Pagsinati sa “Kaisipan ni Kristo”
“‘Kinsa ang nakahibalo sa kaisipan ni Jehova, aron iyang matudloan siya?’ Apan atong ginabatonan ang kaisipan ni Kristo.”—1 CORINTO 2:16.
1, 2. Diha sa iyang Pulong, nakita ni Jehova nga haom ipadayag ang bahin sa unsa labot kang Jesus?
UNSAY dagway ni Jesus? Unsay kolor sa iyang buhok? iyang panit? iyang mga mata? Unsa siya ka tas-a? Pilay iyang timbang? Sa kasiglohang nangagi, ang artistikong mga paglarawan kang Jesus nagkalainlain gikan sa kasarangan ngadto sa halayo sa tinuod. Ang uban naglarawan kaniya ingong lalaki gayod ug maabtik, samtang ang uban naglarawan kaniya ingong mahuyang ug luspad.
2 Apan, ang Bibliya wala maghatag ug dakong pagtagad sa hitsura ni Jesus. Hinunoa, nakita ni Jehova nga haom nga ipadayag ang usa ka butang nga mas hinungdanon: ang matang sa persona ni Jesus. Ang mga asoy sa Ebanghelyo dili lamang nagtaho kon unsay gisulti ug gihimo ni Jesus kondili nagbutyag usab sa lalom nga pagbati ug sumbanan sa panghunahuna sa luyo sa iyang mga pulong ug mga lihok. Kining upat ka dinasig nga mga asoy nagpaarang kanato sa pagtan-aw kon unsay gihisgotan ni apostol Pablo ingong ang “kaisipan ni Kristo.” (1 Corinto 2:16) Hinungdanong masinati kita sa mga hunahuna, pagbati, ug personalidad ni Jesus. Ngano? Alang sa labing menos duha ka katarongan.
3. Ang atong pagsinati sa kaisipan ni Kristo naghatag kanato ug unsang pagsabot?
3 Una, ang kaisipan ni Kristo naghatag kanato ug daklit nga pagtan-aw sa kaisipan ni Jehova nga Diyos. Si Jesus nakaila pag-ayo sa iyang Amahan nga siya nakaingon: “Kon kinsa ang Anak walay usa ang nakaila gawas sa amahan; ug kon kinsa ang Amahan, walay usa ang nakaila gawas sa Anak, ug siya nga kaniya buot sa Anak nga ibutyag siya.” (Lucas 10:22) Daw nahisama kini nga si Jesus nag-ingon, ‘Kon buot kang mahibalo kon unsay dagway ni Jehova, tan-awa ako.’ (Juan 14:9) Busa, sa dihang atong tun-an kon unsay gipadayag sa mga Ebanghelyo bahin sa panghunahuna ug pagbati ni Jesus, kita, sa ingon, nagtuon kon unsay panghunahuna ug pagbati ni Jehova. Ang maong kahibalo mas magpasuod kanato sa atong Diyos.—Santiago 4:8.
4. Kon buot natong molihok sama gayod kang Kristo, unsay kinahanglan natong unang tun-an, ug ngano?
4 Ikaduha, ang atong pagkahibalo sa kaisipan ni Kristo motabang kanato sa ‘pagsunod pag-ayo sa iyang mga tunob.’ (1 Pedro 2:21) Ang pagsunod kang Jesus dili maoy pagsublisubli lamang sa iyang mga pulong ug pagsundog sa iyang mga buhat. Sanglit ang sinultihan ug mga lihok maimpluwensiyahan sa mga hunahuna ug pagbati, ang pagsunod kang Kristo nagkinahanglan nga atong ugmaron ang samang “tinamdan sa pangisip” nga iyang nahuptan. (Filipos 2:5) Sa laing pagkasulti, kon kita buot gayod nga molihok nga sama kang Kristo, kita kinahanglang magtuon una sa paghunahuna ug pagbati nga sama kaniya, sa ato pa, sa labing maayo sa atong katakos ingong mga tawong dili-hingpit. Nan, pinaagi sa tabang sa mga magsusulat sa Ebanghelyo, atong tan-awon ang kaisipan ni Kristo. Atong hisgotan una ang mga butang nga mag-impluwensiya sa paagi sa paghunahuna ug pagbati ni Jesus.
