Kapitulo 4
Pagpangita sa Wala Hiilhi Pinaagi sa Madyik ug Espiritismo
1. Unsa ang gipamolong ni Pablo sa mga taga-Atenas sa Areopago? Ngano?
“MGA tawo sa Atenas, nakita ko nga sa tanang mga butang kamo mas mahadlokon sa mga diyos kay sa uban.” (Buhat 17:22) Mao kana ang gipamolong sa Kristohanong apostol Pablo sa panon nga mitigom sa Areopago, o sa Bungtod sa Marte, sa karaang siyudad sa Atenas, Gresya. Si Pablo namolong niana tungod kay sayo niana nakita niya nga “ang siyudad napuno sa mga idolo.” (Buhat 17:16) Unsa ang iyang nakita?
2. Unsa ang nagpasundayag sa kahadlok sa mga diyos sa mga taga-Atenas?
2 Walay duhaduha, nakita ni Pablo ang nagkadaiyang Grego ug Romanhong mga diyos nianang bantogang siyudad, ug dayag kini nga ang kinabuhi sa katawhan naputos sa ilang pagsimba sa mga diyos. Sa kahadlok nga basin sila malimot sa pagpasidungog sa bisan kinsa importante o gamhanang diyos nga mahimong masuko, ang mga taga-Atenas naglakip ngani sa “Wala Hiilhi nga Diyos” sa ilang pagsimba. (Buhat 17:23) Kini klarong nagpasundayag sa ilang kahadlok sa mga diyos.
3. Ang kahadlok sa mga diyos limitado lamang ba sa mga taga-Atenas?
3 Hinoon, ang kahadlok sa mga diyos, labi na sa mga wala hiilhi, dili limitado sa mga taga-Atenas sa unang siglo. Sulod sa kaliboan ka tuig, kini midominar halos sa tanang katawhan. Sa daghang dapit sa kalibotan, halos tanang bahin sa kinabuhi sa katawhan direkta o didirekta nga nalangkit sa pipila ka diyos o espiritu. Sama sa atong nakita sa nag-unang kapitulo, ang mitolohiya sa karaang Egiptohanon, Grego, Romanhon, Insik, ug uban pa lalom nga nakagamot sa mga ideya mahitungod sa mga diyos ug mga espiritu, nga midulag importante nga papel sa personal ug nasodnong kalihokan. Sulod sa Katung-ang Katuigan, ang mga sugilanon mahitungod sa mga alkimista, mga barangan, ug mga wakwak kaylap latas sa ginsakpan sa Kakristiyanohan. Ug ang kahimtang susama ra karon.
Mga Rito ug mga Patootoo Karon
4. Unsang pipila ka popular nga kustombre ang dayag nalangkit sa mga diyos o mga espiritu?
4 Bisan kon naamgohan o wala sa katawhan, daghang butang gibuhat nila nalangkit sa mga patootoo, nga maylabot sa mga diyos o mga espiritu. Pananglitan, nahibalo ka ba nga ang pagsaulog sa adlaw-natawhan duna sa sinugdan niini sa astrolohiya, nga naghatag dakong kahulogan sa eksaktong petsa sa pagkatawo sa usa? Kumosta na man ang cake sa adlaw-natawhan? Nagpadayag kini nga nalangkit sa Gregong diyosa si Artemisa, kansang adlaw-natawhan gisaulog uban sa pormag-bulan dugos nga cake nga giugbokan sa mga kandila. O nahibalo ka ba nga ang pagsul-ob sa itom sa lubong sa sinugdan usa ka bitik sa pag-ikyas sa pagtagad sa daotang mga espiritu nga gikaingong nagpahipi sa maong mga okasyon? Ang ubang itom nga mga Aprikano nagpintal sa ilang kaugalingon sa puti, ug ang mga kuyog sa lubong sa ubang kayutaan nagsul-ob ug talagsaong mga kolor aron ang mga espiritu dili makaila kanila.
5. Unsa ang pipila ka kumong patootoo ang imong nahibaloan?
5 Gawas niining popular nga mga kustombre, ang katawhan bisan diin duna sa ilang mga patootoo ug mga kahadlok. Sa Kasadpan, ang makabuak ug salamin, ang makakitag itom nga iring, ang maglakaw sa silong sa hagdan, ug, depende kon diin ka, ang Martes o Biyernes nga ika-13 tanan giisip nga tilimad-on nga nagpasidaan sa butang daotan. Sa Silangan, ang Haponanon nagsul-ob sa iyang kimono uban sa wala nga gipilo sa tuo, kay ang laing paagi gireserba alang sa mga patay. Ang ilang mga balay gitukod nga walay mga bintana o mga ganghaan nga nag-atubang sa amihanan-silangan aron ang mga demonyo, nga gikaingon nga naggikan nianang direksiyon, dili makakaplag sa entrada. Sa Pilipinas, ang katawhan naghukas sa mga sapatos sa patay ug ibutang kini tapad sa iyang mga tiil una pa sa lubong aron nga si “San” Pedro moabiabi kaniya. Ang mga tigulang nagpasidaan sa mga batan-on nga magbinuotan pinaagi sa pagtudlo nga ang dagway sa bulan iya ni “San” Miguel, nga nagbantay ug nagsulat sa ilang mga buhat.
6. Sa unsang gilapdon ang katawhan nalangkit sa espiritismo karon?
6 Ang pagtuo sa mga espiritu ug mga diyos, bisan pa, dili limitado sa daw dili makadaot nga mga kustombre ug mga patootoo. Sa primitibo ug sa modernong katilingban, ang katawhan midangop sa nagkalainlaing paagi aron sa pagkontrol o paghupay sa makahahadlok nga espiritu ug sa pagbaton sa pabor sa maayo. Natural, una kitang mahinumdom sa katawhan sa halayong kalasangan ug kabukiran nga mokonsulta sa mga espiritista, mga abat-mananambal, ug mga shaman (mga pari sa madyik) kon masakit o kaha anaa sa malisod nga kahimtang. Apan ang katawhan sa mga siyudad nga dagko ug gagmay usab moadto sa mga astrologo, mga espirituwal, mga manghihimalad, ug mga mananag-an sa pagpakisusi mahitungod sa umaabot o sa pagbaton ug panabang sa paghimog importante nga mga desisyon. Ang uban, bisan pa sa ngalan sakop sa usa ka relihiyon o sa lain, nagbuhat sa maong mga buhat uban sa kadasig. Daghang uban pa naghimo sa espiritismo, mahika negra, ug sa okulto nga ilang relihiyon.
7. Unsang mga pangutana ang kinahanglan atong palandongon?
7 Unsa ang tinubdan o sinugdan niining tanang mga buhat ug mga patootoo? Nagkalainlain ba lamang sila nga paagi sa pagduol sa Diyos? Ug mas importante, unsa ang gihimo nila niadtong kinsa nagsunod kanila? Sa pagkaplag sa mga tubag niining mga pangutana, kinahanglan molingi kita balik sa kasaysayan sa tawo ug mopasiplat sa iyang sayong mga paagi sa pagsimba.
