EUPRATES

Ang kinatas-an ug labing hinungdanong suba sa HK sa Asia, gitawag ug Firat Nehri sa mga Turko, usa ka ngalan nga amgid kaayo sa Hebreohanong Perathʹ ug sa Karaang Persianhon nga Ufratu. Unang gihisgotan kini sa Genesis 2:14 nga usa sa upat ka suba nga ang tinubdan niini kanhi didto sa Eden.

Utlanan sa Gipahat nga Teritoryo sa Israel. Sumala sa gisulti sa Diyos kang Abraham siya nakigsaad aron ihatag ngadto sa binhi ni Abraham ang yuta “gikan sa suba sa Ehipto hangtod sa dakong suba, ang suba sa Euprates.” (Gen 15:18) Kining saara gisulti pag-usab ngadto sa nasod sa Israel. (Ex 23:31; Deu 1:​7, 8; 11:24; Jos 1:4) Ang 1 Cronicas 5:9 nag-ingon nga ang pipila ka kaliwat ni Ruben sa panahong wala pa maghari si David nagpalapad sa ilang gipuy-an “hangtod sa dapit nga ang usa mosulod sa kamingawan sa may suba sa Euprates.” Apan, sanglit ang Euprates maoy 800 km (500 mi) ang gilay-on, sa dihang mopanaw sa “sidlakan sa Gilead” (1Cr 5:10), kini nagpasabot lamang nga ang mga Rubenhon nagpalapad sa ilang teritoryo sa S sa Gilead ngadto sa daplin sa Desyerto sa Sirya, ug kini nga desyerto nakaabot hangtod sa Euprates. (Ang mabasa sa RS, “hangtod sa pagsulod sa desyerto niini nga kiliran sa Euprates”; JB, “sa pagsugod sa desyerto nga mosangko ngadto sa suba sa Euprates.”) Busa mopatim-aw nga ang saad ni Jehova unang natuman sa bug-os sa panahon sa paghari ni David ug Solomon sa dihang ang mga utlanan sa dominyo sa Israel naglakip sa Aramaeanhong gingharian sa Zoba ug busa nakaabot sa mga tampi sa Euprates, lagmit ubay sa bahin nga molatas sa amihanang Sirya. (2Sa 8:3; 1Ha 4:21; 1Cr 18:3-8; 2Cr 9:26) Tungod sa pagkailado na niini, sagad gitawag na lamang kini nga “Suba.”​—Jos 24:​2, 15; Sal 72:8.

Mga Tinubdan ug Agosanan. Mga 2,700 km (1,700 mi) ang gitas-on, ang Euprates adunay duha ka pangunang tinubdan. Ang usa, nailhan nga Kara Su, naggikan sa AS sa Turkey nga mga 100 km (60 mi) gikan sa HS nga bahin sa Itom nga Dagat. Ang lain, ang Murat Nehri, adunay mga tinubdan nga naggikan sa mga tungatunga tali sa Lanaw sa Van ug sa Bukid sa Ararat. Kapin kon kulang sa tungatunga tali sa duha ka suba nahimutang ang walog sa Suba sa Araks, nga gituohan sa pipila nga mao ang Suba sa Gihon sa Genesis 2:13. Ang mga sapa sa Kara Su ug sa Murat Nehri nagaagos sa halos samang direksiyon pakasadpan hangtod nga kini magtingob duol sa siyudad sa Keban, sa gihabogon nga mga 610 m (2,000 p) ibabaw sa lebel sa dagat.

Gikan niining dapita, ang mga sapa nga nag-abot nahimong suba sa Euprates. Human moagos sa mga 640 km (400 mi) latas sa bukirong yuta gikan sa unang mga tinubdan niini sa Murat Nehri, ang suba karon moliko pahabagatan sa gilay-on nga mga 480 km (300 mi), diin ang agos niini moambak sa lainlaing mga busay ug mahimong sulog nga mga suba, hangtod nga kini sa kataposan moagos sa patag sa Sirya duol sa nahimutangan sa karaang Carkemis.