Iyang Una-Tawhanong Paglungtad
5, 6. (a) Ang atong mga kauban makaapektar kanato sa unsa? (b) Unsang panag-ubanay ang naagian sa panganay nga Anak sa Diyos sa langit sa wala pa moanhi sa yuta, ug unsay epekto niini kaniya?
5 Ang atong suod nga mga kauban makaapektar kanato, makaimpluwensiya sa atong mga hunahuna, pagbati, ug lihok alang sa maayo o sa daotan.a (Proverbio 13:20) Palandonga ang panag-ubanay nga nasinatian ni Jesus sa langit sa wala pa moanhi sa yuta. Ang Ebanghelyo ni Juan naghatag ug pagtagad sa una-tawhanong paglungtad ni Jesus ingong “ang Pulong,” o Tigpamaba, sa Diyos. Nag-ingon si Juan: “Sa sinugdan mao ang Pulong, ug ang Pulong uban sa Diyos, ug ang Pulong usa ka diyos. Kini siya sa sinugdan uban sa Diyos.” (Juan 1:1, 2) Sanglit si Jehova walay sinugdanan, ang pagkanahiuban sa Pulong uban sa Diyos gikan sa “sinugdan” tino nga nagpasabot sa pagsugod sa mga buhat sa Diyos sa paglalang. (Salmo 90:2) Si Jesus mao “ang panganay sa tanang kalalangan.” Busa, siya naglungtad una pa sa ubang espiritu nga mga linalang ug una pa gilalang ang pisikal nga uniberso.—Colosas 1:15; Pinadayag 3:14.
6 Sumala sa ubang mga siyentipikanhong pagbanabana, ang pisikal nga uniberso naglungtad labing menos 12 ka bilyong tuig. Kon ang maong mga pagbanabana medyo husto, ang panganay nga Anak sa Diyos nagtagamtam ug suod nga panag-ubanay sa iyang Amahan sa way-kinutobang panahon una pa sa paglalang kang Adan. (Itandi ang Miqueas 5:2.) Usa ka malumo ug suod nga bugkos sa ingon ang naugmad tali kanilang duha. Ingong kaalam nga gipersonipikar, kining panganay nga Anak diha sa iyang una-tawhanong paglungtad gihawasan nga nag-ingon: “Ako mao ang kahimuot [ni Jehova] sa matag adlaw, ako nagakalipay sa kanunay sa iyang atubangan.” (Proverbio 8:30) Sa pagkatinuod ang paggugol ug dili-maihap nga panahon sa suod nga panag-ubanay sa Tuboran sa gugma dunay dako kaayong epekto sa Anak sa Diyos! (1 Juan 4:8) Kini nga Anak nakadangat sa pagkahibalo ug pagpabanaag sa mga hunahuna, pagbati, ug mga dalan sa Amahan nga walay usa ang nakahimo.—Mateo 11:27.
Yutan-ong Kinabuhi ug mga Impluwensiya
7. Unsa ang usa sa mga katarongan kon nganong kinahanglang ang panganay nga Anak sa Diyos moanhi sa yuta?
7 Daghan pag pagatun-an ang Anak sa Diyos, kay ang katuyoan ni Jehova maoy sa pagsangkap sa iyang Anak aron mahimong mahangawaon nga Hataas nga Saserdote, nga “makasimpatiya sa atong mga kaluyahon.” (Hebreohanon 4:15) Ang usa sa mga katarongan nga ang Anak mianhi sa yuta ingong tawo mao ang pag-abot sa mga kinahanglanon alang niining maong papel. Dinhi, ingong usa ka tawo nga unod ug dugo, si Jesus naladlad sa mga kahimtang ug mga impluwensiya nga kaniadto iya lamang nakita gikan sa langit. Karon siya makasinati na sa tawhanong mga pagbati ug emosyon mismo. Usahay bation niya ang kakapoy, kauhaw, ug kagutom. (Mateo 4:2; Juan 4:6, 7) Labaw pa niana, iyang naagoman ang tanang matang sa kalisod ug pag-antos. Siya sa ingon “nakakat-on sa pagkamasinugtanon” ug nahimong bug-os nga kuwalipikado sa iyang papel ingong Hataas nga Saserdote.—Hebreohanon 5:8-10.