Pagkab-ot sa Wala Hiilhi
8. Unsang unikong hiyas ang nagbulag sa mga tawo gikan sa ubos nga linalang?
8 Sukwahi sa kon unsa man ang angkonon sa mga ebolusyonista, ang tawo nagbaton ug espirituhanong sukod nga naghimo kaniya nga lahi ug labaw sa ubos nga mga linalang. Natawo siya uban sa kiling sa pagpangita sa wala hiilhi. Kanunay siya nga nakigbisog uban sa mga pangutana sama sa: Unsa ang kahulogan sa kinabuhi? Unsa ang mahitabo tapos ang usa mamatay? Unsa ang relasyon sa tawo sa materyal nga kalibotan ug, sa pagkamatuod, sa uniberso? Siya usab gitukmod sa tinguha sa pagkab-ot sa butang mas taas o mas gamhanan kay sa iyang kaugalingon aron makabaton ug kontrol sa iyang palibot ug sa iyang kinabuhi.—Salmo 8:3, 4; Ecclesiastes 3:11; Buhat 17:26-28.
9. Giunsa paghubit sa usa ka eskolar ang “espirituwalidad”?
9 Si Ivar Lissner sa iyang librong Man, God and Magic nagpahaluna niini: “Ang usa mahibulong lamang sa pagkamalahutayon uban diin ang tawo naningkamot, latas sa iyang kasaysayan, sa pagkab-ot saylo sa kaugalingon. Ang iyang enerhiya sukad wala lamang bugtong gitumong sa kinahanglanon sa kinabuhi. Siya kanunay nagpangita, nagkarapkarap sa iyang dalan sa dugang pa, naghandom sa dili maaguman. Kining kahibudnganan ug kinaiyang kiling sa tawo mao ang iyang espirituwalidad.”
10. Unsa ang nagpakita nga ang tawo adunay kinaiyang kiling sa pagdangop sa Diyos?
10 Hinoon, kadtong wala motuo sa Diyos wala molantaw sa mga butang susama niana. Kasagaran sila nagpasangil niining tawhanong kiling ngadto sa panginahanglan sa tawo, sikolohikal o uban pa, sama sa atong nakita sa Kapitulo 2. Bisan pa, dili ba kini atong kumong kasinatian nga kon atubangon sa peligro o desperadong kahimtang, ang unang buhaton sa kadaghanan sa tawo mao ang pagdangop sa Diyos o sa pipila ka mas taas nga gahom alang sa panabang? Matuod kini karon maingon nga kini sa panahon sa miagi. Busa, si Lissner mipadayon sa pag-ingon: “Walay mausa nga nakapanukiduki taliwala sa labing karaan primitibong katawhan ang mapakyas sa pagsabot nga sila tanan may ideya sa Diyos, nga sila nagbaton sa buhing pagkaamgo sa supremong persona.”
11. Unsa ang resulta sa paningkamot sa tawo sa pagkab-ot sa wala hiilhi? (Itandi ang Roma 1:19-23.)
11 Kon sa unsang paagi sila naningkamot sa pagtagbaw nianang dala-sa-pagkatawo nga tinguha sa pagkab-ot sa wala hiilhi lahi na hinoon nga butang. Ang nomadang mga mangangayam ug mga magbalantay-hayop mokurog sa gahom sa mga mananap nga ihalas. Ang mga mag-uuma labi na nagpahiangay sa kausaban sa klima ug panahon. Ang mga lumulupyo sa kalasangan lahi ug sanong sa katawhan nga nagkinabuhi sa mga disyerto o sa kabukiran. Sa nawong niining nagkalainlaing kahadlok ug panginahanglan, ang katawhan miugmad sa makapalibog nga kadaiya sa relihiyosong buhat diin sila milaom sa pag-uyon sa maayong mga diyos ug sa paghupay sa mga makahahadlok.
12. Unsang kumong kinaiya ang makita sa relihiyosong buhat sa katawhan bisan diin?
12 Walay sapayan sa dakong kalahian, bisan pa, dunay pipila ka kumong kinaiya nga mailhan niining relihiyosong buhat. Apil kanila mao ang kataha ug kahadlok sa sagradong mga espiritu ug labaw-natural nga mga gahom, paggamit sa madyik, pagtagna sa umaabot pinaagi sa timailhan ug tilimad-on, astrolohiya, ug nagkadaiyang metodo sa pagpanghimalad. Samtang susihon nato kining mga bahina, makita nato nga sila midula ug dakong papel sa pagporma sa relihiyosong hunahuna sa katawhan libot sa kalibotan ug latas sa kapanahonan, lakip bisan sa katawhan karon.
Sagradong mga Espiritu ug Labaw-natural nga mga Gahom
13. Unsa kaha ang nakapalibog sa katawhan sa miaging panahon?
13 Ang kinabuhi sa katawhan sa unang mga panahon daw napuno sa misteryo. Sila gilibotan sa dili ikapatin-aw ug makapalibog nga hitabo. Pananglitan, dili sila makasabot ngano ang hingpit baskog nga tawo sa kalit masakit, o ngano ang langit mapakyas sa paghatag sa ulan sa naandang panahon, o ngano ang waydahon, daw waykinabuhing kahoy mahimong lunhaw ug mopadayag nga puno sa kinabuhi sa tinong panahon sa tuig. Bisan ang kaugalingong landong sa usa, pitik sa kasingkasing, ug gininhawa misteryo.
14, 15. Tungod sa kakulang sa pagsabot ug paggiya, sa unsa lagmit ang tawo mopasidungog sa dili ikapatin-aw? (Itandi ang 1 Samuel 28:3-7.)
14 Uban sa dala-sa-pagkatawo espirituwal nga kiling sa tawo, natural lamang nga siya mopasidungog niining misteryosong mga butang ug mga hitabo sa pipila ka labaw-natural nga gahom. Bisan pa, kay kulang sa hustong paggiya ug pagsabot, ang iyang kalibotan sa wala madugay napuno sa mga kalag, mga espiritu, mga multo, ug mga demonyo. Pananglitan, ang mga Indiyan nga Algonquian sa Amihanang Amerika nagtawag sa kalag sa tawo nga otahchuk, nga nagkahulogan sa “iyang landong,” ug ang mga Malayo sa Habagatan-silangang Asya nagtuo nga kon mamatay ang tawo, ang iyang kalag moikyas latas sa mga buho sa iyang ilong. Karon, ang pagtuo sa mga espiritu ug sa mitaliwang mga kalag—ug sa paningkamot sa pagpakigsulti kanila sa pipila ka paagi—halos unibersohanon.
15 Sa samang paagi, ang ubang mga butang sa natural nga palibot—adlaw, bulan, mga bituon, mga dagat, mga suba, mga bukid—daw buhi ug may direktang impluwensiya sa tawhanong kalihokan. Sanglit kining mga butang nagpadayag nga miokupar sa usa ka kalibotan sa ilang kaugalingon, sila gipersonipikar nga mga espiritu ug mga diyos, ang uban maayo ug matinabangon, ang uban daotan ug makadaot. Ang pagsimba sa mga butang gilalang nakaokupar sa pangunang dapit sa halos tanang relihiyon.