Tabokanang bahin sa Carkemis. Gibantayan sa Carkemis ang pangunang tabokanang dapit nga gigamit sa mga sundalo o sa nagapanawng mga panon nga motabok gikan sa A sa Mesopotamia ngadto sa A sa Sirya. Ang Carkemis maoy pangunang kuta nga siyudad nga sa ulahi nailalom sa pagkontrolar sa mga Asiryanhon. (Isa 10:5-9) Giilog ni Paraon Neko ang siyudad niadtong mga 629 W.K.P., nga nakiggubat sa kasundalohan ni Josias didto sa Megido ug nagpatay sa maong hari sa Juda samtang nagpaingon didto. (2Ha 23:29; 2Cr 35:20-24) Tali sa tulo ug upat ka tuig sa ulahi (625 W.K.P.) ang kasundalohan ni Nabucodonosor mitabok sa Euprates ug nagpildi sa mga Ehiptohanon didto sa Carkemis, nga maoy sinugdanan sa bug-os nga pagkahanaw sa pagmando sa Ehipto sa Sirya-Palestina.​—Jer 46:​2, 6, 10; 2Ha 24:7.

Gikan sa Carkemis ngadto sa Gulpo sa Persia. Ang Euprates nga duol sa Carkemis maoy mga 160 km (100 mi) lamang gikan sa Dagat Mediteranyo; apan, ang suba human niana moliko ug moagos ngadto sa HS paingon sa Gulpo sa Persia sa gilay-ong kapin sa 1,100 km (680 mi). Ang “tunga” nga bahin sa Euprates maoy gikan sa Carkemis hangtod sa siyudad sa Hit, sa rehiyon nga may mga gahong sa aspalto, nga ang agos niini midako tungod sa katubigan sa mga suba sa Balikh ug Khabur. Ubos sa Hit ang suba moagos latas sa tabunok nga patag sa Mesopotamia, ug mga 80 km (50 mi) sa ubos sa Hit, sa kasilinganan sa Baghdad, kini moagos ug mga 40 km (25 mi) duol sa Suba sa Tigris. Niining ubos nga bahin sa Euprates, ang suba mokanap diha sa halapad nga kalamakan ug diha sa naguba nga mga kanal, ug mohinay na ang pag-agos niini.

Ang Euprates ug Tigris sa kataposan mag-abot duol sa Basra, ug gikan niini nga dapit hangtod sa Gulpo sa Persia, ang suba nailhan nga Shatt-al-Arab. Sumala kang Pliny ug sa ubang karaang mga historyador, ang Euprates sa sinugdan adunay kaugalingong agosanan ngadto sa dagat nga bulag nianang sa Tigris. (Natural History, VI, XXVI, 128-131) Kasagarang gituohan nga ang napondo nga yutang binanlas sa duha ka suba nahimong rehiyon sa binanlas nga yuta sa ulohan sa Gulpo sa Persia ug ang orihinal nga baybayon midako pa dapit sa A, tingali nakaabot ngadto sa karaang siyudad sa Ur sa mga Caldeanhon, ang unang pinuy-anan ni Abraham.

Ang katubigan sa Euprates moabot sa kinaubsan nga lebel niini sa panahon sa Septiyembre ug dayon moanam pagdako hangtod sa Mayo, sa dihang maabot ang normal nga lebel niini. Tungod sa natunawng mga niyebe, mahitabo ang mga pagbaha sa tingpamulak. Ang tinuig nga paglapaw sa Euprates ug Tigris sa walay duhaduha mao ang gibasehan sa paghubit ni Isaias sa Babilonya ingong ang “kamingawan sa dagat.” (Isa 21:​1, 2) Kini nga pagbaha nakontrolar sa karaang mga panahon pinaagi sa mga diki ug mga agosanan nga nagpatipas sa mga tubig ngadto sa mga kanal sa irigasyon ug sa mga dal-as. Kini nga mga kanal nahimong sistema sa irigasyon taliwala sa Euprates ug Tigris nga tungod niana mabungahon ang dakong bahin sa ubos nga Babilonya. Latas sa kasiglohan ang mga kanal sa katibuk-an naalihan ug nasampongan, nga tungod niini nagkamenos ang abot sa pagpanguma; ang pagdaghan sa asin diha sa yuta tungod sa tubig sa irigasyon inanayng nakapaumaw usab sa kanhi tabunok nga walog.

Dagkong mga Siyudad. Ubay sa mga tampi sa Euprates nahimutang ang daghang karaang mga siyudad, lakip ang Ur, Erek, Kis, ug Babilonya. Ang agosanan sa suba lagmit nga nabalhin dapit sa K mao nga ang kadaghanan sa karaang mga dapit nahimutang karon sa ubay-ubayng milya sa S niana.

