ISAAC

[Pagkatawa].

Ang bugtong anak ni Abraham pinaagi sa iyang asawa nga si Sara. Busa, usa ka hinungdanong dugtong o bahin sa linya sa kaliwatan nga motultol ngadto kang Kristo. (1Cr 1:​28, 34; Mat 1:​1, 2; Luc 3:34) Si Isaac nalutas sa edad nga 5, sama ug nahalad na lagmit sa edad nga 25, naminyo sa edad nga 40, nanganak ug kaluhang mga anak nga lalaki sa edad nga 60, ug namatay sa edad nga 180.​—Gen 21:2-8; 22:2; 25:​20, 26; 35:28.

Ang pagkatawo ni Isaac nahitabo ubos sa labing talagsaong mga kahimtang. Ang iyang amahan ug inahan parehong tigulang na kaayo, ang iyang inahan dugay nang wala reglaha. (Gen 18:11) Busa sa dihang gisultihan sa Diyos si Abraham nga si Sara manganak ug usa ka anak nga lalaki, siya mikatawa bahin niini nga kalaoman, nga nag-ingon: “Makapakatawo pa ba ug usa ka anak ang usa ka tawong usa ka gatos ka tuig na ang panuigon, ug manganak pa ba si Sara, oo, ang usa ka babayeng kasiyaman ka tuig na ang panuigon?” (Gen 17:17) Sa pagkasayod kon unsa ang mahitabo, si Sara mikatawa usab. (Tan-awa ang PAGKATAWA.) Unya, “sa tinudlong panahon” sa pagkasunod tuig, ang bata natawo, nga nagpamatuod nga walay butang nga “talagsaon kaayo alang kang Jehova.” (Gen 18:9-15) Busa si Sara mipatugbaw: “Ang Diyos nag-andam ug pagpakatawa alang kanako,” nga midugang, “ang tanan nga makadungog niini mokatawa kanako.” Ug busa, sama sa giingon ni Jehova, ang bata haom nga nganlan ug Isaac, nga nagkahulogang “Pagkatawa.”​—Gen 21:1-7; 17:19.

Ingong sakop sa panimalay ni Abraham ug manununod sa mga saad, si Isaac gituli sa ikawalo ka adlaw.​—Gen 17:9-14, 19; 21:4; Buh 7:8; Gal 4:28.

Pilay edad ni Isaac sa dihang siya gilutas?

Sa adlaw nga gilutas si Isaac, si Abraham naghikay ug usa ka dakong kombira. Dayag nga nianang higayona namatikdan ni Sara nga si Ismael “nagbugalbugal” kang Isaac nga iyang manghod nga igsoon-sa-amahan. (Gen 21:​8, 9) Ang pipila ka hubad (JB, Mo, RS) nag-ingon nga si Ismael “nagtiawtiaw” lamang kang Isaac, nga nagkahulogan ug yanong pagduladula sa bata. Apan, ang Hebreohanong pulong nga tsa·chaqʹ mahimong magkahulogan usab ug makapasakit. Busa, sa dihang makita kining pulonga sa ubang mga teksto (Gen 19:14; 39:​14, 17), kini gihubad nga “pagtiawtiaw” o “pagkomedya” ug “insulto.”

Diha sa Genesis 21:​9, ang pipila ka Targum, maingon man ang Syriac nga Peshitta naghubad sa mga gipamulong ni Ismael sa diwa nga “pagyubit.” Bahin sa tsa·chaqʹ, ang Commentary ni Cook nag-ingon: “Malagmit kining tekstoha nagkahulogan, sumala sa kasagarang pagsabot niini, ingong ‘kantalita nga katawa.’ Samtang si Abraham mikatawa sa kalipay tungod kang Isaac, ug si Sara mikatawa kay wala makatuo, si Ismael karon mikatawa ingong pagyubit, ug lagmit diha sa paagi nga paglutos ug pagpanglupig.” Agig pagtin-aw, ang inspiradong apostol nga si Pablo tin-awng nagpakita nga ang pagtratar ni Ismael kang Isaac maoy pagpaantos, paglutos, dili yanong pagduladula sa bata. (Gal 4:29) Ang pipila ka komentarista, tungod sa pag-insistir ni Sara diha sa sunod nga bersikulo (Gen 21:10) nga ‘ang anak nga lalaki niining ulipon nga babaye dili mahimong manununod uban sa iyang anak, uban kang Isaac,’ nag-ingon nga si Ismael (magulang ug 14 ka tuig ni Isaac) tingalig nakiglalis ug nagtamay kang Isaac maylabot sa pagkamanununod.