16. Sa unsang paagi ang pagsimba sa mga espiritu, mga diyos, ug sagradong mga butang napadayag?
16 Makakaplag kita ug mga tinoohan niining matang sa mga relihiyon sa halos tagsa ka karaang buhilaman. Ang mga Babilonyanhon ug mga Egiptohanon misimba sa ilang mga diyos sa adlaw, bulan, ug mga diyos sa konstilasyon (mga hugpong sa bituon). Ang mga hayop ug mga mananap nga ihalas lakip usab sa ilang mga tumong sa pagsimba. Ang mga Hindu nabantog sa ilang daghang mga diyos, nga nag-ihap sa mga minilyon. Ang mga Insik kanunay duna sa ilang sagradong mga bukid ug sa ilang mga diyos sa suba, ug sila nagpahayag sa ilang anaknong pagtahod sa pagsimba sa katigulangan. Ang karaang mga Druid sa Kapuloang Britaniko mihupot sa mga kahoy nga oak nga sagrado, ug sila mihatag sa linahi nga pagtahod sa mistletoe nga mitubo sa oak. Sa ulahi, ang mga Grego ug mga Romanhon miamot sa ilang bahin; ug ang pagtuo sa mga espiritu, mga diyos, mga kalag, mga demonyo, ug sagradong mga butang sa tanang matang lig-ong nakapanukad.
17. Sa unsang paagi ang pagsimba sa mga butang gilalang makita sa gihapon karon?
17 Bisan pa ang ubang katawhan karon mahimong molantaw sa tanan maong tinoohan isip mga patootoo, kining mga ideya sa gihapon makaplagan sa relihiyosong mga buhat sa daghang katawhan libot sa kalibotan. Ang uban sa gihapon mituo nga ang pipila ka kabukiran, kasubaan, talagsaon pagkapormang mga bato, karaang kakahoyan, ug daghan ubang mga butang sagrado, ug sila nagsimba kanila isip mga tumong sa debosyon. Sila mitukod ug mga halaran, mga ampoanan, ug mga templo niining mga dapit. Pananglitan, ang Suba sa Ganges sagrado sa mga Hindu, kansang dakong kahinangop mao ang pagkaligo niini samtang buhi ug sa pagkatag sa ilang abo niini tapos sa kamatayon. Ang mga Budista miisip niini nga talagsaong kasinatian ang pagsimba sa ampoanan sa Buddh Gaya, Indiya, diin si Buda gikaingon nga nakabaton sa kahayag ubos sa kahoy nga bodhi. Ang mga Katoliko moluhod sa Basilika sa Mahal nga Birhen sa Guadalupe sa Mehiko o mokaligo sa “sagrado” nga mga tubig sa balaang dapit sa Lourdes, Pransiya, sa pagpangitag milagrosong pagkaayo. Ang pagpasidungog sa mga butang gilalang inay kay sa Maglalalang makita sa gihapon karon.—Roma 1:25.
Ang Pagguho sa Madyik
18. Sa unsa mitultol ang pagtuo sa mga espiritu ug mga diyos?
18 Makausa nga ang pagtuo nalig-on nga ang waykinabuhing kalibotan puno sa mga espiritu, maayo ug daotan, sayon ra kining mitultol ngadto sa sunod lakang—ang pagpaningkamot sa pagpakigkomunikar uban sa mga maayo alang sa paggiya ug panalangin ug sa paghupay sa mga daotan. Ang resulta mao ang paggamit sa madyik, nga milambo sa halos tagsa ka nasod sa kagahapon ug karon.—Genesis 41:8; Exodo 7:11, 12; Deuteronomio 18:9-11, 14; Isaias 47:12-15; Buhat 8:5, 9-13; 13:6-11; 19:18, 19.
19. (a) Unsa ang madyik? (b) Ngano ang madyik daw katuhoan sa daghang katawhan?
19 Sa kinapunoang diwa niini, ang madyik mao ang panlimbasog sa pagkontrol o sa pagpugos sa natural o labaw-natural nga mga puwersa sa pagsunod sa mando sa tawo. Wala mahibalo sa tinuod nga hinongdan sa daghan matag adlaw nga mga hitabo, ang mga tawo sa mas unang katilingban mituo nga ang pagsublisubli sa pipila ka madyikal nga pulong o yamyam, o ang paghimo sa pipila ka rituwal, mopahinabo sa pipila ka gitinguhang epekto. Ang nakaabag sa pagkamatoohan niining matang sa madyik mao nga ang pipila ka rituwal sa aktuwal misaler. Pananglitan, ang mga mananambal—kasagaran mga madyikero o mga barangan—sa Kapuloan sa Mentawai sa kasadpan sa Sumatra gitaho nga makapahinganghang epektibo sa pag-alim sa katawhan nga nag-antos sa suka-kalibang. Ang ilang madyikal nga pormula mao ang pagpahapa sa mga nag-antos haduol sa ngilit sa usa ka pangpang ug sa pagpatilap sa yuta matag panahon. Unsa ang nakapasaler niini? Ang yuta sa mga pangpang may kaolin, ang puti yutang kulonon nga kumon gigamit sa pipila ka medisina sa suka-kalibang karon.
20. Sa unsang paagi ang madyik nagdominar sa kinabuhi sa katawhan?
20 Ang pipila ka kalamposan niining matang sa gilayon mohiklin sa tanang kapakyasan ug molig-on sa kadungganan sa nagbuhat niini. Sa dili madugay sila mahimong mga membro sa gitaha ug gitahod—mga pari, mga pangulo, mga shaman, mga mananambal, mga abat-mananambal, mga espiritista. Ang mga tawo moadto kanila uban sa ilang mga problema, sama sa pagpatambal ug sa pagpugong sa balatian, sa pagkaplag sa nawalang mga butang, sa pag-ila sa mga kawatan, sa pagsagang sa daotang impluwensiya, ug sa pagpanimalos. Sa kaulahian mitungha ang dakong kahugpongan sa mga patootoo ug mga rituwal nga nagtagad niining mga butang maingon man sa ubang mga hitabo sa kinabuhi, sama sa pagkatawo, pag-abot sa hustong panuigon, saad o kontrata sa kaminyoon, kasal, kamatayon ug lubong. Ang gahom ug misteryo sa madyik sa wala madugay midominar sa tagsa ka bahin sa kinabuhi sa katawhan.
Mga Sayaw Ulan ug mga Lumay
21, 22. Unsa ang kahulogan sa “sinundog nga madyik”? Iilustrar.
21 Walay sapayan sa dakong kadaiya sa madyikal nga mga buhat sa nagkalainlaing katawhan, ang pasukaranang ideya luyo kanila talagsaong susama. Una, anaa ang ideya nga ang susama nagpatunghag susama, nga ang gitinguhang epekto mahimong mapatungha pinaagi sa pagsundog niini. Kini usahay gitawag sinundog nga madyik. Pananglitan, sa dihang ang kakulang sa ulan mihulga sa ilang mga tanom, ang mga Omaha Indiyan sa Amihanang Amerika misayaw libot sa sudlanan sa tubig. Unya ang usa kanila miinom sa tubig ug mibuga niini sa hangin sa pagpanig-ingon sa taligsik o alindahaw. O ang usa ka lalaki mahimong moligid sa yuta sama sa nasamdan nga oso sa pagpaneguro nga siya magmalamposon sa iyang pagpangayam sa oso.
