Sugilanon sa Kinabuhi

Si Jehova Nagtagana ug “Gahom nga Labaw sa Kasarangan”

SUMALA SA GIASOY NI HELEN MARKS

Mainit kaayo kadto nga adlaw sa ting-init sa 1986. Ako lang ang bugtong naghulat sa balaybalay nga nagsilbing aduwana diha sa usa sa kinahilomang mga tugpahanan sa Uropa. Kini mao ang Tiranë, ang kaulohan sa Albania, nga nagpahayag sa kaugalingon ingong “ang unang ateyistang nasod sa kalibotan.”

NGA nagsagol ang gibating kawalay-kasegurohan ug kahadlok, ako nagtan-aw samtang ang usa ka armadong polis misugod pagsusi sa akong maleta. Kon ako may buhaton o isulti nga makapatahap kaniya, ako mahimong mapagawas sa nasod ug ang mga tawo nga naghulat nako sa gawas, mapriso o magsilbi diha sa kampo sa pinugos nga trabaho. Maayo na lang, nadasig nako ang polis nga mahimong mas mahigalaon pinaagi sa pagtanyag kaniya ug chewing gum ug mga biskuwit. Apan sa unsang paagi ako nga usa ka babaye nga nag-edad ug mga 65 nahimutang niining situwasyona? Nganong ibaylo man nako ang usa ka haruhay nga kinabuhi ug mangarisgar sa pagpaningkamot nga mapauswag ang mga intereses sa Gingharian diha sa usa sa kataposang mga kuta sa Marxismo-Leninismo?

Usa ka Masakitong Batang Babaye nga Daghag Pangutana

Duha ka tuig human sa akong pagkatawo sa 1920 sa Ierápetra, Creta, ang akong amahan namatay tungod sa pulmonya. Ang akong inahan kabos ug dili makamaong mobasa ug mosulat. Ako ang kinamanghoran sa upat ka anak, ug tungod kay may sakit ako nga jaundice, ako luspad ug masakiton. Ang mga silingan misugyot nga igugol na lang sa akong inahan ang iyang pagtagad ug diyutayng kahinguhaan ngadto sa tulo ka mas himsog nga mga bata ug pasagdan na lang akong mamatay. Maayo na lang nga wala niya sunda ang maong tambag.

Aron maseguro nga ang kalag ni Papa mahilangit, kanunayng moduaw si Mama sa menteryo, kasagaran pamisahan niya kini sa usa ka paring Ortodokso. Apan, ang maong mga misa dili barato. Mahinumdoman pa nako usa niana ka bugnaw kaayong adlaw sa Pasko sa dihang mipauli siya gikan sa menteryo nga ako diha sa iyang kiliran nga nagsagudsod paglakaw. Nahatag na namo sa pari ang among nahibilin nga kuwarta. Human makaluto si Mama ug berdeng mga utanon alang namong mga bata, natulog siya sa laing lawak, ang iyang tiyan nagkutoy ug sa iyang mga aping nanaligdig ang mga luha tungod sa kawalay-paglaom. Sa ulahi, nakabaton kog kaisog sa pag-adto sa pari ug pagpangutana kon nganong si Papa namatay ug kon nganong ang akong kabos nga inahan kinahanglang mobayad sa pari. Mitubag siya sa maulawong hagawhaw: “Gikuha siya sa Diyos. Ingon gyod na niana. Maulian ka ra sa imong kaguol.”

Lisod nako ipahiuyon ang iyang tubag nianang sa pag-ampo sa Ginoo, nga akong nakat-onan sa eskuylahan. Mahinumdoman pa nako ang maanindot ug makahuloganong pangbukas nga mga pulong: “Amahan namo nga anaa sa mga langit, pagabalaanon unta ang imong ngalan. Paanhia ang imong gingharian. Matuman unta ang imong kabubut-on, maingon sa langit, mao man usab sa yuta.” (Mateo 6:9, 10) Kon pagbuot sa Diyos nga matuman ang iyang kabubut-on dinhi sa yuta, nganong kinahanglan man ming mag-antos pag-ayo?