Si Jehova nagsulti kang Abraham nga ingong langyaw nga mga pumoluyo ang iyang binhi paantoson sulod sa 400 ka tuig, nga kini nga pagpaantos natapos sa pagpahigawas sa Israel gikan sa Ehipto niadtong 1513 W.K.P. (Gen 15:13; Buh 7:6) Ang upat ka gatos ka tuig una pa niana magpunting sa 1913 W.K.P. ingong sinugdanan niana nga pagpaantos. Sa ingon, kini magpunting usab sa 1913 ingong ang tuig sa paglutas kang Isaac, sanglit nianang petsaha suod nga nalangkit diha sa asoy ang duha ka panghitabo, ang paglutas kang Isaac ug ang pagmaltratar ni Ismael kaniya. Kini nagpasabot nga si Isaac maoy mga singko anyos sa dihang gilutas, ug nga siya natawo sa 1918 W.K.P. Sa kasamtangan, ang iyang pagkatawo nagtimaan sa pagsugod sa 450 ka tuig nga gihisgotan sa Buhat 13:17-20 diin kini nga yugto natapos sa 1467 W.K.P. sa dihang nahuman ni Josue ang pagpakiggubat sa Canaan ug ang yuta naapod-apod na sa matag tribo.

Karong adlawa, tungod kay daghang babaye sa mga nasod sa Kasadpan wala magpasuso sa ilang mga anak, o magpasuso lamang kanila sulod sa unom hangtod sa siyam ka bulan, ang lima ka tuig daw dugay ra kaayo. Apan si Dr. D. B. Jelliffe nagtaho nga sa daghang bahin sa kalibotan ang mga anak wala lutasa hangtod sa panuigon nga usa-ug-tunga ngadto sa duha ka tuig, ug sa Arabia nabatasan sa inahan nga magpasuso sa iyang anak sa mga 13 hangtod sa 32 ka bulan. Sumala sa medikal nga panghunahuna, ang pagpasuso o pagpagatas, mahimong normal nga ipadayon bisag miabot nag pipila ka bulan ang sunod nga pagmabdos.​—Infant Nutrition in the Subtropics and Tropics, Geneva, 1968, p. 38.

Sa Edad Medya sa Uropa ang aberids nga panuigon sa paglutas maoy duha ka tuig, ug sa panahon sa mga Macabeo (una ug ikaduhang siglo W.K.P.) ang mga inahan magpasuso sa ilang mga anak sulod sa tulo ka tuig. (2 Macabeo 7:27) Upat ka libo ka tuig kanhi sa dili pa puliki ang pagkinabuhi sa mga tawo, ug wala pa niadto ang kapit-osan sa presenteng adlaw o ang panginahanglan nga magdalidali tungod sa mubong gitas-on sa kinabuhi, daling masabtan kon nganong si Sara nagpasuso kang Isaac sulod sa lima ka tuig. Gawas pa, siya lamang ang anak ni Sara human sa daghang katuigan sa pagkaapuli.

Andam nga Ihalad. Human sa paglutas kang Isaac, wala nay dugang gihisgotan bahin sa iyang pagkabata. Ang sunod nga impormasyon nga atong nabatonan bahin kaniya maoy sa dihang ang Diyos miingon sa iyang amahan nga si Abraham: “Kuhaa, palihog, ang imong anak nga lalaki, ang imong bugtong anak nga imong gihigugma pag-ayo, si Isaac, ug panaw ngadto sa yuta sa Moria ug didto itanyag siya ingong usa ka halad-nga-sinunog.” (Gen 22:​1, 2) Human sa tulo ka adlawng panaw sila nakaabot sa dapit nga gipili sa Diyos. Si Isaac ang nagpas-an sa sugnod; ang iyang amahan maoy nagdala sa kalayo ug sa kutsilyo nga pang-ihaw. “Apan hain man ang karnero alang sa halad-nga-sinunog?” si Isaac nangutana. “Ang Diyos magtagana sa karnero” mao ang tubag ni Abraham.​—Gen 22:3-8, 14.

