JUDA

[Gidayeg; [Tumong sa] Pagdayeg].

1. Ikaupat nga anak nga lalaki ni Jacob pinaagi sa iyang asawa nga si Lea. (Gen 29:35; 1Cr 2:1) Human mogugol ug mga siyam ka tuig sa iyang kinabuhi didto sa Haran sa Padan-aram, si Juda gidala uban sa tibuok panimalay ni Jacob ngadto sa Canaan. (Itandi ang Gen 29:​4, 5, 32-35; 30:9-12, 16-28; 31:​17, 18, 41.) Human niana siya mipuyo uban sa iyang amahan sa Sucot ug unya sa Sekem. Human among-amongi sa anak ni Hamor ang iyang igsoong babaye nga si Dina, ug si Simeon ug Levi nanimalos alang kaniya pinaagi sa pagpatay sa tanang kalalakin-an sa Sekem, dayag nga si Juda miapil sa pagpangagaw sa siyudad.​—Gen 33:​17, 18; 34:​1, 2, 25-29.

Relasyon Kang Jose. Sa paglabay sa panahon, tungod kay siya gipalabi ni Jacob, si Jose gidumtan ni Juda ug sa iyang ubang mga igsoon sa amahan. Ang ilang pagdumot misamot human isaysay ni Jose ang duha ka damgo nga nagpunting sa iyang pagkahimong labaw kanila. Busa, sa dihang gisugo ni Jacob si Jose sa pagsusi sa iyang mga igsoon sa amahan samtang sila nag-atiman sa mga panon sa kahayopan, sila, sa nalantawan siya sa halayo, naglaraw sa pagpatay kaniya. Apan tungod sa sugyot ni Ruben, nga naghunahuna sa pagluwas sa kinabuhi ni Jose, sila naghulog kaniya sa usa ka mala nga gahong-sa-tubig.​—Gen 37:2-24.

Human niadto, sa dihang ilang nalantawan ang usa ka nagapanawng panon sa mga Ismaelinhon, si Juda, lagmit kay wala si Ruben, nagkombinsir sa uban, nga imbes patyon si Jose, mas maayo nga ibaligya siya sa lumalabay nga mga magpapatigayon. (Gen 37:25-27) Bisan pa sa pagpakiluoy ni Jose, sila nagbaligya kaniya baylo sa 20 ka pirasong plata (kon siklo, $44). (Gen 37:28; 42:21) Bisan tuod gipakita nga ang pangunang interes ni Juda mao ang pagluwas sa kinabuhi ni Jose ug ang pagbaligya mismo nahimong usa ka panalangin sa ulahi alang sa tanan nga nalangkit, si Juda, sama sa uban, sad-an sa usa ka grabeng sala nga dugayng naghasol sa iyang tanlag. (Gen 42:​21, 22; 44:16; 45:​4, 5; 50:15-21) (Ilalom sa Moisesnong Balaod nga gihatag sa mga Israelinhon sa ulahi, kamatayon ang silot niining salaa; Ex 21:16.) Human niadto si Juda miduyog usab sa uban sa paglimbong kang Jacob sa pagpatuo nga si Jose gipatay sa usa ka ihalas nga mananap. (Gen 37:31-33) Si Juda mga 20 anyos niadtong tungora.

Banay ni Juda. Mopatim-aw nga human niining hitaboa si Juda mibiya sa iyang mga igsoon. Nagtolda siya duol kang Hira nga Adulamhanon, ug lagmit nga nahimo silang managhigala. Sulod niining panahona si Juda naminyo sa anak nga babaye sa Canaanhon nga si Shua. Pinaagi kaniya siya nakabaton ug tulo ka anak nga lalaki, si Er, Onan, ug Sela. Ang kamanghoran, si Sela, natawo sa Akzib.​—Gen 38:1-5.