Hapit na matubag kanang pangutanaha sa dihang, sa 1929, si Emmanuel Lionoudakis, usa ka bug-os-panahong magwawali sa mga Saksi ni Jehova, miduaw sa among balay.a Sa dihang gipangutana siya sa akong inahan kon unsay iyang tuyo, wala motingog si Emmanuel kondili mitunol lamang kaniya ug kard nga testimonya. Gitunol ni Mama nako ang kard aron basahon. Tungod kay nuybe anyos pa lang ako, wa kaayo koy nasabtan. Kay naghunahuna nga amang ang miduaw nga magwawali, miingon ang akong inahan: “Kaluoy! Dili ka makasulti, ug dili ko makabasa.” Dayon malulotong gihatod siya sa akong inahan sa pultahan.

Pipila ka tuig sa ulahi, nakaplagan nako ang tubag. Ang akong magulang nga lalaki nga si Emmanuel Paterakis nakadawat gikan sa mao gihapong bug-os-panahong ministro sa pulyetong Where Are the Dead?, nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova.b Sa pagbasa niana, nahupayan ko sa pagkahibalo nga ang akong amahan wala diay kuhaa sa Diyos. Akong naamgohan nga ang kamatayon maoy resulta sa pagkadili-hingpit sa tawo ug nga ang akong amahan naghulat sa pagkabanhaw ngadto sa kinabuhi diha sa paraisong yuta.

“Kining Libroha Nakadaot Nimo!”

Tungod sa kamatuoran sa Bibliya nangabuka ang among mga mata. Nakakita kami ug daan nga Bibliya nga iya ni Papa ug nagsugod kami pagtuon niana, kasagaran magsuga ug kandila nga mag-alirong sa dapogan. Tungod kay ako lang ang batan-ong babaye nianang dapita nga interesado sa Bibliya, wala ako paapila sa mga kalihokan sa gamayng lokal nga grupo sa mga Saksi. Sulod sa pipila ka panahon, nagtuo gyod ko—apan sayop diay—nga kining relihiyona alang lamang sa mga lalaki.

Ang kadasig sa akong magulang alang sa buluhatong pagsangyaw maoy akong inspirasyon. Wala madugay ang mga polis nagpakitag linaing pagtagad sa among pamilya, nga kanunayng moduaw kanamo sa bisan unsang oras sa adlaw ug gabii aron sa pagpangita kang Emmanuel ug sa literatura. Lab-as pa sa akong panumdoman sa dihang ang pari miabot aron sa pagdani kanamo nga mobalik sa iglesya. Sa dihang gipakitaan siya ni Emmanuel gikan sa Bibliya nga ang ngalan sa Diyos mao si Jehova, gilabni sa pari ang Bibliya, mahulgaong giwarawara kini atubangan sa nawong sa akong igsoon, ug misinggit, “Kining libroha nakadaot nimo!”

Sa 1940 sa dihang midumili si Emmanuel sa pagsundalo, siya gidakop ug gipadala ngadto sa natad sa panggubatan sa Albania. Wa na mi komunikasyon niya ug naghunahuna mi nga patay na siya. Apan, duha ka tuig sa ulahi, sa wala damha nakadawat mi ug sulat gikan niya nga gipadala gikan sa prisohan. Siya buhi ug maayo ra! Usa sa mga teksto nga iyang gihisgotan nianang sulata natisok pag-ayo sa akong hunahuna sukad niadto: “Kon mahitungod kang Jehova, ang iyang mga mata nagalibotlibot sa tibuok nga yuta aron ipakita ang iyang kusog alang niadtong kansang kasingkasing maoy bug-os alang kaniya.” (2 Cronicas 16:9) Gikinahanglan gayod namo ang maong pagdasig!

Gikan sa iyang prisohan, nakahimo si Emmanuel sa paghangyo sa pipila ka igsoon nga duawon ako. Dihadiha, gihikay ang tinagotago nga Kristohanong mga tigom nga himoon diha sa usa ka balay sa uma sa gawas sa lungsod. Wala lang mi mahibalo nga gibantayan diay mi! Usa ka Dominggo niana, gilibotan kami sa armadong kapolisan. Gipasakay nila kami sa usa ka walay atop nga trak ug giparada kami sa tibuok lungsod. Mahinumdoman pa nako ang tingog sa mga tawo nga nagbiaybiay kanamo ug nagtamay kanamo, apan si Jehova pinaagi sa iyang espiritu naghatag kanamo ug kalinaw sa galamhan.