8. Unsay atong nahibaloan bahin sa sayo nga kinabuhi ni Jesus sa yuta?
8 Komosta ang bahin sa mga kasinatian ni Jesus panahon sa iyang sayo nga kinabuhi sa yuta? Ang rekord sa iyang pagkabata mubo kaayo. Sa pagkatinuod, si Mateo ug Lucas lamang ang nag-asoy sa mga hitabo may kalabotan sa iyang pagkatawo. Ang mga magsusulat sa Ebanghelyo nahibalo nga si Jesus nagpuyo sa langit una pa mianhi sa yuta. Kana nga una-tawhanong paglungtad, labaw sa tanan, nagpatin-aw kon unsang matanga sa tawo siya nahimo. Bisan pa niana, si Jesus maoy bug-os gayod nga tawo. Bisag hingpit, siya kinahanglang modako gikan sa pagkamasuso ngadto sa pagkabata ug sa pagkatin-edyer ngadto sa pagkahamtong, nga sa samang panahon nagakat-on. (Lucas 2:51, 52) Ang Bibliya nagbutyag ug pipila ka butang bahin sa sayo nga kinabuhi ni Jesus nga nakaapektar gayod kaniya.
9. (a) Unsay nagpakita nga si Jesus natawo sa usa ka kabos nga pamilya? (b) Unsang matanga sa mga kahimtang nga lagmit midako si Jesus?
9 Dayag, si Jesus natawo sa usa ka kabos nga pamilya. Kini makita diha sa halad ni Jose ug Maria nga gidala ngadto sa templo mga 40 ka adlaw human siya natawo. Imbes magdalag nati nga karnero ingong halad nga sinunog ug piso nga salampati o tukmo ingong halad sa sala, sila nagdala ug “usa ka paris nga tukmo o duha ka piso nga punay.” (Lucas 2:24) Sumala sa Moisesnong Kasugoan, kini nga halad maoy usa ka tagana alang sa mga kabos. (Levitico 12:6-8) Sa ngadtongadto, kining timawa nga pamilya midako. Si Jose ug Maria labing menos dunay unom pa ka anak sa kinaiyanhong paagi human sa milagrosong pagkatawo ni Jesus. (Mateo 13:55, 56) Busa si Jesus midako sa usa ka dakong pamilya, lagmit sa kasarangang mga kahimtang.
10. Unsay nagpakita nga si Maria ug Jose maoy mahinadlokon-sa-Diyos nga mga tawo?
10 Si Jesus gimatuto sa mahinadlokon-sa-Diyos nga mga ginikanan nga nag-atiman kaniya. Ang iyang inahan, si Maria, maoy usa ka talagsaong babaye. Hinumdomi nga sa dihang nangomosta kaniya, ang manulondang Gabriel miingon: “Maayong adlaw, usa nga pinaboran kaayo, si Jehova anaa uban kanimo.” (Lucas 1:28) Si Jose maoy usa usab ka tawong diyosnon. Matag tuig siya matinumanong mopanaw ug 150 kilometros ngadto sa Jerusalem alang sa Paskuwa. Si Maria motambong usab, bisag mga lalaki lamang ang gikinahanglang motambong. (Exodo 23:17; Lucas 2:41) Sa usa nianang okasyona, si Jose ug Maria, human sa bug-os nga pagpangita, nakakita sa 12-anyos nga Jesus diha sa templo sa taliwala sa mga magtutudlo. Ngadto sa iyang nabalakang mga ginikanan, si Jesus miingon: “Wala ba kamo mahibalo nga ako kinahanglang maania sa balay sa akong Amahan?” (Lucas 2:49) “Amahan”—kanang pulonga hayan dunay mainit ug positibong kahulogan sa batan-ong Jesus. Kon buot sabton, dayag nga gisultihan siya nga si Jehova mao ang iyang tinuod nga Amahan. Dugang pa, si Jose nahimong maayong amaama ni Jesus. Siyempre dili gayod mopili si Jehova ug mapintas o mabangis nga tawo nga momatuto sa Iyang pinalanggang Anak!
