Megiddo—Karaang Panggubatan nga Adunay Matagnaong Kahulogan

“SA INGON niini laglaga ang tanan mong kaaway, O Jehova.” Matud pa sa panapos nga awit sa kadaogan nga gikomposo sa 32 ka siglo kanhi. Gisaulog niini ang militaryong kadaogan duol sa karaang siyudad sa Megiddo.

Sumala sa asoy sa Bibliya, si Maghuhukom Barak sa Israel gisugo sa Diyos sa pagpahimutang ug 10,000 ka armadong lalaki diha sa Bukid Tabor. Tagsaon ba nga gidaghanon? Tingali. Apan, ang 10,000 ka boluntaryo sa pagkaalaut kulang sa hinagiban. “Walay taming, ni bangkaw ang makita.” (Maghuhukom 5:8) Apan, dili ingon niini ang kaaway. Gipangunahan ni Heneral Sisera, nasangkapan ang mga sundalong Canaanhon sa labing bag-ong hinagiban sa militar: “Sila may siyam ka gatos ka karo nga may galab nga puthaw.” (Maghuhukom 4:3) Nakabentaha ang mga Canaanhon sa katulin ug sa palakaw ug sa sikolokihal nga paagi.

Apan, ang kadaogan, dili maangkon gumikan sa pagkagamhanan sa militar ug sa kasangkapan. Ang batid kaayong kasundalohan ni Sisera gilaang sa uga nga Walog sa Kison. Mihatag si Jehova ug sinyas kang Barak sa paglugsong. Handurawa lang ang 10,000 ka lalaki nga nanglugsong sa bukid ngadto sa kapatagan sa walog! Apan, sa kalit lamang, nagpakanaog si Jehova ug lipak. Ang hangin ug ulan mihuros sa kaaway. Ang suba sa Walog sa Kison gibahaan, nga wala makapalihok sa mga karo sa gubat ni Sisera sa tunga sa lapok. Nagkaguliyang, mikalagiw sa kalisang ang mga sundalo ni Sisera, apan gigukod ug gipamatay sila. “Walay bisan usa ang nabilin.”—Maghuhukom, kapitulo 4 ug 5.

Dili ikatingala nga kining tagsaong kadaogan nakadasig niining mga pulonga: “Sa ingon niini laglaga ang tanan mong kaaway, O Jehova, ug himoa ang nahigugma kanimo ingon sa adlaw nga magasidlak kini sa iyang gahom.” (Maghuhukom 5:31) Apan, matikdi, kanang pulongang “sa ingon niini.” Kini nagsugyot nga matagnaon ang gubat, nagpunting sa unahan sa mas dakong gubat nga niini ang tanang kaaway sa Diyos mangalaglag.

Apan, nakalimtan dayon sa mga kaaway sa palibot sa Israel kining malaglagong away. Sa mga 47 lang ka tuig sa ulahi ang nagkaubang mga nasod ilalom sa pagpanguna sa Midian “nagkausa ug nagpahiluna sa walog sa Jezreel,” ang walog nga sumpay sa Megiddo. (Maghuhukom 6:33) Kining nagkampong mga kaaway “sama ka daghana sa mga dulon.” Ugaling, karong panahona, diyutay lamang ang kasundalohan sa Israel apan maisogong panon sa 300 ka lalaki, nagtindog “libot sa kampo” ilalom sa pagpanguna ni Gideon. Sa usa ka sinyas, gihuyop sa 300 ang mga trompeta, gipusdak sa makusog ang mga tibod, nagwarawarag mga sulo, ug misiyaggit ug makalilisang nga singgit sa gubat: “Ang espada ni Jehova ug ni Gideon!” Natarantar ang mga Midianhon! “Ug si Jehova nagabutang sa tagsatagsa ka espada batok sa masigkauban,” ug gibug-os sa diyutayng panon ni Gideon ang kadaogan!—Maghuhukom, kapitulo 7.