22 Ang ubang katawhan dunay mas makuting mga rituwal, lakip sa mga yamyam ug mga halad. Ang Insik mohimog dakong dragon nga papel o kahoy, ang ilang ulan-diyos, ug moparada niini sa palibot, o kaha sila modala sa idolo sa ilang diyos pagawas sa templo ug ibutang kini sa adlaw aron kini mobati sa kainit ug tingali mopadalag ulan. Ang rituwal sa Ngoni nga katawhan sa Silangang Aprika naglakip sa pagbubog serbesa sa tibod nga gilubong sa yuta sa templo sa ulan ug unya moampo, “Agalon nga Chauta, nagpagahi ka sa imong kasingkasing kanamo, unsa man ang buot nimong buhaton namo? Kami sa tinuod mamatay. Hatagi ang imong mga anak sa ulan, anaa ang serbesa among gihatag kanimo.” Unya ilang imnon ang nahibiling serbesa. Sundan kini sa awit ug sayaw ug sa pagwarawara sa mga sanga nga gituslob sa tubig.
23. Sa unsang paagi ang pagpangabat ug paglumay naugmad? (Itandi ang Levitico 19:31; 20:6, 27; Deuteronomio 18:10-13.)
23 Ang laing ideya luyo sa madyikal nga mga buhat mao nga ang mga butang nga iya kanhi sa usa ka tawo nagpadayon sa pag-impluwensiya kaniya bisan tapos sila mahimulag kaniya. Kini mitultol sa buhat sa paglumay sa usa pinaagi sa pagbuhat sa usa ka butang nga kanhi iya nianang tawhana. Bisan sa ika-16 ug sa ika-17 ka siglong Europa ug Inglaterra, ang mga tawo sa gihapon mituo sa mga wakwak ug mga abat nga makapahinabog kadaot sa mga tawo uban niining matang sa gahom. Ang mga teknik naglakip sa mga butang sama sa paghimog talo nga imahen sa tawo ug sa pagtuslok sa mga imperdible niini, sa pagsulat sa iyang ngalan sa usa ka pirasong papel ug unya sunogon kini, sa paglubong sa usa ka piraso sa iyang sinina, o sa pagbuhat sa ubang mga butang sa iyang buhok, hingukoan, singot, o bisan tai. Ang gilapdon niini ug sa ubang mga buhat makita sa kamatuoran nga ang mga Akta sa Parlamento gihimong balaod sa Inglaterra niadtong 1542, 1563, ug 1604 nga nagpahayag nga ang pagpangabat sala nga silotan sa kamatayon. Niini o nianang paagi, kining porma sa madyik gibuhat sa katawhan sa halos tagsa ka nasod latas sa panahon.
Ang Umaabot sa Timailhan ug Tilimad-on
24. (a) Unsa ang pagpanagna? (b) Sa unsang paagi ang mga Babilonyanhon nagbuhat sa pagpanagna?
24 Sagad ang madyik gamiton sa paghikyad sa tinagong impormasyon o sa pagsud-ong sa umaabot pinaagi sa timailhan ug tilimad-on. Kini nailhan nga pagpanagna, ug ang mga Babilonyanhon nabantog niini. Sumala sa librong Magic, Supernaturalism, and Religion, “sila mga hawod sa mga arte sa kahibalong-daan, sa pagpanagna sa umaabot gikan sa mga atay ug mga tinai sa giihaw nga mga mananap, gikan sa kalayo ug aso, ug gikan sa kadan-ag sa bililhong mga bato; sila nanagna sa mga hitabo gikan sa kanaas sa mga sapa ug gikan sa porma sa mga tanom. . . . Ang timailhan sa atmospera, ulan, panganod, hangin, ug kilat giinterpretar isip pasidaan; ang pagliki sa kasangkapan ug sa tabla nagtag-an sa umaabot nga mga hitabo. . . . Ang mga langaw ug ubang mga insekto, maingon man sa mga iro, mga tigdala sa mga mensaheng okulto.”
25. Sa unsang paagi sila Ezequiel ug Daniel nagpunting sa buhat sa pagpanagna sa karaang Babilonya?
25 Ang basahon sa Ezequiel sa Bibliya mitaho nga sa usa ka kampanya militar, “ang hari sa Babilonya mitindog nga waylihok sa kinasang-an sa dalan, sa ulohan sa duha ka dalan, aron sa pagpanagna. Iyang giuyog ang mga udyong. Siya nangutana pinaagi sa terapim; siya milili sa atay.” (Ezequiel 21:21) Ang mga maglalamat, mga barangan, ug mga madyikerong pari regular nga bahin usab sa Babilonyanhong palasyo.—Daniel 2:1-3, 27, 28.
26. Unsa ang usa ka porma sa pagpanagna nga popular taliwala sa mga Grego?
26 Ang katawhan sa ubang kanasoran, sa Silangan ug sa Kasadpan, nalangkit usab sa daghang porma sa pagpanagna. Ang mga Grego mikonsulta sa ilang mga orakulo mahitungod sa dagko politikal nga mga hitabo maingon man sa kalibotanon pribadong kalihokan sama sa kaminyoon, pagpanaw, ug kabataan. Ang labing nabantog niini mao ang orakulo sa Delpi. Ang mga tubag, nga giisip nga gikan sa diyos si Apolo, gitagana pinaagi sa pari nga babaye, o Pythia, sa dili masabtang tingog ug giinterpretar sa mga pari aron sa pagmugnag linimolimong berso. Usa ka klasikang panig-ingnan mao ang tubag nga gihatag kang Kroesus, hari sa Lydia, nga miingon: “Kon si Kroesus motabok sa Halys, siya magalaglag sa usa ka gamhanang imperyo.” Nahitabo kini nga ang gamhanang imperyo nga nalaglag mao ang iyang kaugalingon. Si Kroesus nakatagamtam ug kapildihan sa mga kamot ni Ciro nga Persiyanhon sa dihang siya mitabok sa Halys sa pagsakop sa Kapadosya.
27. Sa unsang gilapdon ang mga Romanhon nagbuhat sa pagpanagna?
27 Sa Kasadpan ang kaabtik sa pagpanagna nakadangat sa kinapungkayan uban sa mga Romanhon, kinsa nahimong okupado sa tilimad-on ug timailhan sa halos tanang butang gibuhat nila. Ang katawhan sa tagsa ka matang sosyal mituo sa astrolohiya, pagpangabat, anting-anting, pagpanghimalad, ug daghan ubang porma sa pagpanagna. Ug sumala sa awtoridad sa Romanhong kasaysayan, si Edward Gibbon, “ang nagkadaiyang paagi sa pagsimba, nga milungtad sa Romanhong kalibotan, tanan giisip sa katawhan, nga matuod tanan.” Ang bantogang estadista ug orador si Cicero batid sa pagsud-ong sa tilimad-on sa pagpanglupad sa mga langgam. Ang Romanhong historyador si Petronius miobserbar nga pinaagi sa paghukom sa kadaghan sa relihiyon ug kulto sa pipila ka Romanhong lungsod, lagmit mas daghan ang mga diyos kay sa katawhan kanila.