Sa pag-abot sa dapit, sila nagtukod ug halaran ug nagpahiluna sa mga sugnod. Unya si Isaac gigapos sa mga kamot ug mga tiil ug gipahiluna ibabaw sa sugnod. Sa dihang giisa ni Abraham ang kutsilyo, gipugngan sa manulonda ni Jehova ang iyang kamot. Ang pagtuo ni Abraham wala makawang; si Jehova nagtaganag usa ka laking karnero, nga nasangit sa kalibonan sa bukid, aron ikahalad ingong halad-nga-sinunog puli kang Isaac. (Gen 22:9-14) Busa si Abraham, nga nag-isip “nga ang Diyos makahimo sa pagbangon kaniya bisan gikan sa mga patay,” midawat pag-usab kang Isaac “sa masambingayong paagi” gikan sa mga patay.​—Heb 11:17-19.

Kining dramatikanhong panghitabo nagpamatuod dili lamang sa pagtuo ug pagkamasinugtanon ni Abraham kondili sa iyang anak usab nga si Isaac. Ang Hudiyohanong tradisyon, nga girekord ni Josephus, nag-ingon nga si Isaac nagpanuigon ug 25 nianang tungora. Labing menos, siya hingkod na ug may igong kusog sa pagpas-an ug ubay-ubayng sugnod patungas sa bukid. Busa, siya makahimo sa pagsukol sa iyang 125-anyos nga amahan sa dihang siya gigapos kon iya pang gipili nga mosupak sa mga sugo ni Jehova. (Jewish Antiquities, I, 227 [xiii, 2]) Hinunoa, si Isaac mapasinakopong nagtugot sa iyang amahan nga ihalad siya sumala sa kabubut-on sa Diyos. Tungod niining pagtuo nga gipasundayag ni Abraham, si Jehova nagsubli ug nagpalapad pa sa iyang pakigsaad kang Abraham, ug kini nga pakigsaad gipasa sa Diyos ngadto kang Isaac human mamatay ang amahan ni Isaac.​—Gen 22:15-18; 26:1-5; Rom 9:7; San 2:21.

Labaw pa niana, usa ka dakong matagnaon nga hulagway ang gidula, nga nagpasundayag kon sa unsang paagi si Kristo Jesus, ang Dakong Isaac, sa tinudlong panahon andam sa paghalad sa iyang tawhanong kinabuhi ingong Kordero sa Diyos alang sa kaluwasan sa katawhan.​—Ju 1:​29, 36; 3:16.

Kaminyoon ug Pamilya. Human mamatay ang inahan ni Isaac, ang iyang amahan nakahukom nga panahon na nga si Isaac magminyo. Hinunoa, si Abraham determinado nga si Isaac dili magminyog usa ka paganong Canaanhon. Busa, ubos sa patriarkanhong kahikayan, si Abraham nagsugo sa iyang sinaligang alagad sa panimalay balik ngadto sa iyang kaparyentehan sa Mesopotamia aron sa pagkuhag usa ka babaye nga Semitikanhon ug kagikan nga magsisimba usab sa Diyos ni Abraham nga si Jehova.​—Gen 24:1-9.

Ang misyon gitinong molampos, kay sa sinugdanan pa lamang, ang tanang butang maylabot sa pagpili gisalig man sa mga kamot ni Jehova. Ingong resulta, ang ig-agaw ni Isaac nga si Rebeca mao ang gipili sa Diyos, ug siya, sa baylo, andam sa pagbiya sa iyang kaparyentehan ug pamilya aron mokuyog sa panon balik ngadto sa yuta sa Negeb diin nagpuyo si Isaac. Ang asoy nagsugilon sa ilang unang panagkita ug dayon miingon: “Human niana si Isaac nagdala kaniya sulod sa tolda ni Sara nga iyang inahan. Sa ingon siya nagkuha kang Rebeca ug siya nahimong iyang asawa; ug siya nahigugma kaniya, ug si Isaac nakakaplag ug kahupayan human sa kamatayon sa iyang inahan.” (Gen 24:10-67) Si Isaac nagpanuigon ug 40 nianang tungora, ug ang kaminyoon nahitabo sa 1878 W.K.P.​—Gen 25:20.