Kita karon kinahanglang dili mamasin sa paghimog sayop sama sa mga Midianhon ni ibale-wala ang kahulogan sa Megiddo. Hapit 12 ka higayon nga naghisgot ang Bibliya niining karaang panggubatan. Dugang pa, ang tagna sa Bibliya nagpakita nga ang nahitabo sa Megiddo adunay seryosong kahulogan sa atong adlaw. Busa maayong tan-awon nato kon unsay gipamulong sa Bibliya ug sa arkeolohiya bahin niining makasaysayanhong dapit.

Kinasang-an sa Dalan sa Karaang Kalibotan

Ang Megiddo, lakip sa mga siyudad sa Hazor ug Gezer, kaniadto maoy nagkontrolar sa dagkong rota sa militar ug negosyo nga sumpay sa Asia ug sa Aprika. Nahimutang ang Megiddo sa tunga sa duha ka siyudad ug busa napahiluna sa usa sa labing maayong dapit. Gikan sa tanang direksiyon ang kinaiyanhong mga lutsanan, agianan sa bukid, ug mga dalan nagtagbo sa iyang kapatagan sa walog. Ang “Megiddo,” miingon ang The Geography of the Bible, “nagbarog sa kinasang-an sa dalan, sa pagkatinuod diha sa usa sa labing dakong kinasang-an sa dalan sa karaang kalibotan.”

Ang Megiddo adunay dakong kapatagan nga walog nga may gisangkarong mga 20 milya (32 km) ubay sa amihanan-silangang dapit sa kabukiran sa Carmelo. Sa panahon sa ulanong tingtugnaw, ang mga tubig nga moagos gikan sa kanait nga kabukiran mopabaha sa suba sa Kison. Busa ang dapit gitawag usab nga “ang sulog nga Walog sa Kison.” (Maghuhukom 4:13) Miingon ang librong Geography of Israel: “Inig-ulan sa tingtugnaw” ang yuta sa walog “dali nga molapok. . . . Hanayhay ang [K]ison, ug ang gawasanan sa tubig . . . dali nga masap-ongan; mokaylap ang lamak dinhi.” Nadiskobrehan ni Sisera ug sa iyang kasundalohan nga lapokon kaayo kini nga walog. Apan, sa uga nga ting-init, kining kapatagan maoy maayong dapit nga bansaybansayan sa mga karo alang sa gubat. (Itandi sa Awit ni Solomon 6:11, 12.) Maayong lugar kini sa pagtigom sa mga panon sa kasundalohan.

Nan, dili ikatingala, nga mihimog lakang si Haring Solomon sa paglig-on sa Megiddo:“Karon mao kini ang asoy niadtong gitawag sa pinugos nga pagtrabaho nga gihimo ni Solomon sa pagtukod . . . sa kuta sa Jerusalem ug Hazor ug Megiddo ug Gezer.” (1 Hari 9:15) Ang 70 ka tiil nga gitas-on (21 m) nga bungdo, nga nagbantaaw sa halapad, dakong kapatagan, karon nagtimaan sa dapit nga nahimutangan kanhi sa Megiddo. Sa karaang panahon, ang bag-ong mga tinukod sagad tukoron sa ibabaw sa mga kagun-oban sa daang tinukod. Ang matag andana sa pagtukod magpakitag partikular nga panahon sa kasaysayan. Ang arkeologo, magsugod sa ibabaw, mangalot siya pailalom lut-od por lut-od sa kasaysayan. Labing menos 20 niini ka lut-od ang nadiskobrehan sa Megiddo, nga nagpakita nga ang siyudad gitukod pag-usab sa makadaghang panahon. Ug sa unsang paagi nakatabang ang Bibliya niining mapailobong mga mangangalot?

