Nahibalo Ka Ba?
Sa Efeso 2:11-15, literal ba nga paril ang gihisgotan ni apostol Pablo nga nag-ulang sa mga Hudiyo ug mga Hentil?
Sa iyang sulat sa mga taga-Efeso, gihisgotan ni apostol Pablo ang kalainan sa mga Israelinhon ug sa “mga estranyo.” Siya miingon nga dihay “paril” nga “nag-ulang” sa duha ka grupo. (Efeso 2:11-15) Gitumong ni Pablo “ang Balaod sa mga sugo” nga gihatag pinaagi kang Moises, apan ang iyang paggamit sa pulong “paril” lagmit nagpahinumdom sa mga magbabasa sa usa ka babag nga bato nga naglungtad kaniadto.
Sa unang siglo K.P., ang templo ni Jehova sa Jerusalem may mga hawanan diin dili ang tanan mahimong pasudlon. Si bisan kinsa mahimong mosulod sa Hawanan sa mga Hentil, apan ang mga hawanan sa templo maoy alang lamang sa mga Hudiyo ug sa mga proselita. Kini nga mga hawanan giulang sa Soreg, usa ka batong brandilyas nga kuti ang pagkadisenyo, nga mga 1.3 metros ang kahabogon. Ang Hudiyong historyano sa unang siglo nga si Flavius Josephus miingon nga giukit diha niini ang Grego ug Latin nga mga sinulat. Kini nagpasidaan sa nga Hentil nga dili gayod sila mosulod sa balaang mga dapit.
Nakaplagan ang usa ka kompletong Gregong sinulat sa maong paril. Kini mabasa: “Walay langyaw nga pasudlon dinhi ug sa paril sa palibot sa sangtuwaryo. Si bisan kinsa nga masakpan pagapatyon.”
Dayag nga gigamit ni Pablo ang Soreg aron ilarawan ang pakigsaad sa Moisesnong Balaod nga dugay nang nagbahin sa mga Hudiyo ug mga Hentil. Sa ingon ang haladnong kamatayon ni Jesus nagwagtang sa Balaod sa pakigsaad, ug kini ‘nagguba sa paril sa ilang taliwala.’
Nganong 12 ra man ka tribo sa Israel ang sagad hisgotan nga unta 13 man kini ka tribo?
Ang mga tribo, o mga pamilya sa Israel naggikan sa mga anak nga lalaki ni Jacob, kansang ngalan giilisag Israel. Kini nga patriarka adunay 12 ka anak nga lalaki—si Ruben, Simeon, Levi, Juda, Dan, Neptali, Gad, Aser, Isacar, Zabulon, Jose, ug Benjamin. (Genesis 29:32–30:24; 35:16-18) Ang mga ngalan sa onse kanila maoy gingalan sa ilang mga tribo, gawas kang Jose. Hinunoa, duha ka tribo ang gingalan sa iyang mga anak nga lalaki, si Epraim ug Manases, nga nahimong mga pangulo sa tribo. Busa nahimong 13 ang tribo sa Israel. Nan, nganong 12 ra man ka tribo ang sagad hisgotan sa Bibliya?
Taliwala sa mga Israelinhon, ang mga lalaki sa tribo ni Levi gigahin sa pag-alagad sa tabernakulo ni Jehova ug sa ulahi sa templo. Tungod niana, sila wala paapila sa gubat. Giingnan ni Jehova si Moises: “Ang tribo lamang ni Levi ang dili mo irehistro, ug ang ilang gidaghanon dili mo iapil sa mga anak sa Israel. Ug itudlo mo ang mga Levihanon nga magdumala sa tabernakulo sa Pagpamatuod ug sa tanang galamiton niini ug sa tanang butang nga bahin niini.”—Numeros 1:49, 50.
Wala usab hatagig teritoryo ang mga Levihanon sa Yutang Saad. Hinunoa, sila gipapuyo sa 48 ka siyudad sa tibuok Israel.—Numeros 18:20-24; Josue 21:41.
Tungod niining duha ka katarongan, ang tribo ni Levi sagad wala ilakip sa dihang gilista ang mga tribo. Busa ang mga tribo sa Israel sagad giihap nga 12.—Numeros 1:1-5.
[Picture Credit Line sa panid 21]
Archaeological Museum of Istanbul