Ang dakong siyudad sa Babilonya sa sinugdan gitukod aron molukop sa isigkakilid sa Euprates, ug ang katubigan sa suba gigamit aron mahimong lalom nga mga trinseras nga nagalibot sa siyudad ug usab aron mahimong sistema sa mga kanal sulod sa mga paril sa siyudad. Sa panahong napukan ang Babilonya niadtong 539 W.K.P., gipasimang ni Ciro ang katubigan sa Euprates aron ang iyang kasundalohan makalatas sa salog sa suba ngadto sa walay-kalibotan nga siyudad. Busa, ‘mihubas’ ang katubigan sa Euprates. (Isa 44:​27, 28; 45:1) Sa simbolikong paagi, ang samang butang gitagna nga mahitabo ingong resulta sa pagbubo sa “panaksan” sa ikaunom nga manulonda diha sa “dakong suba sa Euprates,” ingon sa gihubit sa Pinadayag 16:12. Ang misunod nga kapitulo naghubit sa kalaglagan sa simbolikong “Dakong Babilonya,” nga gikaingon nga “naglingkod ibabaw sa daghang katubigan,” nga naglarawan sa “mga katawhan ug mga panon sa katawhan ug kanasoran ug mga pinulongan.”​—Pin 17:​1, 5, 15-18.

Usa ka Utlanan; Giduaw ni Jeremias.  Sanglit ang Suba sa Euprates nagsilbing amihanang utlanan sa giawayan nga rehiyon sa Palestina ug Sirya, nga tungod niana naggubatay ang Ehipto ug Babilonya, sa ingon sa panahon sa Imperyo sa Persia kini nagsilbing ulang tali sa Sidlakan ug Kasadpan, ingon sa gipakita sa ekspresyon nga “sa unahan sa Suba.” (Esd 4:​10, 11; 5:3; 6:6; Neh 2:7) Sa ulahi ang Euprates nahimo usab nga sidlakang utlanan sa Imperyo sa Roma.

Gilalisan ang teksto sa Jeremias 13:1-7 tungod kay kini naghisgot sa usa ka panaw ni Jeremias gikan sa Jerusalem ngadto sa suba sa Euprates, nga bisag moagi sa kinadul-ang dapit niini nga may igoigong gilay-on gikan sa H sa Carkemis, mokabat ug kapin sa 500 km (300 mi) ang usa ka panaw, ug ang teksto nagpakita nga lagmit siya kaduha mipanaw (bisan tuod wala isulti ang panahon tali sa maong mga panaw). Ang usa ka hubad sa Jewish Publication Society migamit lamang dinhi ug katumbas nga espeling nga “Perath” alang sa Hebreohanong pulong, ug ang pipila nagsugyot nga ang maong paghisgot wala magtumong sa Euprates apan ngadto sa lungsod sa Para (Jos 18:23), duol sa Anatot, pipila ka milya gikan sa Jerusalem. Apan, ang pagsubli sa ngalang Perathʹ (Euprates) sa upat ka beses diha sa asoy lagmit nagpakita nga ang dapit nga ginganlan may hinungdanong kalangkitan sa matagnaong larawan nga giakto, samtang ang hilit nga balangay sa Para daw wala gayoy bisan unsang kahulogan sa maong hitabo. Bisan tuod ang pipila nag-ingon nga ang Hebreohanong pulong nga na·harʹ (suba) wala gamita maylabot sa Perathʹ niini nga teksto, angayng matikdan nga wala usab kini gamita diha sa Jeremias 51:​63, bisan pa niana kini nga teksto tin-aw nga nagtumong sa Suba sa Euprates. Busa, mopatim-aw nga walay lig-ong katarongan nga isipong ang asoy sa Jeremias 13:1-7 naghisgot sa laing suba gawas sa Suba sa Euprates.

Lagmit nga ang pagtago ni Jeremias sa bakos duol sa suba gihimo diha mismo sa rehiyon sa Euprates nga gitabokan sa Babilonyanhong kasundalohan ubos kang Nabucodonosor sa ilang pagsulong nga sa ulahi mitultol sa pagkalaglag sa Juda ug Jerusalem. Bisan pa niana, ang panaw, o lagmit ang duha ka panaw ni Jeremias paingon sa Euprates dayag nga naghatag gayod ug igong gibug-aton sa pasidaang mensahe nga gipaabot ngadto sa dunot-sa-espirituwal nga katawhan sa gingharian sa Juda.​—Itandi ang Jer 2:​18, 19.