Sa ulahi, gipili ni Juda si Tamar ingong asawa alang sa iyang panganay nga si Er. Apan tungod sa iyang pagkadaotan, si Er gipatay ni Jehova. Unya gisugo ni Juda ang iyang ikaduhang anak nga lalaki, si Onan, nga himoon ang kaminyoon sa bayaw nga lalaki. Apan si Onan, bisan ug nakigdulog kang Tamar, “nag-usik sa iyang binhi nganha sa yuta aron dili hatagan ug kaliwat ang iyang igsoong lalaki.” Tungod niini si Jehova nagpatay usab kaniya. Human niana giawhag ni Juda si Tamar nga mopauli sa balay sa iyang amahan ug maghulat hangtod nga mohamtong si Sela. Apan bisag si Sela dako na, si Juda, tingali naghunahuna nga ang iyang kamanghorang anak basin mamatay, wala maghatag kaniya aron makigminyo kang Tamar.​—Gen 38:6-11, 14.

Busa, human mabalo si Juda, si Tamar, sa pagkasayod nga ang iyang ugangang lalaki moadto sa Timnah, nagtakoban nga usa ka pampam ug milingkod sa ganghaan sa Enaim sa dalan nga agian ni Juda. Kay wala makaila sa iyang umagad nga babaye ug nagtuo nga siya usa ka pampam, si Juda nakigdulog kaniya. Sa dihang nabutyag sa ulahi nga si Tamar nagmabdos, si Juda miinsistir nga siya sunogon ingong usa ka pampam. Apan sa dihang gipresentar ang mga ebidensiya nga siya diay ang nakamabdos kaniya, si Juda mituaw: “Matarong pa siya kay kanako, tungod kay wala ko siya ihatag kang Sela nga akong anak nga lalaki.” Busa wala tuyoa nga nakuha ni Juda ang dapit ni Sela sa pagpatunghag legal nga kaliwat. Mga unom ka bulan sa ulahi si Tamar nanganak sa kaluha nga si Perez ug Zera. Si Juda wala na makigdulog kaniya.​—Gen 38:12-30.

Nangadto sa Ehipto Aron Mopalit ug Pagkaon. Wala madugay sa ulahi, ang mga taho nakaabot sa gihampak-sa-gutom nga Canaan nga adunay mapalit nga pagkaon sa Ehipto. Busa, tungod sa sugo ni Jacob, napulo sa iyang mga anak, apil si Juda, nangadto aron mopalit ug pagkaon. Niadtong panahona si Jose nga ilang igsoon sa amahan mao ang administrador sa pagkaon sa Ehipto. Bisan tuod nga nailhan dayon sila ni Jose, sila wala makaila kaniya. Giakusahan sila ni Jose nga mga espiya ug gipasidan-an nga dili mobalik kon wala si Benjamin, kinsa ilang gihisgotan sa ilang pagpangatarongan nga sila dili mga espiya. Gipagapos usab ni Jose ang usa sa iyang mga igsoon sa amahan, si Simeon, ug gitener ingong binihag.​—Gen 42:1-25.

Kay nagtuong si Jose ug Simeon nahanaw na gikan kaniya, dili buot ni Jacob nga pakuyogon si Benjamin sa iyang ubang mga anak ngadto sa Ehipto. Ang makapahinuklog nga pahayag ni Ruben nga mahimong patyon ni Jacob ang iyang duha ka anak kon dili niya ibalik si Benjamin kulang ra sa gibug-aton, tingali kay siya nahimong dili kasaligan tungod sa iyang pag-among-among sa puyopuyo sa iyang amahan. (Gen 35:22) Sa kataposan nakombinsir ni Juda nga mouyon ang iyang amahan pinaagi sa pagsaad nga siya ang mahimong garantiya bugti kang Benjamin.​—Gen 42:36-38; 43:8-14.

