 49:16; Abd 3, 4.

Ang pagkalayog panan-aw sa agila, nga gihisgotan sa Job 39:​29, gipamatud-an ni Rutherford Platt sa iyang libro nga The River of Life (1956, pp. 215, 216), ug kini nagpakita usab sa talagsaong disenyo sa mata sa agila, nga nagpamatuod sa kaalam sa Maglalalang. Ang libro nag-ingon:

“Atong makaplagan ang pagkahawod sa mga mata sa katibuk-ang gingharian sa mga hayop . . . [diha sa] mga mata sa agila, buwitre, ug banog. Idlot kaayo ang ilang panan-aw nga tungod niana sila makaaninaw gikan sa gilay-ong usa ka libo ka piye gikan sa kahanginan ug makakita sa usa ka koneho o sa usa ka grouse nga ang katunga sa lawas niini natakpan sa kabalilihan.

“Ang idlot nga panan-aw sa mata niini nga mangangayam maoy tungod sa aninag sa usa ka butang nga ingon sa usa ka dasok nga pundok sa talinis, pormag-kono nga mga selula. Kining gamitoyng bahin diha sa likod sa kalimutaw mopasuhop ug mga bidlisiw sa kahayag gikan sa usa ka butang agi sa linibo ka gagming nga mga bahin sa selula, nga sa talagsaong paagi makapatunghag usa ka tin-aw nga larawan diha sa hunahuna. Alang sa halos tanan nga mga mangangayam, sama sa skunk (usa ka matang sa maral), cougar, ug kita nga mga tawo, ang usa lang ka bahin sa mga kono igo na; kita motan-aw nga deretso ug moduol nga direkta sa butang nga atong makita. Apan dili ingon niana ang agila o banog, nga makatutok sa koneho nga anaa sa kabalilihan pinaagi sa iyang idlot nga igtatan-aw nga mga kono, ug dayon mopaduol pinaagi sa usa ka taas, pahandag nga pagsakdop. Tungod niini, ang larawan nga nakita molahos sa likod sa kalimutaw sa kurbadong agianan. Ang maong agianan tukmang gidisenyo alang sa mata sa agila mao nga inay nga usa ka pundok sa mga kono nga selula, ang mosakdop nga langgam adunay kurbadong agianan sa mga kono. Sa dihang ang agila mosarap ngadto sa ubos, ang koneho nga anaa sa kabalilihan kanunayng nasentro sa iyang panan-aw.”​—Itandi ang Jer 49:22.

Katakos sa Paglupad. Ang katulin sa paglupad sa agila gipasiugda diha sa daghang mga teksto. (2Sa 1:23; Jer 4:13; Lam 4:19; Hab 1:8) Adunay gitahong mga agila nga makalupad ug labaw pa sa gikusgon nga 130 km/oras (80 mko). Nagpasidaan si Solomon nga ang bahandi “magahimog mga pako alang sa iyang kaugalingon” sama nianang sa mga agila nga molupad ngadto sa kalangitan (Pr 23:​4, 5), samtang si Job nagbangotan sa pagkadaklit ra sa kinabuhi, nga nagtandi niini sa gikusgon sa paglupad sa agila nga mangitag tukbonon. (Job 9:​25, 26) Apan kadtong nagasalig kang Jehova makadawat ug kusog aron makalahutay, nga samag nagalupad pinaagi sa daw dili kapoyon nga pako sa agila nga nagalupad paingon sa itaas.​—Isa 40:31.

Ang modernong mga siyentipiko nahibulong sa “dalan sa usa ka agila diha sa kalangitan,” sama sa gibati sa magsusulat sa Proverbio 30:19. Si Clarence D. Cone, Jr., nag-asoy sa paagi diin ang obserbasyon bahin sa maanindot ug walay hagong pagpautaw-utaw sa mga agila, banog, ug buwitre “nakatabang sa pagdiskobre sa hinungdanong mekanismo sa meteorolohiya.” Iyang gipakita ang paagi diin bug-os nga gigamit sa maong dagkong mga langgam ang dinamikong enerhiya sa dagkong “mga bula” sa init nga hangin nga mopaibabaw gikan sa yuta tungod sa kainit sa adlaw ug sa maayong pagkadisenyo sa “may kal-ang” nga mga bahin diha sa tumoy sa pako sa agila sa pagkaagi nga makalusot ra ang hangin diha sa pako.​—Scientific American, Abril 1962, pp. 131, 138.