Gibalhin kami ngadto sa laing lungsod, diin gibalhog nila kami sa hilabihan ka ngitngit ug hugaw nga mga selda. Ang nagsilbing kasilyas diha sa akong selda mao ang walay tabon nga balde nga iyabo kas-a kada adlaw. Gisentensiyahan ako ug walo ka bulang pagkapriso tungod kay giisip ako ingong “magtutudlo” sa grupo. Apan, gihikay sa usa ka brader nga napriso didto nga ang iyang abogado ang mokupot sa among kaso, ug sa ulahi napagawas niya kami.

Usa ka Bag-ong Kinabuhi

Sa dihang si Emmanuel gipagawas na sa prisohan, nagsugod siya pagduaw sa mga kongregasyon sa Atenas ingong nagapanawng magtatan-aw. Mibalhin ako didto sa 1947. Sa kataposan, nakahimamat ako ug dakong grupo sa mga Saksi—dili lang mga lalaki kondili mga babaye ug mga bata usab. Sa kataposan, sa Hulyo 1947, gipasimbolohan nako ang akong pahinungod kang Jehova pinaagi sa pagpabawtismo sa tubig. Kanunay akong mangandoy nga mahimong misyonarya ug misugod pagtungha sa gabii aron magtuon ug Iningles. Sa 1950, nahimo akong payunir. Si Mama miipon nako, ug siya usab midawat sa kamatuoran sa Bibliya. Nagpabilin siyang usa sa mga Saksi ni Jehova hangtod sa iyang kamatayon 34 ka tuig sa ulahi.

Niana gihapong tuiga, nahimamat nako si John Marks (Markopoulos), usa ka tinahod-kaayo, espirituwal nga tawo gikan sa Tinipong Bansa. Si John natawo sa habagatang Albania, ug human milalin ngadto sa Tinipong Bansa, siya nahimong usa sa mga Saksi ni Jehova. Sa 1950 didto siya sa Gresya nga misulay pagkuhag bisa para sa Albania—niadtong tungora maoy nasod nga dili modawat ug mga langyaw ug nailalom sa kinaestriktohang matang sa Komunismo. Bisan tuod wala makita ni John ang iyang pamilya sukad sa 1936, wala siya tugti sa pagsulod sa Albania. Natandog ako sa iyang mainitong kasibot alang sa pag-alagad kang Jehova ug sa iyang halalom nga gugma alang sa kapunongan sa mga igsoon. Naminyo kami sa Abril 3, 1953. Dayon mibalhin ako uban niya ngadto sa among bag-ong puy-anan sa New Jersey, T.B.A.

Aron masuportahan ang among kaugalingon samtang nagsangyaw nga bug-os-panahon, si John ug ako may gamayng negosyo diha sa baybayon sa New Jersey, nga maghikay ug pamahaw alang sa mga mangingisda. Motrabaho lamang kami sa mga bulan sa ting-init, gikan sa kadlawon hangtod sa alas 9:00 sa buntag. Pinaagi sa pagpayano sa among kinabuhi ug pag-una sa espirituwal nga mga kalihokan, nagugol namo ang dakong bahin sa among panahon diha sa buluhatong pagsangyaw. Latas sa katuigan, gihangyo kami pagbalhin ngadto sa lainlaing mga lungsod diin dako ang panginahanglan alang sa mga magsasangyaw. Didto, sa tabang ni Jehova, kami nag-abag sa mga interesado, nagtukod ug mga kongregasyon, ug mitabang sa pagtukod ug mga Kingdom Hall.