Sumala sa kasaysayan ni Isaac atong nasayran nga si Rebeca nagpabiling apuli sulod sa 20 ka tuig. Kini naghatag ug kahigayonan kang Isaac nga ipakita kon siya ba, sama sa iyang amahan, may pagtuo sa saad ni Jehova sa pagpanalangin sa tanang kabanayan sa yuta pinaagi sa usa ka binhi nga wala pa matawo, ug iyang gipakita kini pinaagi sa padayong pagpangaliyupo kang Jehova alang sa usa ka anak nga lalaki. (Gen 25:19-21) Sa iyang bahin, napasundayag pag-usab nga ang binhi sa saad moabot, dili pinaagig kinaiyanhong mga panghitabo, kondili pinaagi lamang sa pagpangilabot sa gahom ni Jehova. (Jos 24:​3, 4) Sa kataposan, sa 1858 W.K.P., sa dihang si Isaac nagpanuigon ug 60, siya gihatagan ug dobleng panalangin nga makabaton ug kaluhang mga anak, si Esau ug Jacob.​—Gen 25:22-26.

Tungod sa usa ka gutom, gilalin ni Isaac ang iyang pamilya ngadto sa Gerar sa teritoryo sa mga Filistehanon, kay gisultihan man sa Diyos nga dili paadtoon sa Ehipto. Niining higayona gilig-on ni Jehova ang iyang katuyoan sa pagtuman sa Abrahamikong saad pinaagi kang Isaac, nga nagsubli sa mga kondisyon niini: “Akong padaghanon ang imong binhi sama sa mga bituon sa kalangitan ug akong ihatag sa imong binhi kining tibuok nga yuta; ug pinaagi sa imong binhi ang tanang nasod sa yuta tinong magapanalangin sa ilang kaugalingon.”​—Gen 26:1-6; Sal 105:​8, 9.

Niining dili kaayo mahigalaon nga Filistehanong yuta, si Isaac migamit sa estratehiya sama sa gihimo sa iyang amahang si Abraham, nga nag-angkon sa iyang asawa nga iyang igsoong babaye. Sa paglabay sa panahon, ang panalangin ni Jehova kang Isaac nahimong tinubdan sa kasina sa mga Filistehanon, mao nga gikinahanglan niyang mobalhin, una ngadto sa bul-oganang walog sa Gerar, ug dayon ngadto sa Beer-seba, sa utlanan sa ugang rehiyon sa Negeb. Samtang nagpuyo didto, ang kanhing mabatokong mga Filistehanon miadto aron sa paghimog “usa ka panumpa sa obligasyon,” o usa ka tratado sa pakigdait, uban kang Isaac, kay ilang giila, “Ikaw karon ang gipanalanginan ni Jehova.” Niining dapita nakakaplag ang iyang mga tawo ug tubig ug si Isaac nagtawag niini nga Siba. “Mao nga ang ngalan sa siyudad maoy Beer-seba [nagkahulogang “Atabay sa Panumpa; o, Atabay sa Pito”], hangtod niining adlawa.”​—Gen 26:7-33; tan-awa ang BEER-SEBA.

Si Esau pinangga ni Isaac kay siya suroyan, usa ka mangangayam ug usa ka tawo sa kapatagan, ug kini nagkahulogan ug inayam alang sa baba ni Isaac. (Gen 25:28) Busa, sa dihang halap na ang panan-aw ug mibating dili na magdugay ang iyang kinabuhi, nangandam si Isaac sa paghatag kang Esau sa panalangin sa pagkapanganay. (Gen 27:​1-4) Wala masayri kon nahibalo ba siya nga gibaligya ni Esau ang iyang katungod sa pagkapanganay ngadto sa iyang igsoong si Jacob ug kon nakalimot ba kaha siya sa gimbut-an sa Diyos, nga gipahibalo sa wala pa matawo ang duha ka anak, nga “ang magulang mag-alagad sa manghod.” (Gen 25:​23, 29-34) Bisan unsa man ang kahimtang, si Jehova nahinumdom, ug mao man usab si Rebeca, kinsa alistong nagmaniobra sa mga butang aron madawat ni Jacob ang panalangin. Sa dihang nasayran ni Isaac ang gihimong lansis aron molampos kini, wala niya usba ang dayag nga kabubut-on ni Jehova sa mga butang. Si Isaac usab nagtagna nga si Esau ug ang iyang mga kaliwat magapuyo halayo sa tabunok nga mga yuta, magkinabuhi pinaagi sa espada, ug sa kataposan magabali sa yugo sa pagkaulipon kang Jacob gikan sa ilang mga liog.​—Gen 27:5-40; Rom 9:10-13; tan-awa ang ESAU.