Mahulagwayong Paggamit. Kining gamhanan nga langgam nga mandadagit maoy sagad nga simbolo nga gigamit sa mga manalagna aron sa paghulagway sa mga kasundalohan sa kaawayng mga nasod sa ilang kalit ug subsob, wala-damhang mga pag-atake. (Deu 28:49-51; Jer 48:40; 49:22; Os 8:1) Ang mga magmamando sa Babilonya ug sa Ehipto gihulagway ingong mga agila. (Eze 17:​3, 7) Angayng matikdan nga sa daghang karaang kanasoran, lakip ang Asirya, Persia, ug Roma, ang larawan sa agila kanunayng gigamit diha sa harianong mga setro, estandarte, ug mga bantayog, maingon nga gigamit usab kini sa modernong kapanahonan sa Alemanya, Tinipong Bansa, ug sa uban pang mga nasod.

Gikuwestiyon sa pipila ang paggamit sa pulong nga “mga agila” diha sa Mateo 24:28 ug Lucas 17:​37, ug nangatarongan nga ang mga teksto angayng magtumong hinuon sa mga buwitre, nga magtapok sa usa ka patayng lawas sa hayop. Bisan pa niana, bisan tuod ang agila sa panguna dili kumakaon ug patayng lawas sa hayop, sama sa buwitre, kini usahay mokaon ug mga patayng lawas. (Palestine Exploration Quarterly, 1955, p. 9) Ang agila usab, bisan tuod sagad mangitag pagkaon nga mag-inusara, dili sama sa buwitre nga mangitag pagkaon kauban sa grupo, nailhan nga may mga panahon nga mangitag pagkaon nga may kauban; ug ang librong The Animal Kingdom (Tomo II, p. 965) nagtaho nga sa usa ka higayon “daghan kanila ang tingob nga miatake sa usa ka antelope nga nagsanga ang sungay.” (Giedit ni F. Drimmer, 1954) Ang tagna ni Jesus nga gihisgotan na gihatag maylabot sa iyang gisaad nga “presensiya.” Busa, kini dili mapadapat lamang sa pagkalaglag sa Hudiyohanong nasod niadtong 70 K.P. pinaagi sa Romanhong kasundalohan, nga nagdayandayan sa ilang mga estandarte pinaagi sa mga larawan sa mga agila.

Ang mga agila gigamit sa Pinadayag aron sa paghawas sa mga linalang nga nagbantay sa trono sa Diyos ug sa pagmantala sa mga mensahe sa paghukom sa Diyos alang niadtong anaa ibabaw sa yuta, dayag aron sa pagpaila sa katulin ug kalayog panan-aw.​—Pin 4:7; 8:13; itandi ang Eze 1:10; 10:14.

Ang laing teksto nga gihunahuna sa ubang mga eskolar nga mapadapat sa buwitre inay nga sa agila mao ang Miqueas 1:​16, nga naghisgot sa Israel diha sa masambingayong paagi nga ‘nagpadako sa pagkaupaw niini ingon sa agila.’ Ang ulo sa agila daghag balhibo; bisan gani ang upaw nga agila sa Amihanang Amerika gihisgotan ingong “upaw” tungod lang kay ang puting mga balhibo diha sa ulo niini daw upaw kon tan-awon sa halayo. Ang griffon nga buwitre (Gyps fulvus), nga makita gihapon sa Israel karong adlawa, may diyutayng puting balhibo diha sa ulo niini, ug ang liog niini hilang ug mga balhibo. Kon kini nga teksto mapadapat niini, kini nagpaila nga ang Hebreohanong pulong nga neʹsher mas lapad ug kahulogan kay sa agila lamang. Angayng matikdan nga ang griffon nga buwitre, bisan tuod wala iklasipikar sa mga eksperto nga nagtuon sa mga langgam nga sama sa “mga espisye” o “matang” sa mga agila, giklasipikar kini nga sakop sa maong sama nga “pamilya” (Accipitridae). Hinuon, ang uban nagtuo nga ang Miqueas 1:16 naghisgot bahin sa pagluno sa mga balhibo sa agila, bisan tuod ikaingon nga kini inanay ug dili kaayo mamatikdan nga proseso. Kini nga pagluno, nga makapakunhod sa kalihokan ug kusog ug dayon sundan sa usa ka pagbag-o sa normal nga kinabuhi, tingali mao ang gipasabot sa salmista nga ang pagkabatan-on sa usa ka tawo “nagpadayon sa pagbag-o ingon gayod nianang sa usa ka agila.” (Sal 103:5) Gituohan sa uban nga kini may kalabotan sa taas nga kinabuhi sa usa ka agila, ang uban giingon nga miabot sa kagulangong 80 ka tuig.

Ang ngalang Aquila (Buh 18:2) maoy Latin nga pulong alang sa agila.