Sa ilang pagpauli, human makapalit ug mga lugas sa Ehipto, ang mga anak ni Jacob giapas sa piniyalan ni Jose ug giakusahan nga nangawat (sa tinuoray usa ka lansis ni Jose). Sa dihang ang giingong kinawat nga butang nakaplagan sa sako ni Benjamin, sila namalik ug nanulod sa balay ni Jose. Niadtong tungora si Juda ang mitubag sa sumbong ug sa makapatandog ug kinasingkasing nga paagi nangamuyo alang kang Benjamin ug sa iyang amahan, nga naghangyo nga siya na lang ang himoong ulipon imbes nga si Benjamin. Natandog pag-ayo si Jose sa tim-os nga pakiluoy ni Juda mao nga tungod niana dili na niya mapugngan ang iyang gibati. Human niana, sa dihang siya na lang ug ang iyang mga igsoon, si Jose nagpaila sa iyang kaugalingon. Human sila pasayloa tungod sa ilang pagbaligya kaniya sa pagkaulipon, si Jose nagsugo sa iyang mga igsoon sa amahan sa pagkuha kang Jacob ug unya mobalik sa Ehipto, sanglit ang gutom magpadayon pa sa lima ka tuig.​—Gen 44:1–​45:13.

Sa ulahi, samtang nagkaduol na si Jacob ug ang iyang tibuok panimalay sa Ehipto, “gisugo [ni Jacob] si Juda una kaniya ngadto kang Jose sa paghatag ug kasayoran una kaniya ngadto sa Gosen.”​—Gen 46:28.

Labaw sa Iyang mga Igsoon. Tungod sa iyang kahangawa sa iyang amahan ug sa iyang maayong tinguha nga magpabiling gawasnon si Benjamin bugti sa iyang kagawasan, si Juda nahimong labaw sa iyang mga igsoon. (1Cr 5:2) Dili na siya ang Juda nga panahon sa iyang pagkabatan-on nakigbahin sa pagpangagaw sa mga Sekemnon ug kakunsabo sa pagbuhat ug daotan kang Jose nga iyang igsoon sa amahan ug unya sa paglimbong sa iyang kaugalingong amahan. Ang iyang maayong mga hiyas sa pagpangulo, ingong usa sa mga pangulo sa 12 ka tribo sa Israel, naghimo kang Juda nga takos sa pagdawat ug labaw nga matagnaong panalangin gikan sa iyang amahan sa dihang hapit na kining mamatay. (Gen 49:8-12) Ang katumanan niini gihisgotan sa ubos.

2. Ang tribo nga naggikan kang Juda. Mga 216 ka tuig human nga si Juda miabot sa Ehipto uban sa panimalay ni Jacob, ang lig-on ug lawas nga mga lalaki sa tribo nga 20 anyos pataas miuswag sa 74,600, nga mas daghan kay sa uban diha sa 12 ka tribo. (Num 1:​26, 27) Sa kataposan sa 40 ka tuig nga paglatagaw sa kamingawan, ang mga narehistro nga mga lalaki sa Juda miuswag ug 1,900.​—Num 26:22.

Ang tabernakulo ug ang mga kasangkapan ug mga galamiton niini gihimo ubos sa pagdumala sa Judeanhong si Bezalel ug sa iyang Danhanong luyoluyo nga si Oholiab. (Ex 35:30-35) Human kini matukod, ang Juda, uban sa mga tribo ni Isacar ug Zabulon, nagkampo sa S nga bahin sa sangtuwaryo.​—Num 2:3-8.

Unang Ebidensiya sa Iyang Pagkapangulo. Ang matagnaong panalangin ni Jacob naghatag ug pangunang papel kang Juda (Gen 49:8; itandi ang 1Cr 5:2), ug ang katumanan niini gipamatud-an bisan sa sayong bahin sa kasaysayan sa tribo. Ubos sa pagpanguna ni Nason nga maoy pangulo niini, gipangunahan sa Juda ang pagmartsa latas sa kamingawan. (Num 2:3-9; 10:12-14) Dugang pa, kini nga tribo nagpatungha kang Caleb, usa sa duha ka matinumanong espiya nga nakapribilehiyo sa pagsulod pag-usab sa Yutang Saad. Bisan taas nag panuigon, si Caleb aktibong nakigbahin sa pagsakop sa yuta nga gipahat sa tribo ni Juda. Ang tribo mismo gitudlo sa Diyos nga manguna sa pagpakiggubat sa mga Canaanhon, ug gihimo nila kini uban sa mga Simeonhon. (Num 13:​6, 30; 14:6-10, 38; Jos 14:6-14; 15:13-20; Huk 1:1-20; itandi ang Deu 33:7.) Sa ulahi, pinasukad na usab sa awtorisasyon sa Diyos, ang Juda nanguna sa pagpakiggubat isip silot sa Benjamin.​—Huk 20:18.