28. Sa unsang paagi ang mga Insik nagbuhat sa pagpanagna sa karaang panahon?
28 Sa Tsina, kapin sa 100,000 ka pirasong bukog ug alukaba sa orakulo nga penetsahan gikan sa ikaduhang milenyo W.K.P. (dinastiyang Shang) ang nakubkob. Gigamit sila sa mga paring Shang sa pagpangayog langitnong paggiya alang sa tanang butang gikan sa panahon ngadto sa kalihokan sa tropa. Ang mga pari misulat sa mga pangutana sa karaang sinulatan niining mga bukog. Unya ilang initon ang mga bukog ug susihon ang mga liki nga mipadayag ug misulat sa mga tubag diha mismo sa samang mga bukog. Ang ubang mga eskolar mituo nga gikan niining karaang sinulatan, ang Ininsik nga pagsulat naugmad.
29. Unsang prinsipyo sa pagpanagna ang gipahaluna sa I Ching?
29 Ang labing nabantog karaang Ininsik nga sinulat mahitungod sa pagpanagna mao ang I Ching (Kanon sa Kausaban; gilitok Yee-Jing), gikaingon nga sinulat sa unang duha ka emperador Chou, sila Wen Wang ug Chou Kung, sa ika-12 ka siglo W.K.P. Kini nag-unod sa detalyadong katin-awan sa interaksiyon sa duha ka nagkaatbang puwersa sa yin ug yang (ngitngit-hayag, negatibo-positibo, babaye-lalaki, bulan-adlaw, yuta-langit, ug uban pa), nga daghang mga Insik sa gihapon mituo nga mao ang nagkontrolar nga prinsipyo luyo sa tanang kalihokan sa kinabuhi. Kini nagtanyag sa hulagway nga ang tanang butang kanunay nagkausab ug walay butang permanente. Aron magmalamposon sa bisan unsang bulohaton, ang usa kinahanglan masinati ug magalihok harmonya sa tanang kausaban sa panahon. Busa, ang katawhan mosuknag pangutana ug moripa ug unya moliso sa I Ching alang sa mga tubag. Latas sa kasiglohan, ang I Ching mao ang nahimong pasukaranan alang sa tanang matang sa pagpanghimalad, pagpanagna pinaagi sa numero ug badlis, ug uban pang porma sa pagpanagna sa Tsina.
Gikan sa Astronomiya Ngadto sa Astrolohiya
30. Hubita ang kaugmaran sa sayong astronomiya.
30 Ang kahusay sa adlaw, bulan, mga bituon, ug mga planeta dugay nang nahimong tinubdan sa kamalamaton sa katawhan sa yuta. Ang mga katalogo sa bituon nga penetsahan balik sa 1800 W.K.P. nadiskobrehan sa Mesopotamia. Gibase sa maong impormasyon, ang mga Babilonyanhon nakahimo sa pagpanagna sa daghan astronomikanhong hitabo, sama sa eklipse sa bulan, sa silang-salop sa konstilasyon, ug sa pipila ka kalihokan sa planeta. Ang mga Egiptohanon, mga Asiryanhon, mga Insik, mga Indiyan, mga Grego, mga Romanhon, ug ubang karaang katawhan mao man naniid sa kalangitan ug mihupot sa detalyadong rekord sa astronomikanhong hitabo. Gikan niining rekord sila mihimo sa ilang kalendaryo ug mipahigayon sa ilang tinuig nga kalihokan.
31. Sa unsang paagi ang astronomiya nanganak sa astrolohiya?
31 Gikan sa astronomikanhong obserbasyon, kini namatikdan nga ang pipila ka hitabo sa yuta daw sa takdo sa pipila ka hitabo sa kalangitan. Pananglitan, ang kausaban sa panahon suod nga misunod sa kalihokan sa adlaw, ang taob-hunas nunot sa dagway sa bulan, ang tinuig nga pagbaha sa Nilo kanunay misunod sa pagpadayag sa Sirio, ang kinadan-agang bituon. Ang natural nga konklusyon mao nga ang langitnong kalawasan midulag hinongdanong papel sa pagpahinabo niini ug sa ubang hitabo sa yuta. Sa pagkamatuod, ang mga Egiptohanon nagtawag sa Sirio nga Tigdala sa Nilo. Ang hunahuna nga ang mga bituon miimpluwensiya sa mga hitabo sa yuta sa gilayon mitultol sa ideya nga ang langitnong kalawasan mahimong kasaligan sa pagpanagna sa umaabot. Busa ang astronomiya nanganak sa astrolohiya. Sa wala madugay, ang mga hari ug mga emperador mihupot ug opisyal nga mga astrologo sa ilang palasyo sa pagkonsulta sa mga bituon mahitungod sa importante nasodnong kalihokan. Apan ang kumong katawhan mao man mitutok sa kabituonan alang sa ilang personal nga dadangatan.
32. Sa unsang paagi ang mga Babilonyanhon nagbuhat sa astrolohiya?
32 Ang mga Babilonyanhon, sa makausa pa, misulod sa hulagway. Giisip nila ang mga bituon nga langitnong puloy-anan sa mga diyos, maingon nga ang mga templo mao ang ilang yutan-ong puloy-anan. Kini mitultol sa hunahuna sa paghugpong sa mga bituon ngadto sa konstilasyon maingon man sa pagtuo nga ang mga disturbo sa kalangitan, sama sa eklipse o pagpadayag sa pipila ka dan-ag nga bituon o kometa, mitimaan sa kasubo ug gubat sa yuta. Mga gatosan ka taho sa mga astrologo sa mga hari ang nakaplagan taliwala sa mga butang nakubkob sa Mesopotamia. Ang uban niini kanila mipahayag, pananglitan, nga ang taliabot nga eklipse sa bulan tilimad-on nga ang kaaway moantos sa kapildihan o nga ang pagpadayag sa planeta sa pipila ka konstilasyon magakahulogan sa “dakong kaligotgot” sa yuta.
33. Unsa ang gipamolong ni Isaias mahitungod sa Babilonyanhong “mga maghalangad sa bituon”?
33 Ang gilapdon diin ang mga Babilonyanhon misalig niining porma sa pagpanagna dugang makita sa mayubitong mga pulong sa manalagna Isaias batok kanila sa dihang nagtagna sa kalaglagan sa Babilonya: “Tumindog ka, karon, uban sa imong mga lamat ug uban sa kadagaya sa imong mga salamangka, nga gibuhat nimo sukad sa imong pagkabatan-on . . . Pasagdi sila nga motindog, karon, ug moluwas kanimo, ang mga magsisimba sa kalangitan, ang mga maghalangad sa bituon, kadtong naghatag kahibalo sa bag-ong mga bulan mahitungod sa mga butang modangat sa ibabaw nimo.”—Isaias 47:12, 13.
34. Kinsa ang “mga Mago” nga mianha sa batang Jesus?
34 Gikan sa Babilonya, ang astrolohiya gipadala ngadto sa Egipto, Asirya, Persiya, Gresya, Roma, ug Arabya. Sa Silangan, ang mga Hindu ug mga Insik duna sa ilang kuti nga mga sistema sa astrolohiya. Ang “mga Mago” nga gitaho sa ebanghelista Mateo nga mianha sa batang Jesus maoy “mga astrologo gikan sa sidlakang mga bahin.” (Mateo 2:1, 2) Ang ubang mga eskolar mituo nga kining mga astrologo mahimong naggikan sa Kaldeanhon ug Medo-Persiyanhong tunghaan sa astrolohiya sa Partia, nga nahimong probinsiya sa Persiya ug sa ulahi nahimong independiyente nga Imperyo sa Partia.