Pag-abag sa Among mga Igsoon sa Panahon sa Kawalad-on

Apan, sa wala madugay usa ka kulbahinam nga kahigayonan ang nabuksan alang kanamo. Ang may kaakohang mga igsoon buot mag-establisar ug komunikasyon uban sa mga isigka-Kristohanon nga nagpuyo sa Balkan nga kayutaan diin ang among kalihokan gidili. Sulod sa daghang tuig ang mga Saksi ni Jehova niadtong mga nasora nahimulag gikan sa internasyonal nga kapunongan sa mga igsoon, nga nagadawat lamang ug diyutay ra o wala makadawat ug espirituwal nga pagkaon, ug sila nag-atubang ug mapintas nga paglutos. Kadaghanan kanila kanunayng gipanid-an, ug daghan ang gipangbalhog sa mga prisohan o sa mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho. Gikinahanglan gayod nila ang binase-sa-Bibliya nga mga publikasyon, pagtultol, ug pagdasig. Pananglitan, usa ka mensahe sa matang sa mga simbolo nga among nadawat sa Albania mabasa: “Pag-ampo sa Ginoo alang kanamo. Balaybalay ang pagpanakmit ug literatura. Dili mi nila tugtan sa pagtuon. Tulo ka tawo ang nabilanggo.”

Busa, sa Nobyembre 1960 gisugdan namo ang unom-ka-bulan nga panaw aron sa pagduaw sa pipila nianang Balkan nga mga nasod. Dayag nga kinahanglanon namo “ang gahom nga labaw sa kasarangan,” hinatag-sa-Diyos nga kaisog, ug kamamugnaon aron sa pagtuman sa among misyon. (2 Corinto 4:7) Ang among unang destinasyon mao ang Albania. Mipalit kami ug awto didto sa Paris ug migikan. Pag-abot namo sa Roma, si John lamang ang nakakuha ug bisa para sa Albania. Kinahanglan akong moadto sa Atenas, Gresya, ug maghulat niya.

Si John misulod sa Albania sa ulahing bahin sa Pebrero 1961 ug miestar didto hangtod sa kataposan sa Marso. Sa Tiranë nahimamat niya ang 30 ka igsoon. Pagkadako sa ilang kalipay nga makadawat ug gikinahanglan-kaayong literatura ug pagdasig! Walay miduaw nila gikan sa gawas sa nasod sulod sa 24 ka tuig.

Si John natandog sa integridad ug paglahutay niadtong mga igsoona. Nahibaloan niya nga daghan ang nawad-an sa ilang mga trabaho ug gibilanggo tungod kay wala sila moapil sa mga kalihokan sa Komunistang gobyerno. Ilabinang natandog siya sa dihang duha ka igsoong lalaki nga nag-edad nag mga 80 anyos mihatag kaniyag donasyon nga mga 100 dolyares (T.B.) alang sa buluhatong pagsangyaw. Nagtigom sila sulod sa daghang tuig gikan sa ilang gamayng pensiyon gikan sa gobyerno.

Ang kataposang adlaw sa pag-estar ni John sa Albania maoy Marso 30, 1961—ang adlaw sa Memoryal sa kamatayon ni Jesus. Gipahayag ni John ang pakigpulong sa Memoryal ngadto sa 37 ka mamiminaw. Sa natapos ang pakigpulong, gidali pagdala sa mga igsoon si John sa gawas agi sa pultahan sa luyo ug gihatod siya ngadto sa pantalan sa Durrës, diin misakay siya sa usa ka barkong pamatigayon sa Turkey nga nagpaingon sa Piraiévs (Piraeus), Gresya.

Nalipay ko nga nahibalik siya kanako nga luwas. Karon makasugod na mi sa nahibiling bahin sa among peligrosong panaw. Mibiyahe kami ngadto sa tulo ka Balkan nga mga nasod nga nagdili sa among buluhaton—usa ka peligrosong panaw, tungod kay nagdala kami ug literatura sa Bibliya, mga makenilya, ug ubang mga suplay. Nakahigayon kami sa paghimamat sa pipila ka maunongon kaayong mga igsoong lalaki ug babaye nga andam magpameligro sa ilang mga trabaho, ilang kagawasan, ug bisan sa ilang kinabuhi alang kang Jehova. Ang ilang kasibot ug tiunay nga gugma nakapadasig kanamo. Nahingangha usab kami nga si Jehova nagtagana ug “gahom nga labaw sa kasarangan.”

Human nga malamposong natapos ang among panaw, mipauli kami sa Tinipong Bansa. Sa misunod nga mga tuig, nagpadayon kami sa paggamit ug lainlaing mga paagi sa pagsulay sa pagpadala ug literatura ngadto sa Albania ug sa pagdawat ug mga taho sa mga kalihokan sa among mga igsoon.