Ang Panulondon ni Juda. Ang utlanan sa teritoryo nga gipahat sa tribo ni Juda mao ang mga teritoryo sa Benjamin ug Dan sa A (Jos 15:5-11; 18:11), ang Dagat sa Asin (Patayng Dagat) sa S (Jos 15:5), ug ang Dakong Dagat (Mediteranyo) sa K (Jos 15:12). Ang utlanan sa H mopatim-aw nga miabot sa habagatan-kasadpang direksiyon gikan sa kinalay-ang tumoy sa habagatan sa Patayng Dagat ngadto sa tungasanan sa Akrabim; gikan didto, kini nagpadayon latas sa Zin, paingon sa amihanan duol sa Kades-barnea, ug sa kataposan mitabok latas sa Mediteranyo agi sa Hesron, Addar, Karka, Azmon, ug sa bul-oganang walog sa Ehipto. (Jos 15:1-4) Ang bahin niini nga teritoryo nga nakasentro ilabina palibot sa Beer-seba gihatag sa mga Simeonhon. (Jos 19:1-9) Ang mga Kenihanon, usa ka dili-Israelinhong banay nga nahimong kabanay ni Moises tungod sa kaminyoon, mipuyo usab sa teritoryo sa Juda.​—Huk 1:16.

Pipila ka talagsaon nga kinaiyanhong mga rehiyon ang anaa sa sulod sa gitudlong mga utlanan sa karaang Juda. Ang Negeb, diin ang dakong bahin niini maoy patag sa bukid nga ang gihabogon maoy tali sa 450 ug 600 m (1,500 ug 2,000 p) ibabaw sa lebel sa dagat, nahimutang sa H. Daplin sa Mediteranyo nahimutang ang Kapatagan sa Filistia, nga may mga bungdo sa pinadpad nga balas nga usahay makaabot sa baybayon hangtod sa 6 km (3.5 mi). Sa unang mga panahon kining hanayhay nga kapatagan maoy usa ka rehiyon sa mga ubasan, mga kaolibohan, ug kaumahan. (Huk 15:5) Sa S niini nagtuybo ang kabungtoran, nga gitaliwad-an sa daghang walog, nga may gihabogong mga 450 m (1,500 p) ibabaw sa lebel sa dagat dapit sa H. Kini ang Sepela (nga nagkahulogang “Ubos nga Kayutaan”), usa ka rehiyon nga nalukop kanhi sa mga kahoyng sikomoro. (1Ha 10:27) Kini maoy ubos nga kayutaan kon itandi sa bukirong rehiyon sa Juda, nga nahimutang sa unahan pa dapit sa S ug dili managsamag gihabogon gikan sa mga 600 ngadto sa kapin sa 1,000 m (2,000 ngadto sa 3,300 p) ibabaw sa lebel sa dagat. Ang umaw nga kabungtoran nga nahimutang sa sidlakang bakilid sa kabukiran sa Juda maoy naglangkob sa Kamingawan sa Juda.