35. Unsa ang naugmad sa astrolohiya gikan sa panahon sa mga Grego?
35 Mao ang mga Grego, hinoon, ang miugmad sa astrolohiya ngadto sa porma nga gigamit karon. Sa ikaduhang siglo K.P., si Claudio Tolomeo, Gregong astronomo sa Alejandria, Egipto, mitigom sa tanang naglungtad astrolohikal nga impormasyon sa upat ka libro, nga gitawag Tetrabiblos, nga mialagad isip pasukaranang teksto sa astrolohiya hangtod karon. Gikan niini, naugmad ang kumon gitawag natal (natawhan) nga astrolohiya, nga mao, usa ka sistema sa pagpanagna sa umaabot sa usa ka tawo pinaagi sa pagtuon sa iyang tsart sa pagkatawo, o horoskopyo—usa ka tsart nga nagpakita sa puwesto sa adlaw, bulan, ug nagkalainlaing planeta taliwala sa konstilasyon ingon sa makita gikan sa dapit natawhan sa usa ka tawo sa gutlo sa iyang pagkatawo.
36. Unsa ang ebidensiya nga ang astrolohiya nahimong talahuron?
36 Sa pagka ika-14 ug ika-15 ka siglo, ang astrolohiya nakabaton ug kanat nga pagdawat sa Kasadpan. Ang mga unibersidad mitudlo niini ingon nga disiplina, nga nangayog igoigong kahibalo sa mga pinulongan ug matematika. Ang mga astrologo giisip nga mga eskolar. Ang mga sinulat ni Shakespeare puno sa mga pasumbingay sa astrolohikal nga impluwensiya sa tawhanong kalihokan. Ang tagsa ka harianong palasyo ug daghang dungganon mitener ug pribadong mga astrologo alang sa dihadiha nga pagkonsulta. Walay bisan unsang proyekto—ma gubat man kini, pagtukod, negosyo, pagpanaw—ang gihimo nga wala una konsultaha ang mga bituon. Ang astrolohiya nahimong talahuron.
37. Sa unsang paagi ang kauswagan sa siyensiya nag-apektar sa astrolohiya?
37 Bisan pa ang kahimoan sa mga astronomo sama nila Copernico ug Galileo, uban sa uswag sa siyentipikonhong pakisusi, dakong nakadaot sa dungog sa astrolohiya isip lehitimong siyensiya, kini nakalahutay hangtod niining adlawa. (Tan-awa ang kahon, panid 85.) Sa mga ulo sa Estado maingon man sa tawo sa dalan, bisan kon gikan sa abante sa teknolohiya nga kanasoran o sa halayong kabalangayan sa nag-ugmad nga kayutaan, kining misteryosong kalaki, nga gisugdan sa mga Babilonyanhon, giugmad sa mga Grego, ug dugang gipahalapad sa mga Arabo, sa gihapon naghupot sa halapad nga impluwensiya karon.
Dadangatan Nahisulat sa Nawong ug sa Palad
38. Unsa ang mitultol sa dugang porma sa pagpanagna maylabot sa tawhanong kamot ug nawong?
38 Kon ang pagsud-ong sa kalangitan alang sa timailhan ug tilimad-on mahitungod sa umaabot daw tulukibon, dunay uban mas duol ug sayon duolong mga paagi nga mabatonan niadtong kinsa nakiglambigit sa arte sa pagpanagna. Ang Zohar, o Sefer ha-zohar (Hebreohanon, Basahon sa Kadan-ag), usa ka teksto sa ika-13 ka siglo sa Hudiyong mistisismo, mipahayag: “Sa kalangitan nga naglikos sa uniberso, makita nato ang daghang pigura nga giporma sa mga bituon ug mga planeta. Sila nagbutyag sa tinagong mga butang ug lalom nga mga misteryo. Mao man, diha sa atong panit nga nagputos sa tawhanong persona dunay naglungtad nga porma ug kinaiya nga mao ang mga bituon sa atong lawas.” Kining pilosopiya mitultol sa dugang paagi sa pagpanagna, o pagpanag-an sa umaabot, pinaagi sa pagsusi sa nawong ug sa palad sa kamot alang sa matagnaong timailhan. Sa Silangan ug sa Kasadpan, kining buhata kanat sa gihapon. Apan kini klaro nga ang ilang sinugdanan nakagamot sa astrolohiya ug madyik.
39. Unsa ang pagpanagway, ug sa unsang paagi kini gipadapat?
39 Ang pagpanagway mao ang pagpanagna pinaagi sa pagsusi sa mga bahin sa nawong, sama sa porma sa mata, ilong, ngipon, ug dalunggan. Sa Strasbourg niadtong 1531, si Juan sa Indagine nagpatik sa usa ka libro niining ulohan diin siya mitagana sa buhi nga mga kulit sa mga nawong uban sa nagkalainlaing porma sa mata, ilong, dalunggan, ug uban pa, uban sa iyang interpretasyon. Makapainteres, iyang gikutlo ang mga pulong ni Jesu-Kristo sa Mateo 6:22, “Kon, nan, ang imong mata yano, ang imong tibuok lawas magmahayag,” isip pasukaranan sa pag-ingon nga ang dako, hayag, ug lingin nga mata nagpasabot sa integridad ug maayong lawas, samtang ang piyahok ug gamay nga mata ilhanan sa kasina, malisya, ug suspetsa. Bisan pa, sa usa ka susamang libro, Compendium of Physiognomy, nga gipatik sa 1533, ang awtor si Bartolommeo Cocle miangkon nga ang dako ug lingin nga mata nagpasabot sa palingpaling ug tapolan nga tawo.
40. (a) Unsa ang kiromansiya? (b) Sa unsang paagi ang Bibliya gigamit sa pagsuportar sa kiromansiya?
40 Sumala sa mga mananagna, sunod sa ulo, ang kamot nagbanaag sa mga puwersa gikan sa itaas kapin pa kay sa bisan unsang ubang bahin sa lawas. Busa, ang pagbasa sa mga badlis sa kamot sa pagtino sa kinaiya ug dadangatan sa usa maoy lain popular nga porma sa pagpanagna—ang kiromansiya, nga kumon nga gitumong isip yanong pagpanghimalad. Ang mga kiromantiko sa Katung-ang Katuigan nangita sa Bibliya alang sa pagsuportar sa ilang buhat. Nakita nila ang mga bersikulo sama sa “Siya mitak-om sa kamot sa tagsa ka tawo; aron ang tanang mga tawo mahibalo sa iyang binuhat” ug “Gitas-on sa mga adlaw anaa sa iyang too nga kamot; ug sa iyang wala nga kamot ang mga bahandi ug kadungganan.” (Job 37:7; Proverbio 3:16, KJ) Ang mga tuybo, o mga bugdo, sa kamot gikonsiderar usab kay kini gihunahuna nga sila nagrepresentar sa mga planeta ug busa mibutyag sa pipila ka butang mahitungod sa indibiduwal ug sa umaabot.