Sa mga Panaw, Masubsob, sa mga Kapeligrohan

Nanglabay ang mga tuig, ug tungod sa pagkamatay ni John sa 1981, sa dihang siya 76 anyos, nag-inusara na lang ako. Ang akong pag-umangkon nga si Evangelia, ug ang iyang bana nga si George Orphanides, malulotong nagpapuyo nako uban nila, ug sila nakahatag ug hinungdanong emosyonal ug mapuslanon nga pagpaluyo sukad niadto. Sila mismo nakasaksi sa pagpaluyo ni Jehova samtang nag-alagad ilalom sa pagdili didto sa Sudan.c

Ngadtongadto, usa ka bag-ong pagsulay ang gihimo sa pagpakigkomunikar sa among mga igsoon sa Albania. Tungod kay nagpuyo didto ang mga paryente sa akong bana, gipangutana ko kon andam ba kong mobiyahe ngadto nianang nasora. Siyempre andam kong mobuhat niana!

Human sa daghang bulan sa kanunayng pagpaningkamot, sa Mayo 1986, nakakuha ako ug bisa gikan sa embahada sa Albania didto sa Atenas. Ang mga kawani sa embahada hugot nga nagpasidaan kanako nga kon dunay daotang mahitabo, dili ako makadahom ug tabang gikan sa ubang mga nasod. Sa pagduol nako sa usa ka ahente sa biyahe aron mopalit ug mga tiket sa ayroplano para sa Albania, nahingangha siya. Nga wala magtugot sa kahadlok nga mopahunong kanako, sa wala madugay nagsakay na ko sa bugtong senemanang ayroplano gikan sa Atenas ngadto sa Tiranë. Tulo lamang ka tigulang kaayo nga mga taga-Albania ang sakay sa maong ayroplano; didto sila sa Gresya kay nagpatambal.

Pagtugpa sa ayroplano, gipasulod ako ngadto sa walay sulod nga balaybalay nga nagsilbing aduwana. Ang manghod nga lalaki ug manghod nga babaye sa akong bana, bisag dili mga Saksi ni Jehova, andam nga motabang nako sa pagkontak sa pipila ka igsoon didto. Sumala sa balaod, kinahanglang pahibaloon sa akong mga paryente ang pangulo sa komunidad bahin sa akong pag-abot. Tungod niini, gibantayan ko pag-ayo sa mga polis. Busa, ang akong mga paryente misugyot nga magpabilin ko sa ilang balay samtang pangitaon nila ang duha sa mga igsoon nga nagpuyo sa Tiranë ug dad-on sila ngadto nako.

Nianang panahona, siyam lamang ka dedikadong mga igsoon ang nailhan sa tibuok Albania. Ang daghang tuig sa pagdili, paglutos, ug pagpaniid nakapahimo kanilang mabinantayon kaayo. Nangunot pag-ayo ang ilang mga nawong. Human nako maangkon ang pagsalig sa duha ka igsoon, ang ilang unang pangutana mao: “Asa man ang mga Bantayanang Torre?” Sulod sa daghang tuig aduna lamang silay duha ka kopya sa kokaraang mga libro—wala ganiy Bibliya.

Giestorya nila ang tanang kabangisan nga gihimo sa rehimen batok kanila. Ilang gihisgotan ang kaso sa usa ka minahal nga igsoong lalaki nga determinadong magpabiling neyutral sa politika panahon sa umaabot nga botasyon. Tungod kay ang Gobyerno maoy nagkontrolar sa tanan, nagpasabot kini nga ang iyang pamilya dili makadawat ug bisan unsang rasyon nga pagkaon. Ang iyang minyong mga anak ug ang ilang mga pamilya ngatanan prisohon, bisag wala sila makigbahin sa iyang relihiyosong mga pagtuo. Gitaho nga ang mga membro sa pamilya niining igsoona, tungod sa kahadlok, nagpatay kaniya sa gabii una sa botasyon, nagtambog sa iyang lawas sa atabay, ug sa ulahi nagpatuo nga kining igsoona nahadlok ug nagpakamatay.

