GERIZIM, BUKID SA

Ang Bukid sa Gerizim, nga karon nailhan ingong Jebel et Tur (Har Gerizim), lakip ang Bukid sa Ebal dapit sa AS, nahimutang sa kinapusoran sa distrito sa Samaria. Magkaatbang sa usag usa, kini nga mga bukid mao ang kinahabogan diha sa rehiyon ug nanalipod sa hinungdanong S-K nga agianan. Tali sa duha ka bukid mao ang tabunok nga walog, ang Walog sa Sekem, diin nahimutang ang presenteng-adlaw nga Nablus. Ang Sekem, nga usa ka malig-on ug iladong siyudad sa Canaan sa wala pa mosulod ang mga Israelinhon sa Yutang Saad, nahimutang sa sidlakang tumoy sa walog, mga 1.5 km (1 mi) sa HS sa Nablus. Tungod sa estratehikong lokasyon sa mga Bukid sa Gerizim ug Ebal, mahinungdanon kini sa militar ug sa politika, ingon man usab sa relihiyosong paagi.​—HULAGWAY, Tomo 1, p. 331.

Ang tumoy sa Bukid sa Gerizim moabot ug kapin sa 850 m (2,800 p) ibabaw sa Dagat Mediteranyo. Bisag gibanabana nga 60 m (200 p) nga mas ubos kay sa Bukid sa Ebal, bantaaw kaayo gikan sa Gerizim ang teritoryo sa palibot. Gikan niini makita ang naputos ug niyebeng tayuktok sa Bukid sa Hermon dapit sa A, ang tabunok nga walog sa Jordan dapit sa S, ang kabukiran sa teritoryo sa Epraim dapit sa H, ug ang Patag sa Saron ug ang asul nga Mediteranyo dapit sa K.

Si Abram (Abraham) kas-a nagkampo “duol sa dagkong mga kahoy sa More” tali sa mga bukid sa Gerizim ug Ebal, ug didto iyang nadawat ang saad ni Jehova: “Sa imong binhi akong ihatag kining yutaa.” (Gen 12:​6, 7) Si Jacob nagkampo usab diha sa kasilinganan niini.​—Gen 33:18.

Nahiuyon sa mga sugo nga gihatag ni Moises, ang mga tribo sa Israel nagtigom diha sa mga Bukid sa Gerizim ug Ebal ubos sa pagdumala ni Josue wala madugay human sa ilang pagsakop sa Ai. Didto nadungog sa katawhan ang pagbasa sa mga panalangin nga ilang madawat kon sila magmasinugtanon kang Jehova ug sa mga tunglo nga modangat kanila kon sila mosupak kaniya. Ang mga tribo ni Simeon, Levi, Juda, Isacar, Jose, ug Benjamin nagbarog atubangan sa Bukid sa Gerizim. Ang mga Levihanon ug ang arka sa pakigsaad anaa sa walog, ug ang laing unom ka tribo nagbarog atubangan sa Bukid sa Ebal. (Deu 11:​29, 30; 27:11-13; Jos 8:28-35) Mopatim-aw nga ang mga tribo nga nagbarog atubangan sa Bukid sa Gerizim misanong sa mga panalangin nga gibasa paatubang kanila, samtang ang ubang mga tribo misanong sa mga tunglo nga gibasa paatubang sa Bukid sa Ebal. Bisan tuod gisugyot nga ang mga panalangin gibasa atubangan sa Bukid sa Gerizim tungod kay mas maanindot ug tabunok kini kon itandi sa batoon, umaw kaayo nga Bukid sa Ebal, ang Bibliya wala mohatag ug bisan unsang impormasyon labot niini. Ang Balaod gibasa nga kusog “atubangan sa tibuok kongregasyon sa Israel, uban sa mga babaye ug sa mga bata ug sa langyawng mga pumoluyo nga naglakaw sa ilang taliwala.” (Jos 8:35) Kining dakong panon nakadungog sa mga pulong gikan sa ilang gibarogan diha sa atubangan sa isigkabukid. Lagmit ang usa ka hinungdan niini maoy tungod kay molanog pag-ayo ang tingog diha sa maong dapit.​—Tan-awa ang EBAL, BUKID SA.

Sa mga adlaw sa mga Maghuhukom sa Israel, ang anak nga lalaki ni Gideon nga si Jotam namulong sa mga tag-iyag yuta sa Sekem samtang nagtindog diha sa “tumoy sa Bukid sa Gerizim.” (Huk 9:7) Bisan karong adlawa may usa ka nagsiwil nga bato nga anaa sa tungatunga sa bakilid sa bukid nga gitawag ug pulpito ni Jotam, apan kini maoy usa lamang ka tradisyonal nga dapit.

Samarianhong Templo. Usa ka Samarianhong templo nga kaindig sa templo didto sa Jerusalem ang gitukod diha sa Bukid sa Gerizim lagmit sa ikaupat nga siglo W.K.P. ug gilaglag niadtong 128 W.K.P. Sumala sa tradisyon, gilaglag kini ni John Hyrcanus. (Jewish Antiquities, XI, 310, 311, 324 [viii, 2, 4]; XIII, 254-256 [ix, 1]; The Jewish War, I, 63 [ii, 6]) Bisan hangtod sa modernong mga panahon, ang mga Samarianhon nagsaulog ug mga pista sama sa Paskuwa diha sa Bukid sa Gerizim, nga sumala sa ilang gituohan mao ang dapit nga nahimutangan sa karaang templo. Lagmit nga nagtumong sa Bukid sa Gerizim nga ang babayeng Samarianhon miingon kang Jesu-Kristo: “Ang among mga katigulangan nagsimba dinhi niining bukira; apan kamo moingon nga atua sa Jerusalem ang dapit nga ang mga tawo angay mosimba.”​—Ju 4:​5, 19, 20.

Ingon sa makita diha sa karaang mga sensilyo nga nadiskobrehan sa Nablus, usa ka templo ni Zeus ang nagbarog kanhi diha sa AS nga bahin sa Bukid sa Gerizim, nga may usa ka hinagdan nga dalan nga gibanabanang may 1,500 ka ang-ang. Usa ka simbahan ang gitukod diha sa tumoy sa bukid sa ikalimang siglo K.P., ug ang lain pa gitukod sa Byzantino nga emperador nga si Justinian. Gituohan nga ang mga kagun-oban karon nga makaplagan didto maoy sa panahon ni Justinian.