41. Sa unsang paagi ang katawhan sa Silangan nagbuhat sa pagpanagna?
41 Ang pagpanagna pinaagi sa pagtuon sa mga kinaiya sa nawong ug sa kamot labihan ka popular sa Silangan. Gawas sa propesyonal nga mga magbabasa ug mga magtatambag nga nagtanyag sa ilang mga serbisyo, ang mga amateur ug mga buhata-kini-sa-imong-kaugalingon dagaya kay ang mga basahon ug mga publikasyon sa tanang nibel mabatonan. Ang katawhan sagad mobasa sa mga badlis sa palad isip lingawlingaw ra, apan daghan ang seryoso niining mga butang. Sa kasagaran, bisan pa, ang katawhan panagsa ra nga matagbaw uban sa usa lamang ka paagi sa pagpanagna. Kon atubangon sila sa ugdang mga problema o importante nga mga desisyon, moadto sila sa ilang templo, Budista kaha, Taoista, Shinto, o uban pa, aron sa pagpakisusi sa mga diyos, unya ngadto sa astrologo sa pagkonsulta sa mga bituon, ngadto sa manghihimalad sa pagbasa sa ilang badlis sa palad ug sa pagsud-ong sa ilang nawong, ug, tapos nianang tanan, mouli ug mopakisusi sa ilang mitaliwan nang katigulangan. Bisan hain niini sila naglaom nga makakaplag ug tubag nga daw haom kanila.
Inosente Lamang nga Kalingawan?
42. Sa unsa ang natural nga tinguha sa katawhan nga mahibalo sa umaabot mitultol kanila?
42 Natural lamang nga ang tagsa buot mahibalo kon unsa ang anaa sa kaugmaon. Ang tinguha sa pagpaneguro sa maayong dadangatan ug sa pagsagang sa kon unsa ang makadaot unibersohanon usab. Mao kana ngano ang katawhan latas sa kapanahonan mitutok sa mga espiritu ug mga diyos alang sa paggiya. Sa pagbuhat niana, nalangkit sila sa espiritismo, madyik, astrolohiya, ug ubang buhat sa patootoo. Ang katawhan sa miagi misul-ob ug mga habak ug mga anting-anting sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon, ug miliso sila sa mga mananambal ug mga shaman alang sa pagpatambal. Ang katawhan karon nagdala gihapon sa mga medalya ni “San” Cristobal o mosul-ob sa mga kalaki sa “maayong suwerte,” ug duna sila sa ilang mga tigom sa mga espiritista, mga Ouija board, mga bolang kristal, mga horoskopyo, mga barahang tarot. Kon bahin na sa espiritismo ug patootoo, gamay ra ang kausaban sa katawhan.
43. (a) Unsa ang gibati sa daghan mahitungod sa espiritismo, madyik, ug pagpanagna? (b) Unsang mga pangutana mahitungod sa mga buhat sa patootoo ang nanginahanglan tubagon?
43 Daghang katawhan, hinoon, nakaamgo nga kini patootoo ra nga waynada ug waymatuod nga pasukaranan alang kanila. Ug mahimong modugang sila nga sila nagbuhat niini alang lamang sa kalingawan. Ang uban ngani nangatarongan nga ang madyik ug pagpanagna aktuwal nga mapuslanon kay kini nagtaganag sikolohikal nga pasalig sa katawhan nga mahimo untang labihan ka mahadlokon sa mga babag nga atubangon nila sa kinabuhi. Apan tanan ba kini inosente lamang nga kalingawan o sikolohikal nga pagsakwat? Unsa man gayod ang tinuod nga tinubdan sa espiritistiko ug madyikal nga mga buhat nga gikonsiderar nato niining kapitulo maingon man sa daghan pa nga wala nato kahisgoti?
44. Sa pasukaranan, unsa ang ikaingon nga mao ang basihanan sa tanang maong buhat?
44 Sa dagan sa pagsusi sa nagkadaiyang bahin sa espiritismo, madyik, ug pagpanagna, namatikdan nato nga sila suod nga nalangkit sa pagtuo sa mitaliwan nang mga kalag ug sa paglungtad sa mga espiritu, maayo ug daotan. Busa, sa pasukaranan, ang pagtuo sa mga espiritu, madyik, ug pagpanagna gibase sa usa ka porma sa poleteismo (daghang-diyos) nga nakagamot sa doktrina sa imortalidad sa tawhanong kalag. Lig-on ba kining patukoranan alang sa pagtukod sa relihiyon sa usa? Isipon ba nimo nga ang pagsimba nga gibase sa maong patukoranan madawat?
45. Unsang pangutana mahitungod sa pagkaon nga gihalad sa mga idolo ang nag-atubang sa unang-siglong mga Kristohanon?
45 Ang mga Kristohanon sa unang siglo giatubang sa susamang mga pangutana. Gilibotan sila sa mga Grego ug mga Romanhon, uban sa ilang daghang diyos maingon man sa ilang rituwal sa patootoo. Usa ka rituwal mao ang batasan sa paghalad sa pagkaon sa mga idolo ug unya mosalo sa pagpangaon sa pagkaon. Ang bisan kinsa ba nga nahigugma sa matuod nga Diyos ug interesado sa pagpahimuot kaniya moambit sa maong rituwal? Tagda kon giunsa pagtubag sa apostol Pablo kanang pangutana.
46. Unsa ang gituhoan ni Pablo ug sa unang mga Kristohanon mahitungod sa Diyos?
46 “Karon mahitungod sa pagkaon sa mga pagkaon nga gihalad sa mga idolo, kita nahibalo nga ang usa ka idolo waybili sa kalibotan, ug nga walay Diyos gawas sa usa. Kay bisan pa kon adunay gitawag nga ‘mga diyos,’ bisan sa langit o sa yuta, maingon nga adunay daghang ‘mga diyos’ ug daghang ‘mga ginoo,’ alang kanato sa aktuwal adunay usa ka Diyos ang Amahan, gikan kang kinsa ang tanang mga butang, ug kita alang kaniya.” (1 Corinto 8:4-6) Alang kang Pablo ug sa unang-siglong mga Kristohanon, ang matuod nga relihiyon dili ang pagsimba sa daghang diyos, dili sa poleteismo, apan debosyon lamang sa “usa ka Diyos ang Amahan,” kansang ngalan gibutyag sa Bibliya sa dihang kini miingon: “Aron ang katawhan mahibalo nga ikaw, kansang ngalan mao si Jehova, ikaw lamang ang Hataas Uyamut ibabaw sa tanang yuta.”—Salmo 83:18.
47. Sa unsang paagi gibutyag ni Pablo kon kinsa sa tinuod ang ‘mga diyos ug mga ginoo sa langit o sa yuta’?
47 Tagdon nato, bisan pa, nga bisan kon si apostol Pablo miingon “ang usa ka idolo waybili,” wala siya moingon nga ang “mga diyos” ug “mga ginoo” kang kinsa ang katawhan miliso uban sa ilang madyik, pagpanagna, ug mga halad wala molungtad. Unsa, nan, ang punto? Si Pablo mitin-aw niini sa ulahi sa samang sulat sa dihang siya misulat: “Apan ako miingon nga ang mga butang nga gihalad sa mga nasod gihalad nila sa mga demonyo, ug dili sa Diyos.” (1 Corinto 10:20) Oo, pinaagi sa ilang mga diyos ug mga ginoo, ang mga nasod aktuwal nga nagsimba sa mga demonyo—manolonda, o espirituhanon, nga mga linalang kinsa mirebelde batok sa matuod nga Diyos ug miduyog sa ilang mga puwersa uban sa ilang lider, si Satanas nga Yawa.—2 Pedro 2:4; Judas 6; Pinadayag 12:7-9.
