JAH
Pinamubo sa Jehova, ang ngalan sa Labing Hataas nga Diyos, nga sagad gigamit diha sa mga balak. (Ex 15:1, 2) Kining pinamubo nga porma gihawasan sa unang katunga sa Hebreohanong Tetragrammaton nga יהוה (YHWH), nga mao ang mga letrang yohdh (י) ug heʼ (ה), ang ikanapulo ug ikalima nga mga letra sa Hebreohanong alpabeto.
Ang Jah makita sa 50 ka higayon diha sa Hebreohanong Kasulatan, 26 ka higayon nga nag-inusara, ug 24 ka higayon diha sa ekspresyong “Hallelujah” o “Aleluya,” nga sa literal usa ka sugo ngadto sa daghang tawo nga ‘dayegon si Jah.’ Apan, ang pagkaanaay “Jah” diha sa orihinal wala gayod tagda sa pipila ka popular nga mga bersiyon. (Dy, Mo, RS) Ang King James Version migamit niini kausa ingong “Jah” ug ang An American Translation kausa usab ingong “Yah.” (Sal 68:4) Sa English Revised Version kini makita kaduha diha sa teksto mismo (Sal 68:4; 89:8), ug sa American Standard Version gipulihan ang kompletong porma nga Jehova sa katibuk-an, apan sa halos tanang teksto nga makaplagan ang pinamubo nga porma diha niining duha ka ulahing mga hubad, kini gipunting kanato diha sa mga nota o footnote. Ang Bag-ong Kalibotang Hubad nagpreserbar alang sa magbabasa sa tanang 50 ka higayon nga makita ang Jah, o Yah; ug ang Emphasised Bible ni Rotherham, sa 49 ka higayon.
Diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang “Jah” makita sa upat ka higayon diha sa ekspresyon nga Hallelujah o Aleluya. (Pin 19:1, 3, 4, 6) Gigamit sa kadaghanang Bibliya kining Grego nga ekspresyon nga wala na hubara ngadto sa Iningles, apan si G. W. Wade naghubad niini nga “Dayega ninyo si Jehova,” ug ang Bag-ong Kalibotang Hubad mabasa nga “Dayega ninyo si Jah!”
Ang “Jah” dili usa ka karaang porma sa ngalan sa Diyos nga naunang gigamit kay sa Tetragrammaton. Ang ulahing kompleto nga porma, ang Jehova, makita sa 165 ka higayon sa Masoretikong teksto diha sa basahon sa Genesis, apan unang makita ang pinamubo nga porma diha lamang sa asoy sa mga panghitabo human ang Pagpanggula gikan sa Ehipto.—Ex 15:2.
Ang usa ra ka silaba nga Jah sagad nga gilangkit sa mas makapalihok nga mga emosyon sa pagdayeg ug sa pag-awit, pag-ampo, ug pangamuyo, ug sagad nga makaplagan diha sa temang ulohan nga naghisgot ug pagsadya tungod sa kadaogan ug kaluwasan, o diin giila ang gamhanang kamot ug gahom sa Diyos. Daghan ang pananglitan niining linain nga paggamit. Ang prase nga “Dayega ninyo si Jah!” (Hallelujah o Aleluya) mopatim-aw nga usa ka doxology, buot ingnon, usa ka ekspresyon sa pagdayeg sa Diyos, ug diha sa Mga Salmo kini unang makita sa Salmo 104:35. Sa ubang mga salmo kini makita sa sinugdanan lamang (Sal 111, 112), may higayon nga anaa sa sulod sa usa ka salmo (135:3), usahay anaa sa kataposan lamang (Sal 104, 105, 115-117), apan sagad nga anaa sa sinugdanan ug sa kataposan (Sal 106, 113, 135, 146-150). Sa basahon sa Pinadayag sublisubli nga gisal-otan sa langitnong mga linalang ang ilang pagdayeg kang Jehova pinaagi niini nga ekspresyon.—Pin 19:1-6.
Ang uban pang mga teksto diin ang “Jah” makita nagpabanaag usab ug pagbayaw pinaagi sa mga awit ug mga pangaliya kang Jehova. Lakip niana ang awit sa kaluwasan nga giawit ni Moises. (Ex 15:2) Diha sa mga teksto nga girekord ni Isaias gihimo ang doble nga pagpasiugda pinaagig pagkombinar sa duha ka ngalan, ang “Jah Jehova.” (Isa 12:2; 26:4) Si Ezequias, diha sa iyang balak sa pagmaya tungod kay milagrosong giayo samtang himalatyon, mipahayag sa iyang tumang kalipay pinaagi sa pagsubli sa Jah. (Isa 38:9, 11) Ang kalainan gipakita tali sa patay, nga dili makadayeg kang Jah, ug niadtong determinado nga magkinabuhi alang sa iyang kadayeganan. (Sal 115:17, 18; 118:17-19) Ang uban pang mga salmo nagpasundayag ug mainampoong pagpabili sa kaluwasan, panalipod, ug pagtul-id.—Sal 94:12; 118:5, 14.