HORIHANON
Usa ka katawhang nagpuyo sa kabukiran sa Seir sa mga panahon sa mga patriarka. Gitawag sila sa Bibliya nga “mga anak nga lalaki ni Seir nga Horihanon.” (Gen 36:20, 21, 29, 30) Ang mga Edomhanon “nagpapahawa kanila ug naglaglag kanila gikan sa ilang atubangan ug nagpuyo puli kanila.”—Deu 2:12, 22.
Sa Genesis 36:2, diha sa Masoretikong teksto, ang apohang lalaki sa usa sa mga asawa ni Esau gitawag ug “Zibeon nga Hivihanon.” Apan, sa bersikulo 20 ug 24, siya gipaila ingong kaliwat ni Seir nga Horihanon. Ang pulong nga “Horihanon” mahimong magkahulogan lamang ug “tigpuyo sa langob,” gikan sa Hebreohanon nga chor (“lungag”). Tungod niana, si Zibeon ikaingon nga usa ka Hivihanon nga tigpuyo sa langob.
Sa Josue 9:7 ang Gregong Septuagint nagtawag sa mga Gabaonhon nga “Chorreanhon” (mga Horihanon) imbes nga “mga Hivihanon,” apan lagmit nga sayop kini, tungod kay ang mga Gabaonhon lakip man sa usa sa pito ka nasod sa Canaan nga gikatugyan sa kalaglagan (dili apil ang mga Horihanon). Gigamit sa Masoretikong teksto ang “mga Hivihanon.”—Jos 9:22-27; Deu 7:1, 2.
Mga Hurianhon. Daghang modernong mga eskolar karon ang nagtuo nga ang mga Horihanon mao ang katawhan nga gitawag nila ug mga Hurianhon. Kini nga paghinapos pangunang gipasukad sa mga pagkaamgid sa pinulongan, ilabina sa mga pagkaamgid sa personal nga mga ngalan diha sa karaang mga papan nga nakaplagan dili pa dugay sa usa ka halapad nga dapit gikan sa modernong Turkey ngadto sa Sirya ug Palestina. Busa sila nagtuo nga ang “mga Hurianhon” gitawag ug mga Horihanon. Apan matikdi ang giingon ni E. A. Speiser diha sa The World History of the Jewish People (1964, Tomo 1, p. 159). Una niyang gipresentar kini nga argumento:
“Ang mga Jebusihanon usab sa Bibliya maoy sa katinuoran mga Hurianhon. Sila maoy langyaw ug kaliwat (Huk. 19:12), usa ka paghubit nga gipamatud-an sa Jebusihanong personal nga ngalang Awarnah (II Sam. 24:16, Kethib). Usa ka magmamando sa Jerusalem, o Jebus, sa ika-14 nga siglo nagbaton ug ngalan nga naglakip sa napamatud-ang Hurianhong elemento nga Hepa. Busa ang mga Jebusihanon ug mga Hivihanon—duha sa iladong una-Israelinhong mga nasod—maoy mga bahin lamang sa kaylap nga grupong Hurianhon.” Apan unya siya midugang:
“Hinunoa, ang paghinapos sa itaas kinahanglang bag-ohon karon tungod sa usa ka mahinungdanong butang. Ang gikinahanglang pagbag-o dili makaapekto sa nahimutangan sa lokal nga mga Hurianhon sa unang mga panahon sa Bibliya; apan kini makaapekto sa naandang pag-ila nga ang mga Hurianhon mao ang mga Horihanon. . . . Wala gayoy arkeolohikanhong ebidensiya nga may balangay nga Hurianhon diha sa Edom o Transjordan. Busa, ang termino sa Bibliya nga Hori—sama sa paggamit sa Cus—lagmit gigamit sa usa ka higayon sa duha ka lahi o dili magkalangkit nga mga kahulogan.”
Busa, bisan tuod ang mga eskolar buot mogamit sa usa ka ngalan nga dili makita sa Bibliya aron gamiton sa pagtawag sa usa ka kaylap nga katawhan kinsa, matod nila, naglakip sa mga Horihanon, Hivihanon, ug mga Jebusihanon, sila miadmitir, ingong pananglitan, nga walay ebidensiya nga may mga molupyong Hurianhon diha sa Edom, diin didto nagpuyo ang mga Horihanon nga gihisgotan sa Bibliya. Busa, sa dihang gitawag sa Bibliya nga “mga Horihanon” ang mga molupyo sa Seir nga nabuhi sa wala pa ang mga Edomhanon, dayag nga gigamit lamang niini ang ngalan alang niana nga grupo sa Seir.