11. Unsang trabaho ang nakat-onan ni Jesus, ug sa panahon sa Bibliya, unsay nalangkit niining trabahoa?
11 Sa iyang mga tuig diha sa Nasaret, si Jesus nakakat-on sa pagpamanday, tingali gikan sa iyang amaama, si Jose. Nahanas pag-ayo ni Jesus ang pagpamanday mao nga siya ginganlag “ang panday.” (Marcos 6:3) Sa panahon sa Bibliya, ang mga panday suholan sa pagtukod ug mga balay, paggamag mga muwebles (apil ang mga lamesa, bangko, ug mga lingkoranan), ug paghimog mga galamiton sa panguma. Diha sa iyang Dialogue With Trypho, si Justin Martyr, sa ikaduhang siglo K.P., nagsulat bahin kang Jesus: “Siya naandan nga nagtrabaho ingong panday uban sa mga lalaki, nga naghimog mga daro ug mga yugo.” Kining trabahoa dili sayon, kay ang panday sa karaan lagmit dili makapalit ug iyang kahoy. Lagmit gayod siya mogawas ug mamilig kahoy, mamutol, ug dad-on ang kahoy sa balay. Busa sinati si Jesus sa mga problema sa pagpanginabuhi, pakiglabot sa mga kustomer, ug pagpaigo sa kinitaan.
12. Unsay nagpakita nga si Jose malagmit namatay ug una kay kang Jesus, ug nagpasabot kini ug unsa alang kang Jesus?
12 Ingong kinamagulangang anak, si Jesus lagmit mitabang sa pag-atiman sa pamilya, ilabina kay morag si Jose namatay ug una kay kang Jesus.b Ang Zion’s Watch Tower sa Enero 1, 1900, miingon: “Ang tradisyon nagpakita nga si Jose namatay samtang bata pa si Jesus, ug nga ang ulahi maoy mipuli sa pagkapanday ug maoy misuportar sa pamilya. Kini dunay pipila ka pamatuod sa Kasulatan diin si Jesus mismo gitawag nga panday, ug ang iyang inahan ug mga igsoon gihisgotan, apan si Jose wala hisgoti. (Marcos 6:3) . . . Nan, posible gayod nga ang hataas nga yugto sa napulog-walo ka tuig nga kinabuhi sa atong Ginoo, gikan sa panahon sa hitabo [nga narekord sa Lucas 2:41-49] ngadto sa panahon sa pagbawtismo kaniya, gigugol sa pagbuhat sa ordinaryong mga katungdanan sa kinabuhi.” Si Maria ug ang iyang mga anak, apil kang Jesus, lagmit nahibalo sa kasakit nga bation sa dihang ang minahal nga bana ug amahan mamatay.
13. Sa dihang gisugdan ni Jesus ang iyang ministeryo, nganong inubanan kini ug kahibalo, pagsabot, ug lalom nga pagbati nga walay laing tawo ang nakahupot?
13 Tin-aw, si Jesus wala matawo sa usa ka haruhay nga kinabuhi. Hinunoa, iyang naagian mismo ang kinabuhi sa ordinaryong mga tawo. Dayon, sa 29 K.P., miabot ang panahon alang kang Jesus sa pagtuman sa asaynment sa Diyos nga naghulat kaniya. Sa tinghunlak nianang tuiga, siya gibawtismohan sa tubig ug gianak ingong espirituwal nga Anak sa Diyos. ‘Ang langit nabuksan alang kaniya,’ dayag nga nagpaila nga siya karon makahinumdom na sa iyang una-tawhanong kinabuhi sa langit, apil ang mga hunahuna ug pagbati niya kaniadto. (Lucas 3:21, 22) Busa sa dihang gisugdan ni Jesus ang iyang ministeryo, kadto giubanan ug kahibalo, pagsabot, ug lalom nga pagbati nga walay laing tawo ang nakahupot. Uban sa maayong katarongan, gigugol sa mga magsusulat sa Ebanghelyo ang kadaghanan sa ilang mga sinulat diha sa mga hitabo sa ministeryo ni Jesus. Apan, dili nila marekord ang tanang butang nga iyang giingon ug gihimo. (Juan 21:25) Apan ang gidasig kanila nga irekord nagpaarang kanato sa pagtan-aw sa hunahuna sa labing bantogang tawo nga nabuhi sukad.
Kon Sama sa Unsa si Jesus Ingong Tawo
14. Sa unsang paagi gilarawan sa mga Ebanghelyo si Jesus ingong usa ka tawo nga may malulot nga kamainiton ug lalom nga pagbati?
