HIVIHANON

Usa ka katawhan nga naggikan kang Canaan nga anak nga lalaki ni Ham. (Gen 10:​6, 15, 17; 1Cr 1:​13, 15) Ang mga Hivihanon nagpuyo sa siyudad sa Sekem sa mga adlaw sa patriarkang si Jacob. Ang mga anak nga lalaki ni Jacob, nga gipangunahan ni Simeon ug Levi, nagpatay sa tanang lalaki ug nag-agaw sa siyudad tungod kay ang ilang igsoong babaye nga si Dina gipasipad-an ni Sekem nga anak nga lalaki ni Hamor nga pangulo.​—Gen 34:1-29.

Sa dihang ang Israel nakasulod sa Yutang Saad, ang mga Hivihanon maoy usa sa pito ka Canaanhong mga nasod nga gisaad sa Diyos nga abogon gikan sa ilang atubangan. (Ex 3:​8, 17; 13:5; 23:​23, 28; 33:2; 34:11) Kini nga mga nasod gikaingon nga mas daghag-molupyo ug mas gamhanan kay sa Israel. (Deu 7:1) Gisugo ni Moises ang mga Israelinhon nga itugyan sila sa kalaglagan, nga walay ibilin nga buhi sa dihang ilogon ang ilang mga siyudad, tungod sa ilang dulumtanang mga buhat ug tungod sa ilang bakak nga mga diyos. Kay kon dili, sila mahimong usa ka lit-ag ug mawad-an ang Israel sa pabor sa Diyos.​—Lev 18:​27, 28; Deu 18:9-13; 20:15-18.

Girekord sa Bibliya ang katibuk-ang paglaglag ni Josue sa mga siyudad niadtong mga nasora. (Jos kap 10, 11) Ang mga Hivihanon nga nagpuyo “sa tiilan sa [Bukid sa] Hermon sa yuta sa Mizpa” maoy lakip sa mga tribo nga miduyog sa Canaanhong mga hari sa pagpakig-away kang Josue ubos sa sugo ni Jabin nga hari sa Hazor. (Jos 11:1-3) Ang mga Hivihanon gitala ingong lakip niadtong nakig-away batok sa Israel ug nakaagom ug kapildihan. (Jos 9:​1, 2; 12:​7, 8; 24:11) Hinuon, dihay usa ka grupo sa Hivihanong nasod ang naluwas. (Jos 9:​3, 7) Kini nga pundok mao ang mga Gabaonhon, nga dayag nga naghawas usab sa tulo pa ka Hivihanong mga siyudad. Sila lamang ang nahadlok kang Jehova ug miila nga siya nakig-away alang sa Israel. Pinaagi sa usa ka malimbongong taktika ilang namaniobra nga mailalom sila sa pakigsaad uban sa mga pangulo sa Israel ug sa ingon wala pamatya apan sila gihimong ubos nga mga sulugoon sa Israel. (Jos 9:1-15, 24-27) Kini maoy usa ka pananglitan sa katumanan sa tunglo ni Noe kang Canaan, sa pagkaagi nga ang mga Gabaonhon ug ang ilang mga kauban, bisan tuod wala malaglag, nahimong mga ulipon sa mga Semihanon.​—Gen 9:25-27.

Gipakita ni Jehova ang iyang pag-uyon sa matinumanong pagtuman sa Israel sa ilang pakigsaad niini nga mga Hivihanon pinaagi sa pagpakig-away aron mapanalipdan ang Gabaon batok sa naglibot nga Canaanhong mga nasod nga misulong kanila ingong resulta sa ilang pakigsaad uban sa Israel. (Jos 10:1-14) Sukad niining panahona ang mga Gabaonhon nagpuyo nga malinawon uban sa Israel. (2Sa 21:1-6) Sila gitawag ug “mga Amorihanon” sa 2 Samuel 21:​2, apan tungod kini kay ang “Amorihanon” maoy usa ka termino nga gipadapat alang sa Canaanhong kanasoran sa kinatibuk-an, sanglit ang mga Amorihanon maoy usa sa labing gamhanang mga tribo. (Tan-awa ang AMORIHANON.) Nianang panahona sa pagsakop ni Josue, kining inuyonan nga mga Hivihanon nagpuyo sa siyudad sa Gabaon, nga nahimutang dili halayo sa AK sa Jerusalem, usab sa Kepira, Beerot, ug Kiriat-jearim. Ang Gabaon gihubit ingong ‘usa ka dakong siyudad, sama sa usa sa mga harianong siyudad, ug mas dako kay sa Ai, ug ang tanang lalaki niini mga kusgan.’​—Jos 10:2; 9:17.