Ang kakabos niadtong mga isigka-Kristohanon makahilap sa kasingkasing. Bisan pa niana, sa dihang misulay ako sa paghatag sa matag usa kanila ug 20-dolyares nga papel de bangko, sila mibalibad, nga nag-ingon, “Espirituwal nga pagkaon lang ang among gusto.” Kining minahal nga mga igsoon nagkinabuhi sulod sa daghang dekada ilalom sa totalitaryan nga rehimen nga malamposong nagdoktrina sa kinabag-an sa mga tawo aron mahimong mga ateyista. Apan ang ilang pagtuo ug determinasyon sama ka lig-on nianang sa mga Saksi sa ubang dapit. Ang katakos ni Jehova sa pagtagana ug “gahom nga labaw sa kasarangan,” bisan ilalom sa hilabihang kalisod, nasilsil pag-ayo kanako sa akong pagbiya sa Albania duha ka semana sa ulahi.

Nakahigayon usab ako sa pagduaw sa Albania sa 1989 ug dayon sa 1991. Samtang nagkadayag ang kagawasan sa pagsulti ug sa relihiyon nianang nasora, ang gidaghanon sa mga magsisimba ni Jehova kusog nga miuswag. Ang pipila ka dedikadong mga Kristohanon nga didto sa 1986 sa pagkakaron miuswag na ngadto sa kapin sa 2,200 ka aktibong mga magmamantala. Lakip kanila si Melpo, ang manghod nga babaye sa akong bana. Kaduhaduhaan pa ba nga ang panalangin ni Jehova anaa nianang matinumanong pundok?

Pinaagi sa Gahom ni Jehova, Usa ka Makapatagbaw nga Kinabuhi

Sa paghinumdom, ako masaligon nga ang among buluhaton—kang John ug akoa—wala makawang. Gigamit namo ang among kusog sa pagkabatan-on sa labing mapuslanon nga paagi. Ang among karera diha sa bug-os-panahong ministeryo mas mapuslanon kay sa bisan unsa nga mahimo unta namong pangagpason. Ako nalipay tungod sa daghang minahal nga mga igsoon nga among natabangan sa pagkakat-on sa kamatuoran sa Bibliya. Karon nga tigulang na, ako bug-os-kasingkasing nga makadasig sa mga batan-on sa ‘paghinumdom sa ilang Dakong Maglalalang sa mga adlaw sa ilang pagkabatan-on.’—Ecclesiastes 12:1.

Bisan pag 81 anyos na, makaalagad gihapon ako ingong bug-os-panahong magmamantala sa maayong balita. Mobangon ko ug sayo ug sangyawan ang mga tawo diha sa mga hunonganan sa bus, sa mga paradahan, sa kadalanan, sa mga tindahan, o sa mga parke. Ang mga problema sa katigulangon nakapalisod na sa kinabuhi, apan ang akong mahigugmaong espirituwal nga mga igsoong lalaki ug babaye—ang akong dakong espirituwal nga pamilya—maingon man ang pamilya sa akong pag-umangkong babaye, nagpaluyo gayod kanako. Labaw sa tanan, akong nakat-onan nga ‘ang gahom nga labaw sa kasarangan maoy iya sa Diyos ug dili gikan sa atong kaugalingon.’—2 Corinto 4:7.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 25]

Ibabaw: Si John (halayong wala), ako (tunga), uban sa akong igsoon nga si Emmanuel sa akong wala ug ang among inahan sa wala niya, uban sa grupo sa mga Bethelite, sa Atenas, niadtong 1950

[Hulagway sa panid 25]

Wala: Uban kang John sa among negosyo diha sa baybayon sa New Jersey, sa 1956

[Hulagway sa panid 26]

Distritong kombensiyon sa Tiranë, Albania, sa 1995

[Hulagway sa panid 26]

Mga tinukod sa Bethel, sa Tiranë, Albania. Nahuman sa 1996

[Hulagway sa panid 26]

Uban sa akong pag-umangkon nga si Evangelia Orphanides (tuo), ug iyang bana, si George

[Hulagway sa panid 26]

Ibabaw: artikulo gikan sa 1940 nga “Bantayanang Torre” nga tinagotagong gihubad ngadto sa Albaniano