14 Ang personalidad ni Jesus nga makita diha sa mga Ebanghelyo maoy iya sa usa ka tawo nga may malulotong kamainiton ug lalom nga pagbati. Siya nagpasundayag ug lainlaing emosyonal nga mga reaksiyon: kaluoy alang sa usa ka sanlahon (Marcos 1:40, 41); kasubo sa katawhan nga dili-masanongon (Lucas 19:41, 42); matarong nga kasuko sa hakog nga mga tig-ilis ug salapi (Juan 2:13-17). Usa ka tawo nga may empatiya, si Jesus matandog sa paghilak, ug iyang gipakita ang iyang pagbati. Sa dihang ang iyang minahal nga higalang si Lazaro namatay, sa pagkakita kang Maria, nga igsoon ni Lazaro, nga naghilak si Jesus natandog pag-ayo nga siya mihilak, mihilak nga makita sa uban.—Juan 11:32-36.
15. Sa unang paagi ang malumong pagbati ni Jesus makita sa paagi sa iyang paglantaw ug pagtratar sa uban?
15 Ang malumong pagbati ni Jesus ilabinang makita sa paagi sa iyang paglantaw ug pagtratar sa uban. Siya nag-ayuda sa mga kabos ug sa mga dinaogdaog, nagtabang kanila nga ‘makakaplag ug kahayahay sa ilang mga kalag.’ (Mateo 11:4, 5, 28-30) Siya dili okupado kaayo nga dili na makatabang sa mga panginahanglan sa mga sinakit, bisan sa usa ka babaye nga nagtalinugo nga hilom nga mihikap sa iyang sapot o sa usa ka buta nga makililimos nga dili mapahilom. (Mateo 9:20-22; Marcos 10:46-52) Si Jesus nangitag maayo diha sa uban ug naghatag kanila ug komendasyon; bisan pa, siya andam usab sa pagsultig pagbadlong kon gikinahanglan. (Mateo 16:23; Juan 1:47; 8:44) Sa usa ka higayon sa dihang pipila ka katungod lamang ang gipahimuslan sa mga babaye, gitagad sila ni Jesus nga may timbang nga sukod sa dignidad ug pagtahod. (Juan 4:9, 27) Hisabtan, usa ka pundok sa mga babaye malipayong nag-alagad kaniya gikan sa ilang kaugalingong katigayonan.—Lucas 8:3.
16. Unsay nagpakita nga si Jesus timbang ug panglantaw sa kinabuhi ug materyal nga mga butang?
16 Si Jesus timbang ug panglantaw sa kinabuhi. Ang materyal nga mga butang dili maoy pangunang butang alang kaniya. Kon bahin sa materyal, daw siya wala kaayoy nabatonan. Siya miingon nga siya ‘walay kapahulayan sa iyang ulo.’ (Mateo 8:20) Sa samang higayon, si Jesus nakahatag ug kalipay ngadto sa uban. Sa dihang mitambong siya sa kombira sa kasal—usa ka okasyon nga naandang may musika, pag-awit-awit, ug paglipaylipay—dayag nga siya wala moadto aron daoton ang malipayong okasyon. Gani, gihimo ni Jesus ang iyang unang milagro didto. Sa dihang nahurot ang bino, iyang gihimo ang tubig nga primera-klaseng bino, usa ka ilimnon nga “makalipay sa kasingkasing sa tawong may kamatayon.” (Salmo 104:15; Juan 2:1-11) Sa ingon ang panagsadya nakapadayon, ug ang pangasaw-onon ug pamanhonon wala maulawi. Ang iyang pagkatimbang dugang napabanaag sa pagkaagi nga daghang okasyon nga gihisgotan nga si Jesus nagkugi sa hataas nga oras sa iyang ministeryo.—Juan 4:34.
17. Nganong dili ikahingangha nga si Jesus maoy usa ka Dakong Magtutudlo, ug unsay gipabanaag sa iyang mga pagtulon-an?
17 Si Jesus maoy usa ka Dakong Magtutudlo. Ang kadaghanan sa iyang pagtulon-an nagpabanaag sa tinuod nga mga hitabo sa adlaw-adlawng kinabuhi, nga sinati kaayo siya. (Mateo 13:33; Lucas 15:8) Ang iyang paagi sa pagpanudlo di-hitupngan—kanunayng klaro, yano, ug praktikal. Labaw pang hinungdanon mao ang iyang gitudlo. Ang iyang mga pagtulon-an nagpabanaag sa iyang kinasingkasing nga tinguha aron ang iyang mga mamiminaw masinati sa mga hunahuna, pagbati, ug mga dalan ni Jehova.—Juan 17:6-8.