Ang pagtukod ug mga ganghaan sa siyudad sa walay duhaduha maoy importanteng bahin sa proyekto ni Solomon sa paglig-on sa Megiddo, Hazor, ug Gezer. Busa, sa nakakuhag impormasyon sa Bibliya, misugod usab sa pagpangita ang mga arkeologo sa Gezer. Dili pa dugay nadiskobrehan kining mga ganghaana sa Megiddo. Wala magdugay ang samag estilong mga ganghaan nakit-an sa Hazor. Busa, nakakuhag impormasyon gikan sa Bibliya, nangalot usab ang mga arkeologo sa Gezer. Dili ikatingala, ang samag estilong mga ganghaan nakita usab didto. Unsay kahulogan niini alang sa mga estudyante sa Bibliya? Ang iladong arkeologo, si Propesor Yohanan Aharoni, miingon:

“Ang pagpangalot nga gihimo sa tulo ka dapit, ang mga ganghaan kaamgid sa plano nga nadiskobrehan sa lut-od sa yuta nga gikan sa ikanapulong siglo W.K.P. . . . Ang mga ganghaan nga sama niini, nga dunay tulo ka lawak sa guwardiya ug upat ka haligi sa matag kiliran sa agianan, nadiskobrehan sa pagkakaron laing duha lamang ka dapit. . . . Busa, bug-os nga nagkauyon ang mga eskolar nga ang mga ganghaan sa Hazor, Megiddo, ug Gezer uban sa ilang tulo ka lawak iya sa panahon sa pagmando ni Solomon.”

Si Dr. Yigael Yadin sama usab ug konklusyon: “Ang diskoberiya sa mga kuta ni Solomon sa Hazor, Megiddo, ug Gezer maoy matudloong mga pananglitan kon unsa ka hinungdanon ug unsa ka praktikal nga giya ang Bibliya sa mga arkeologo.”

Usa ka Mahukmanong Panggubatan

Tungod kay maayong pagkahimutang ang Megiddo, makataronganon nga gilangkit kini sa ideya sa usa ka panggubatan sa sayo nga kasaysayan. Sa pagkatinuod, ang karaang Hebreohanong pulong sa “Megiddo” gikaingong nagkahulogang “tagboanan, o, tigomanan sa mga sundalo.” Si Propesor Aharoni misulat:

“Ang Megiddo maoy kinutaan nga siyudad nga bililhon kaayo bisan pa sa kamatuoran nga wala kana hisgoti sa makasaysayanhong mga tinubdan hangtod sa ikanapulog lima ka siglo K.P. Niadtong panahona mipatim-aw kini sa mga sinulat ni Thutmose III. Ang kasaysayan niini nga paraon nagtala nga dihay panag-abin sa maalsahong mga siyudad sa Canaan. . . . Ang Ehiptohanong kasundalohan ug ang mga karo sa Canaanhon nagsangka sa mahukmanong gubat niini nga pag-alsa . . . duol sa Megiddo. Mao kini ang labing sayo nga panag-away sa militar diin ang mga detalye niini napreserbar. Sa nabug-os ang kaparotan sa kasundalohang Canaanhon sa panggubatan, nakabihag ang Paraon ug daghang inagaw sa gubat, lakip sa 924 ka karo sa gubat!”

Si Dr. Zev Vilnay, awtor sa The New Israel Atlas, dugang mibatbat sa walog nga mao “ang esena sa iladong mga gubat sukad sa pagbanagbanag sa kasaysayan hangtod sa Gubat sa Kalibotan I.”

Megiddo—Dapit sa Kataposang Gubat?

Ang kataposang libro sa Bibliya, ang Pinadayag, nagtala ug panan-awon sa “mga hari sa tibuok ginapuy-ang yuta” nga pagatigomon sa “gubat sa dakong adlaw sa Diyos nga Makagagahom” sa “Har-Mageddon” [“Bukid sa Megiddo”], o Armageddon. (Pinadayag 16:14, 16) Tungod sa kaamgiran sa mga ngalan, nagtuo ang uban nga mahitabo kining gubata sa literal nga dapit sa Megiddo. Apan, ang bungtod sa Megiddo dili gani matawag nga “bukid.” Tagda usab: Dako ba kaayo ang walog sa Megiddo nga makasulod sa tanang mga magmamando sa yuta uban sa ilang dakong kasundalohan ug sa nagkalainlaing mga kasangkapan sa gubat? “Kini maoy apokaliptikanhon nga pinulongan,” sa International Standard Bible Encyclopedia “ug gigamit ang Armageddon dili ingong ngalan sa usa ka partikular nga lugar kondili ingong simbolikong termino alang sa mahukmanong gubat.”