Human niana, si Isaac nagpaadto kang Jacob sa Padan-aram aron sa pagtino nga dili siya magminyog babayeng Canaanhon, sama sa gibuhat sa iyang igsoong si Esau nga maoy nakakonsimisyon sa iyang mga ginikanan. Sa dihang si Jacob mibalik sa ulahi human sa daghang katuigan, si Isaac nagpuyo sa Kiriat-arba, nga mao, ang Hebron, sa kabungtoran. Niining dapita sa 1738 W.K.P., ang tuig sa wala pa ang iyang apo nga si Jose mahimong primer ministro sa Ehipto, si Isaac namatay sa panuigon nga 180, nga “tigulang ug tagbaw sa mga adlaw.” Si Isaac gilubong sa langob sa Makpela nga gilubngan sa iyang mga ginikanan ug sa iyang asawa, ug sa ulahi didto usab gilubong ang iyang anak nga si Jacob.​—Gen 26:​34, 35; 27:46; 28:1-5; 35:27-29; 49:29-32.

Ang Kahulogan sa Ubang mga Paghisgot Kang Isaac. Sa tibuok Bibliya, si Isaac gihisgotan sa daghang higayon diha sa pamilyar nga ekspresyong “si Abraham, Isaac, ug Jacob.” Usahay ang punto nga gipasiugda maoy bahin kang Jehova ingong ang Diyos nga gisimba ug gialagaran niini nga mga patriarka. (Ex 3:​6, 16; 4:5; Mat 22:32; Buh 3:13) Sa ubang mga paghisgot kini may kalabotan sa pakigsaad nga gihimo ni Jehova uban kanila. (Ex 2:24; Deu 29:13; 2Ha 13:23) Gigamit usab ni Jesus kining ekspresyona sa masambingayong paagi. (Mat 8:11) Sa usa ka higayon si Isaac, ang patriarkanhong katigulangan, gihisgotan sa Hebreohanong paralelismo kauban sa iyang mga kaliwat, ang nasod sa Israel.​—Am 7:​9, 16.

Si Isaac ingong binhi ni Abraham naglarawan kang Kristo, nga pinaagi kaniya maggikan ang walay kataposang mga panalangin. Sumala sa nahisulat: “Karon ang mga saad gisulti kang Abraham ug sa iyang binhi. Kini wala magaingon: ‘Ug sa mga binhi,’ nga ingon nianang sa daghan, kondili ingon nianang sa usa ra: ‘Ug sa imong binhi,’ nga mao si Kristo.” Ug sa pagpasangkad pa, si Isaac naghulagway usab niadtong “iya ni Kristo,” nga “sa pagkatinuod binhi ni Abraham, mga manununod maylabot sa usa ka saad.” (Gal 3:​16, 29) Dugang pa, ang duha ka anak nga lalaki, si Isaac ug Ismael, lakip ang ilang mga inahan, “maoy usa ka simboliko nga drama.” Samtang ang kinaiyanhong Israel (sama kang Ismael) “natawo sumala sa paagi sa unod,” ang naglangkob sa espirituwal nga Israel “maoy mga anak nga iya sa saad sama kang Isaac.”​—Gal 4:21-31.

Apil usab si Isaac sa ‘ingon kabagang panganod sa mga saksi nga naglibot kanato,’ kay siya usa usab niadtong “nagpaabot sa siyudad nga may tinuod nga mga patukoranan, nga ang magtutukod ug magbubuhat niini nga siyudad mao ang Diyos.”​—Heb 12:1; 11:​9, 10, 13-16, 20.