Human mamatay si Josue ang Israel wala magpadayon sa pagpuo sa Canaanhong mga nasod ingon sa gisugo sa Diyos, hinuon nakigminyo pa gani uban kanila. Busa, ang rekord sa Bibliya mabasa: “Karon mao kini ang mga nasod nga gipabilin ni Jehova aron masulayan ang Israel . . . Ang lima ka magkaabin nga mga ginoo sa mga Filistehanon, ug ang tanang Canaanhon, bisan ang mga taga-Sidon ug ang mga Hivihanon nga namuyo sa Bukid sa Lebanon gikan sa Bukid sa Baal-hermon hangtod sa pagsulod sa Hamat . . . ug sila [ang mga Israelinhon] nag-alagad sa ilang mga diyos.”​—Huk 3:1-6.

Kini nga teksto nagpunting sa mga Hivihanon ingong mga pumoluyo sa Kabukiran sa Lebanon hangtod sa kinatumyang bahin sa amihanan sa Yutang Saad. (Num 34:8; Jos 11:​1, 3) Sa dihang si Joab ug ang iyang mga tawo mihimog pagsenso ubos sa sugo ni Haring David, “sila nahiabot sa kuta sa Tiro ug sa tanang siyudad sa mga Hivihanon.” (2Sa 24:7) Ang Tiro dayag nga anaa ra sa ubos sa habagatang tumoy sa teritoryo sa mga Hivihanon.

Panahon sa pagpanukod ni Solomon diha sa tibuok nasod, iyang gigamit ang mga Canaanhon, lakip ang mga Hivihanon, alang sa pinugos nga trabaho ubos sa pagdumala sa Israelinhong mga magtatan-aw. Kini dugang nagtuman sa matagnaong tunglo ni Noe kang Canaan.​—1Ha 9:20-23; 2Cr 8:7-10.

Mga Hivihanon, Horihanon, ug mga Hurianhon. Sa Genesis 36:2 si Zibeon, ang apohang lalaki sa usa sa mga asawa ni Esau, gitawag nga usa ka Hivihanon. Apan ang bersikulo 20 ug 24 nagtala kaniya ingong usa ka kaliwat ni Seir nga Horihanon. Ang pulong nga “Horihanon” tingali naggikan sa Hebreohanong pulong nga chor (“lungag”) ug lagmit nagkahulogan nga usa lamang ka “tigpuyo sa langob.” Kini maghanaw sa bisan unsang daw panagsumpaki tali sa mga teksto sa Genesis 36:2 ug sa mga bersikulo 20, 24.​—Tan-awa ang HORIHANON.

Nakubkoban sa mga arkeologo ang karaang mga sinulat nga gihunahuna sa mga eskolar ingong pamatuod nga ang usa ka katawhan nga gitawag ug mga Hurianhon nagpuyo diha sa mga rehiyon sa Armenia, Anatolia, Sirya, ug sa mga bahin sa Palestina sukad pa sa mga panahon sa mga patriarka; ug sila nagtuo nga kini nga katawhan naglakip sa mga Hivihanon, Horihanon, ug mga Jebusihanon. Ilang giisip nga managsama ra ang “Horihanon” ug “Hivihanon” ug nagtuo nga tingali ang mga Hurianhon sa kapulihay gitawag ug mga Hivihanon. Ang ilang teoriya sa dakong bahin gipasukad sa mga kaamgiran sa pinulongan, ilabina sa personal nga mga ngalan. Busa, ang ngalang Horihanon kasagarang ilang gituohan nga nalangkit sa mga “Hurianhon” inay nga nagkahulogang “tigpuyo sa langob.”

Hinunoa, mopatim-aw nga ang Bibliya naghimo ug tinong kalainan tali niini nga mga tribo, ug wala kini maghisgot sa ngalan nga Hurianhon. Busa mas maalamon nga maghulat ug dugang ebidensiya sa dili pa dawaton ang maong pag-ila ingong konklusibo.