48. Unsang peligro gikan sa okulto ang sa gihapon naglungtad karon, ug sa unsang paagi kini kalikayan?
48 Sagad ang katawhan maluoy sa gikaingong primitibong katawhan nga naulipon sa ilang patootoo ug kahadlok. Matod nila sila ngilngigan sa maduguong mga halad ug pintas nga mga rituwal. Ug husto kana. Apan, hangtod niining adlawa kita sa gihapon makadungog mahitungod sa barang, mga kultong satanasnon, bisan ngani sa tawhanong mga halad. Bisan pa kini mahimong naghinobra rang mga kaso, sila sa gihapon nagpasundayag nga ang interes sa okulto buhi kaayo. Mahimong mosugod kini uban sa ‘inosente nga lingawlingaw’ ug pagkaosyoso, apan ang resulta sagad kasubo ug kamatayon. Pagkamaalamon ang pagpatalinghog sa pasidaan sa Bibliya: “Hupti ang inyong hunahuna, magtukaw. Ang inyong kaaway, ang Yawa, naglibot sama sa usa ka nagngolub nga liyon, nga nagpangita sa pagtukob sa bisan kinsa.”—1 Pedro 5:8; Isaias 8:19, 20.
49. Unsa ang tumong sa pagsusi sa sunod nga mga kapitulo niining libro?
49 Kay nakapalandong na kon sa unsang paagi ang relihiyon misugod, sa pagkadaiya sa karaang mitolohiya, ug sa nagkalainlaing porma sa espiritismo, madyik, ug patootoo, moliso kita karon sa atong pagtagad sa mas pormal dagkong relihiyon sa kalibotan—Hinduismo, Budismo, Taoismo, Confucianismo, Shinto, Judaismo, mga simbahan sa Kakristiyanohan, ug Islām. Sa unsang paagi sila misugod? Unsa ang ilang gitudlo? Unsa ang impluwensiya nila sa ilang mga magtotoo? Kini ug ubang mga pangutana pa hisgotan sa sunod nga mga kapitulo.
[Blurb sa panid 76]
Ang ubang madyik daw sa nagsaler
[Kahon sa panid 85]
Ang Astrolohiya ba Siyentipikonhon?
Ang astrolohiya nag-angkon nga ang adlaw, bulan, mga bituon, ug mga planeta mahimong makaimpluwensiya sa kalihokan sa yuta ug nga ang mga porma niining langitnong mga lawas sa gutlo sa pagkatawo sa usa nagdulag papel sa kinabuhi sa usa. Bisan pa, ang siyentipikonhong mga diskobre nagtanyag sa lisod buntogong mga hagit:
▪ Ang kahimoan sa mga astronomo sama nila Copernico, Galileo, ug Kepler tataw nga nagpasundayag nga ang yuta dili mao ang sentro sa uniberso. Hibaloan usab kini karon nga sagad ang mga bituon nga makita sa usa ka konstilasyon sa pagkamatuod wala malakip sa usa ka grupo. Ang uban kanila lalom pa ngadto sa kawanangan, samtang ang uban mahimong duolduol ra. Busa, ang sodyakong kinaiya sa nagkalainlaing konstilasyon puro nga handurawan.
▪ Ang mga planetang Urano, Neptuno, ug Pluto wala hiilhi sa unang mga astrologo sanglit sila nadiskobrehan ra sa dihang naimbento ang teleskopyo. Sa unsang paagi, nan, ang ilang “mga impluwensiya” ikapatin-aw sa astrolohikal nga mga tsart nga gihimo kasiglohan sa una pa? Dugang pa, ngano man nga ang “impluwensiya” sa usa ka planeta “maayo” ug sa lain “daotan,” samtang ang siyensiya nahibalo karon nga sa pasukaranan silang tanan mga masa sa waykinabuhing bato, o gas, nga naglabyog sa kawanangan?
▪ Ang siyensiya sa henetika nagtug-an kanato nga ang pasukaranan sa atong kinaiya sa personalidad giporma, dili sa pagkatawo, kondili sa pagsamkon, sa dihang ang usa sa minilyon sa binhi sa amahan nahiusa uban sa usa ka selulang itlog sa inahan. Apan, ang astrolohiya nagpiho sa horoskopyo sa usa sa gutlo sa pagkatawo. Kining diperensiya sa mga siyam ka bulan maghatag sa usa sa bug-os lahi nga personalidad sa astrolohikal nga termino.
▪ Ang panahon sa pagpanaw sa adlaw taliwala sa mga konstilasyon sumala sa nakita sa usa ka maniniid sa yuta karon maoy mga usa ka bulan ulahi sa kon unsa kini 2,000 ka tuig kanhi sa dihang ang mga tsart ug mga talaan sa astrolohiya gimugna. Busa, ang astrolohiya magpakaingon sa usa ka tawo nga matawo ulahi sa Hunyo o sayo sa Hulyo isip usa ka Kanser (sensitibo kaayo, sapoton, hilomon). Sa aktuwal, hinoon, ang adlaw anaa sa konstilasyon sa Gemini nianang panahon, nga maghimo sa tawo nga hinulti, tistisan, istoryador.
Klaro, nga ang astrolohiya walay makataronganon o siyentipikonhong pasukaranan nga barogan.
[Mga hulagway sa panid 71]
Ang buak nga mga salamin, mga iring nga itom, ug pipila ka numero mao ang pasukaranan sa mga patootoo. Ang Ininsik nga karakter sa “upat” may lanog sama sa “kamatayon” sa Ininsik ug sa Hinapon
[Mga hulagway sa panid 74]
Wala, Basilika sa Mahal nga Birhen sa Guadalupe, Mehiko, diin ang mga Katoliko nag-ampo alang sa milagrosong pagkaayo.
Tuo, Stonehenge, Inglaterra, diin ang karaang mga Druid gikaingon nga nagsimba sa adlaw
[Hulagway sa panid 80]
Ang ubang katawhan nagkonsulta sa mga shaman ug sa mga abat-mananambal
[Mga hulagway sa panid 81]
Ang uban duna sa ilang mga tigom sa espiritista, mga Ouija board, mga bolang kristal, mga barahang tarot, ug mga manghihimalad
[Mga hulagway sa panid 82]
Ang pagpanagna sa Silangan, nga naggamit sa mga kudlit diha sa balayan sa pawikan ug sa simbolo sa yin-yang, dunay taas nga kasaysayan
[Mga hulagway sa panid 87]
Daghang mga tawo mokonsulta sa mga horoskopyo, nga nagtuo nga ang puwesto sa adlaw, bulan, mga planeta, ug mga bituon sa gutlo sa pagkatawo nag-apektar sa ilang kinabuhi
[Mga hulagway sa panid 90]
Pinaagi sa pag-uyog sa usa ka tukog sa suwerte gikan sa sudlanan, ang debotado makabaton ug mensahe ug interpretasyon