Nan, unsa, ang “Har-Mageddon”? Tataw nga kini mahulagwayon. Sumala sa kasaysayan sa Megiddo ingong lugar sa mahukmanong mga gubat, gigamit kini sa Pinadayag sa paghulagway sa nagsingabot nga kahimtang sa dihang ang pagdumot sa katawhan sa Diyos sa “tanang kanasoran” modangat sa kinatayoktokan. (Mateo 24:9, 14) Sanglit nagpabiling maunongon ang tinuod nga mga Kristohanon sa pagpaluyo sa Gingharian sa Diyos, magkausa ang mga magmamando sa kalibotan ug, ingong resulta, “magtigom” sa paglaglag kanila. Apan, dili mobalos ang mga Saksi ni Jehova. (Isaias 2:1-4) Gitudlo sa Diyos ang ilang Hari, si Ginoong Jesu-Kristo, sa pagpakig-away kanila. Sa malisod nga yugto kining langitnong Hari uban sa “mga panon . . . sa langit” mangilabot ug moatake sa “mga hari sa yuta ug sa ilang mga panon.” Kining tibuok yutang panaggubat mahukmanon, sama niadtong gisangka sa Megiddo. Ang tanang yutan-ong mga kaaway “mangalaglag,” sama sa gitagna sa awit sa kadaogan ni Debora ug Barak!​—Pinadayag 19:11-21; Maghuhukom 5:31.

Makita ba ikaw taliwala sa mga mahigugmaon ni Jehova​—o sa taliwala sa iyang mga kaaway? Gipatin-aw sa Bibliya nga kadtong dili mobarog dapig kang Jehova nga Diyos ug sa iyang katawhan mameligro nga mawad-an sa kinabuhi. (Sofonias 2:3; 2 Tesalonica 1:7-9) Busa, wala nay panahon sa paglanganlangan! “Tan-awa! Ako moabot sama sa kawatan,” mipasidaan ang nahimayang Jesu-Kristo nga espisipikong nagpunting sa kinatayoktokan sa “dakong kasakitan” sa Armageddon.​—Pinadayag 16:15 Mateo 24:21.

“Ang gubat sa dakong adlaw sa Diyos nga Makagagahom” adunay mahimayaong sangpotanan. Mobukas kini sa dalan alang sa Gingharian sa Diyos sa paghimo niining yuta nga paraiso. (Mateo 6:9, 10; Pinadayag 21:3-5) Apan labaw sa tanan, mobayaw kini sa labing dakong ngalan sa uniberso sa katingalahang katumanan sa karaang matagnaong pag-ampo:

“Buhata kanila ingon sa gibuhat mo ngadto sa Midian, ingon sa kang Sisera, ingon sa kang Jabin didto sa sulog nga walog sa Kison. . . . Lutosa sila pinaagi sa imong unos ug lisanga sila pinaagi sa imong bagyo. Pun-a ang ilang nawong sa kaulawan, aron magapangita sila sa imong ngalan, O Jehova. Pakaulawi sila ug hatagig kagubtanan sa walay kataposan, ug liboga sila ug pasagding mangamatay; aron ang katawhan makaila nga ikaw lamang, kansang ngalan mao si Jehova, ikaw lamang ang Labing Hataas sa tibuok yuta.”​—Salmo 83:9, 15-18.

[Mapa sa panid 22]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

Gikontrolar sa Megiddo ang usa sa dagkong rota sa militar ug negosyo nga sumpay sa mga kontinente sa Asia ug sa Aprika

Rota sa mga Negosyo--------

Hazor

Megiddo

Gezer

Jerusalem

[Mapa]

ASIA

AFRICA

[Hulagway sa panid]

Ang tibuok yutang gubat sa Armageddon mahukmanon, sama sa mga gubat nga gisangka sa Megiddo. Ang tanang yutan-ong kaaway sa Diyos mangalaglag