18, 19. (a) Unsang buhi nga mga ilustrasyon ang gigamit ni Jesus sa paghubit sa iyang Amahan? (b) Unsay pagahisgotan sa sunod nga artikulo?
18 Mogamit kanunay ug mga ilustrasyon, gipadayag ni Jesus ang iyang Amahan sa buhi nga mga ilustrasyon nga dili daling malimtan. Lahi ang paghisgot ug pangatibuk-ang mga termino bahin sa kaluoy sa Diyos. Lain ang pagpaamgid kang Jehova ingong usa ka mapinasayloong amahan kinsa natandog pag-ayo sa pagkakita sa iyang mipauli nga anak nga siya ‘midagan ug mihalog sa liog sa iyang anak ug mabinationg mihalok kaniya.’ (Lucas 15:11-24) Wala mosagop sa estriktong kultura diin ang relihiyosong mga lider nagtamay sa mga tawong ordinaryo, si Jesus nagpatin-aw nga ang iyang Amahan maoy usa ka maduol nga Diyos kinsa mas nagpalabi sa pagpatalinghog sa mga pangaliyupo sa timawa nga maniningil ug buhis kay sa mapasigarbohong pag-ampo sa usa ka hambogirong Pariseo. (Lucas 18:9-14) Gihulagway ni Jesus si Jehova ingong usa ka matinagdanong Diyos nga mahibalo sa dihang mahulog sa yuta ang usa ka gamayng goriyon. “Ayawg kahadlok,” gipasaligan ni Jesus ang iyang mga tinun-an, “nagabili kamog labaw sa daghang goriyon.” (Mateo 10:29, 31) Hisabtan, ang mga tawo nahingangha sa “paagi sa pagtudlo” ni Jesus ug nakabig ngadto kaniya. (Mateo 7:28, 29) Ngani, sa usa ka okasyon “usa ka dakong panon” nagpabilin duol kaniya sulod sa tulo ka adlaw, bisag walay kaonkaon!—Marcos 8:1, 2.
19 Kita mapasalamaton nga gipadayag ni Jehova diha sa iyang Pulong ang kaisipan ni Kristo! Apan, sa unsang paagi atong maugmad ug mapasundayag ang kaisipan ni Kristo sa atong pagpakiglabot sa uban? Kini pagahisgotan sa sunod nga artikulo.
[Mga footnote]
a Nga ang espiritu nga mga linalang maimpluwensiyahan sa ilang panag-ubanay gipakita diha sa Pinadayag 12:3, 4. Si Satanas gilarawan didto ingong “dragon” nga makagamit sa iyang impluwensiya sa pagkabig sa ubang “mga bituon,” o espiritu nga mga anak, sa pagduyog kaniya sa rebelyosong dalan.—Itandi ang Job 38:7.
b Ang kataposang direktang paghisgot bahin kang Jose maoy sa dihang nakit-an ang 12-anyos nga Jesus diha sa templo. Walay gihisgotan bahin kang Jose nga mitambong sa kombira sa kasal diha sa Cana, sa sinugdanan sa ministeryo ni Jesus. (Juan 2:1-3) Sa 33 K.P., gisalig sa gilansang nga Jesus si Maria aron maatiman ngadto sa pinalanggang apostol Juan. Usa kana ka butang nga lagmit dili buhaton ni Jesus kon buhi pa si Jose.—Juan 19:26, 27.
Nahinumdom Ka Ba?
• Nganong hinungdanon nga kita masinati sa “kaisipan ni Kristo”?
• Unsang panag-ubanay ang natagamtam ni Jesus sa iyang una-tawhanong paglungtad?
• Sa panahon sa iyang yutan-ong kinabuhi, unsang mga kahimtang ug mga impluwensiya ang nasinatian ni Jesus mismo?
• Unsay gipadayag sa mga Ebanghelyo bahin sa personalidad ni Jesus?
[Hulagway panid 10]
Si Jesus midako sa usa ka dakong pamilya, lagmit sa kasarangang mga kahimtang
[Mga hulagway sa panid 12]
Ang mga magtutudlo nahingangha sa pagsabot ug sa mga tubag sa 12-anyos nga Jesus