ARIYOS

Usa ka pormag-singsing nga pahiyas o ubang matang sa pahiyas nga isul-ob sa dalunggan ingong dayandayan. Ang mga Hebreohanon mopatim-aw nga walay espesipikong pulong alang sa “ariyos,” kay ang usa sa mga pulong nga ilang gigamit sa pagtumong niini nga pahiyas (neʹzem) mahimong gamiton alang sa usa ka singsing sa ilong o kaha sa usa ka ariyos. (Pr 11:22; Ex 32:2) Ang konteksto diin makita ang neʹzem diha sa Kasulatan makatabang usahay sa pagtino kon ang gipasabot mao ba ang ariyos o kaha ang singsing sa ilong. Lagmit nga sa daghang kahimtang ang mga ariyos ug mga singsing sa ilong diyutay rag kalainan sa porma. Ang Hebreohanong pulong nga ʽa·ghilʹ gigamit usab sa pagtumong sa ariyos ug nagpasabot sa usa ka linginong pahiyas.​—Num 31:50; Eze 16:12.

Sa daghang kanasoran ang mga lalaki, babaye, ug mga bata sa kakaraanan tanan nagsul-ob ug mga ariyos. Ang pamatuod nga kini gisul-ob sa mga lalaki sa daghang kayutaan makita gikan sa mga larawan sa mga langyaw diha sa Ehiptohanong mga monyumento. Apan, sa Ehipto mopatim-awng dili naandan sa mga lalaki ang pagsul-ob ug mga ariyos, ug dili matino kon ang Israelinhong mga lalaki sa naandan nagsul-ob ba niini o wala. Ang mga ariyos gisul-ob sa mga Midianhon, nga gikan kanila kini nakuha sa mga Israelinhon ingong bahin sa mga inagaw sa gubat. (Num 31:​1, 2, 50) Sa dihang hapit nang umolon ni Aaron ang nating baka nga bulawan didto sa kamingawan, siya nagsugo sa mga Israelinhon: “Tangtanga ang mga ariyos nga bulawan diha sa mga dalunggan sa inyong mga asawa, sa inyong mga anak nga lalaki ug sa inyong mga anak nga babaye ug dad-a kini kanako.”​—Ex 32:1-4.

Komon sa Ehiptohanong mga babaye ang pagsul-ob ug mga ariyos nga adunay dagkong mga kawil nga bulawan, nga ang pipila maoy 4 hangtod sa 5 sm (1.5 hangtod sa 2 pul.) ang diyametro, bisan tuod ang uban mas dagko ug may unom ka ariyos nga gitingob sa pagsolda. Ang mga ariyos nga plata nakaplagan didto sa Thebes, nga ang pipila niini samag butones lamang. Usahay ang Ehiptohanong mga ariyos, sama sa Asiryanhong mga ariyos, makuti kaayo ang mga disenyo; ang pipila niini maoy pormag krus. Ang ariyos sagad nga itaod pinaagi sa pagsuksok niini mismo o pinaagi sa usa ka kaw-it agi sa lungag diha sa ariyosan sa dalunggan.

Sa karaang Ehipto, ang mga tawong tag-as ug ranggo usahay nagsul-ob ug bulawang mga pahiyas sa dalunggan nga pormag bitin, nga ang lawas niini giadornohan ug bililhong mga bato. Ang mga ariyos sa Tungang Sidlakan usahay pormag mga singsing nga niana ang mga mutya itaod ingong mga pabitay. Adunay lain usab nga matang sa “mga ariyos” (Heb., neti·phohthʹ, gikan sa na·taphʹ [nga nagkahulogang “daligdig” o “tulo”]). Kini nga termino dayag nga nagtumong sa usa ka pahiyas o pabitay nga pormag tulo. Kini nga “mga ariyos” lagmit maoy mga perlas o linginong mga lobitos nga plata o bulawan, apan kini wala hubita sa Bibliya. (Huk 8:26) Kini maoy lakip sa mga butang nga giingon ni Jehova nga iyang kuhaon gikan sa mapahitas-ong “mga anak nga babaye sa Zion.”​—Isa 3:​16, 19.

Ang matinumanong mga Hebreohanon ug mga Kristohanon wala magsul-ob ug mga ariyos ingong mga anting-anting, bisan tuod ang uban sa karaang kapanahonan naghimo niana. Bisan tuod ang Bibliya wala maghisgot nga espesipiko nga “ang mga ariyos” nga nabatonan sa panimalay ni Jacob giisip ingong mga anting-anting, gilubong ni Jacob “ang langyawng mga diyos” ug “ang mga ariyos” sa iyang panimalay ilalom sa dakong kahoy nga duol sa Sekem. (Gen 35:2-4) Ang “mga pahiyas sa kinhason nga mohugong,” nga nabatonan sa mapahitas-ong “mga anak nga babaye sa Zion” maoy usa ka matang sa anting-anting nga lagmit gipabitay diha sa mga kulentas o gisul-ob ingong mga ariyos.​—Isa 3:20.

Sa dihang ang Israel gihatagan ug pribilehiyo nga moamot alang sa tabernakulo, ang andam-ug-kasingkasing nga mga tawo miamot ug nagkalainlaing mga butang, lakip na ang mga ariyos. (Ex 35:20-22) Kasiglohan sa ulahi, gisultihan ni Jehova ang Jerusalem nga, lakip sa ubang mga butang, iyang gipakita ang iyang gugma kaniya pinaagi sa pagbutang ug mga ariyos diha sa iyang mga dalunggan. (Eze 16:​1, 2, 12) Ug gigamit ni Solomon ang usa ka bulawang ariyos sa masambingayong paagi sa dihang siya miingon: “Maoy usa ka ariyos nga bulawan, ug usa ka pahiyas sa talagsaong bulawan ang usa ka maalamong magbabadlong diha sa mapatalinghogong igdulungog.”​—Pr 25:​1, 12.