Unsay Imong Hunahuna sa Sala?
“NGANONG sige siyag pangayo ug pasaylo sa among mga sala diha sa pag-ampo?” mibagutbot ang usa ka ginang sa balay nga nagtuog Bibliya uban sa usa sa mga Saksi ni Jehova. “Maora na hinuon akog kriminal.” Sama gayod niining bayhana, daghan karong adlawa ang wala makaamgo sa ilang mga sala gawas kon makahimo silag usa ka krimen.
Tinuod kini ilabina sa Oriente, diin ang katawhan sa naandan walay ideya bahin sa napanunod nga sala sumala sa gitudlo diha sa Judeo-Kristiyanong mga relihiyon. (Genesis 3:1-5, 16-19; Roma 5:12) Pananglitan, giila sa mga Shintoista nga ang sala maoy hugaw nga sayon rang papason pinaagi sa usa ka labyog sa baston sa usa ka pari, nga may papel o lino nga panapton nga gibutang sa iyang tumoy. Sa maong palakaw ang paghinulsol sa nabuhat wala kinahanglana. Ngano? “Dili lang daotang mga buhat, apan hasta di-kapugngang mga katalagman sa kinaiyahan, gitawag ug tsumi [sala],” maoy saysay sa Kodansha Encyclopedia of Japan. Ang mga katalagman sa kinaiyahan, ang tsumi nga dili mga tawo ang responsable, giisip nga mga sala nga mapahunong sa mga rituwal sa pagputli.
Kini mitultol sa panghunahuna nga bisan unsang sala, bisan daotang mga buhat nga sa tinuyo pagabuhaton (gawas sa kriminal nga mga buhat nga silotan sa balaod) mapapas sa mga rituwal sa pagputli. Ubos sa ulohang “Rituwal sa Paghinlo sa Politika sa Hapon,” ang The New York Times naghisgot sa maong panghunahuna ug nagpatin-aw nga ang mga politiko sa Hapon nga nalambigit sa mga eskandalo nag-isip sa ilang kaugalingon nga “naputli” sa gipili sila pag-usab sa mga botante. Sa ingon, ang matuod nga pagtul-id wala mahimo, ug mahimong mahitabo pag-usab ang susamang mga eskandalo.
Ang mga Buddhista nga nagtuo sa samsara, o pagkatawo pag-usab, ug ang doktrina sa Karma adunay lahing panglantaw. “Sumala sa doktrina sa karman,” misaysay ang The New Encyclopædia Britannica, “ang maayong pamatasan magpatungha ug kahimut-anan ug makalipay nga sangpotanan ug magmugna sa kiling padulong sa susamang maayong mga buhat, samtang ang daotang gawi magpatungha ug daotang sangpotanan ug magmugna sa kiling padulong sa daotang mga buhat.” Sa laing mga pulong, ang makasasalang gawi mamungag daotang mga bunga. Ang pagtulon-an sa Karma nalambigit sa pagtulon-an sa pagkatawo pag-usab, sanglit ang pila ka Karma giingong mamunga sa umaabot nga mga kinabuhi sa daghan nga katuigan sa ulahi kay sa kinabuhi diin ang buhat gihimo.
Unsay epekto sa maong pagtulon-an diha sa iyang mga magtutuo? Usa ka Buddhistang babaye nga nagtuo sa tim-os sa Karma miingon: “Akong gihunahuna nga dili makataronganon ang pag-antos tungod sa butang nga nadala nako sa pagkatawo apan nga wala akoy hisayran bahin niana. Kinahanglang dawaton ko kana ingong kapalaran. Ang pagsumay sa mga sutra ug pagsingkamot nga magkinabuhig maayo wala makasulbad sa akong mga suliran. Ako nahimong daling masuko ug diskontento, nga kanunay nagreklamo.” Ang Buddhistang pagtulon-an mahitungod sa sangpotanan sa daotang kagawian mipabati kaniyang walay-pulos.
Ang Confucianismo, laing relihiyon sa Sidlakan, nagtudlog laing paagi sa pagsagubang sa tawhanong pagkadaotan. Sumala kang Hsün-tzu, usa sa tulo ka dagkong Confucian nga mga pilosopo, ang kinaiyahan sa tawo maoy daotan ug makiling sa pagkahakog. Sa pagpatunhay sa kahusay sa katilingban taliwala sa mga tawong may makasasalang mga kiling, gipasiugda niya ang kahinungdanon sa li, nga nagkahulogan sa maayong pamatasan, kortesiya, ug kahikayan sa mga butang. Si Meng-tzu, laing Confucian nga pilosopo, bisan pag nagpahayag ug kaatbang nga panglantaw sa tawhanong kinaiyahan, miila sa paglungtad sa mga sakit sa katilingban ug, kay misalig sa kinaiyahan sa mga tawo nga magmaayo, misalig sa kaugalingong-pag-uswag alang sa solusyon. Sa bisan haing paagi, ang Confucian nga mga pilosopo nagtudlo sa kahinungdanon sa edukasyon ug pagbansay aron sa pagbugno sa sala sa kalibotan. Bisan pag nagkauyon ang ilang mga pagtulon-an bahin sa panginahanglan sa li, ang ilang ideya sa sala ug pagkadaotan maoy lubog kaayo.—Itandi ang Salmo 14:3; 51:5.
Nagkahanap nga Ideya sa Sala sa Kasadpan
Sa Kasadpan, ang mga panglantaw bahin sa sala sa naandan maoy tin-aw, ug kadaghanang tawo nagkauyon nga ang sala nagalungtad ug angay likayan. Bisan pa niana, ang tinamdan sa Kasadpan bahin sa sala nagakausab. Daghan nagsalikway sa tanang kaamgohan sa sala, nga nagngalan sa tingog sa konsensiya nga usa ka “pagbati sa sala,” butang nga pagalikayan. Kapig 40 ka tuig kanhi, si Papa Pio XII nagmulo: “Ang sala niining sigloha mao ang pagkawala sa tanang kaamgohan sa sala.” Sumala sa usa ka surbi nga gipatik diha sa Katolikong senemanang mantalaan nga Le Pélerin, ang katingalahang 90 porsiento sa populasyon sa Pransiya, diin kadaghanang tawo nag-angkong mga Romano Katoliko, dili na motuo ug sala.
Sa pagkatinuod, Silangan ug Kasadpan, kadaghanang tawo karon maorag nagakinabuhi sa haruhay nga katagbawan nga wala hasola sa kaamgohan sa sala. Apan, nagkahulogan ba nga ang sala wala maglungtad? Sa kaluwas mahimo bang dili kita magpakabana niana? May panahon bang mawagtang ang sala?