Ubos sa pagpangulo ni Josue, ang paggahom sa mga Canaanhon daw nahunong diha sa teritoryo nga gihatag sa Juda. Apan sanglit walay mga garison nga gitukod, ang orihinal nga mga molupyo lagmit nga mibalik sa mga siyudad sa Hebron ug Debir, tingali samtang ang mga Israelinhon nakiggubat sa laing dapit. Busa, kining mga dapita kinahanglang sakopon pag-usab. (Itandi ang Jos 12:​7, 10, 13; Huk 1:10-15.) Apan ang mga molupyo sa ubos nga kapatagan, uban sa ilang sangkap kaayo nga mga karo, wala mapapahawa. Walay duhaduhang nag-apil kini sa mga Filistehanon sa Gat ug Asdod.​—Jos 13:​2, 3; Huk 1:​18, 19.

Sukad sa mga Maghuhukom Hangtod Kang Saul. Panahon sa masamok nga yugto sa mga Maghuhukom, ang Juda, sama sa ubang mga tribo, sublisubli nga nabiktima sa idolatriya. Busa, gitugotan ni Jehova ang naglibot nga mga nasod, ilabina ang mga Ammonhanon ug mga Filistehanon, sa pagsulong sa teritoryo sa Juda. (Huk 10:6-9) Sa adlaw ni Samson, ang mga Judeanhon dili lamang nawad-an sa bug-os nga paggahom sa Filistehanong mga siyudad sa Gaza, Ekron, ug Askelon kondili ang mga Filistehanon nahimo pa nilang magmamando. (Huk 15:9-12) Dayag nga ayha pa sa panahon ni Samuel nga ang teritoryo sa Juda nabawi gikan sa mga Filistehanon.​—1Sa 7:10-14.

Human dihogi ni Samuel si Saul nga naggikan sa tribo ni Benjamin ingong unang hari sa Israel, ang mga Judeanhon maunongong nakig-away ubos sa iyang pagpangulo. (1Sa 11:5-11; 15:​3, 4) Mas subsob ang mga gubat batok sa mga Filistehanon (1Sa 14:52), nga mopatim-awng nakabentaha na usab sa mga Israelinhon. (1Sa 13:19-22) Apan inanayng mikunhod ang ilang gahom. Sa tabang ni Jehova, si Saul ug ang iyang anak nga si Jonatan nakadaog batok kanila diha sa mga dapit gikan sa Mikmas hangtod sa Aijalon. (1Sa 13:23–​14:​23, 31) Sa dihang ang mga Filistehanon sa ulahi misulong sa Juda, sila napildi pag-usab human patya sa batan-ong Judeanhon nga magbalantay nga si David ang ilang bantogang manggugubat nga si Goliat. (1Sa 17:​4, 48-53) Human niadto si Haring Saul nagbutang kang David, kinsa una pa niana gidihogan ingong umaabot nga hari sa Israel, nga pangulo sa mga manggugubat nga Israelinhon. Niini nga katungdanan si David maunongong nagpaluyo kang Saul ug padayong nakadaog batok sa mga Filistehanon. (1Sa 18:5-7) Niining panahona ang tribo ni Juda maoy sama pa sa “usa ka nating leyon,” nga wala pa makabaton sa harianong gahom pinaagi kang David.​—Gen 49:9.

Sa dihang si Saul nag-isip kang David nga usa ka hulga sa iyang pagkahari ug naggukod kaniya, si David nagpabilin gihapon nga maunongon kang Saul ingong dinihogan ni Jehova. Wala gayod siya modapig sa mga kaaway sa Israel ni siya mismo mihimog daotan kang Saul o nagtugot sa uban nga mohimo niana. (1Sa 20:​30, 31; 24:4-22; 26:8-11; 27:8-11; 30:26-31) Hinuon, si David nakig-away batok sa mga kaaway sa Israel. Sa usa ka higayon si David nagluwas sa Judeanhong siyudad sa Keila gikan sa mga Filistehanon.​—1Sa 23:2-5.

Katumanan sa Panalangin ni Jacob Diha Kang David. Sa kataposan miabot ang gitakdang panahon sa Diyos aron ipasa ang harianong gahom gikan sa tribo ni Benjamin ngadto sa tribo ni Juda. Sa Hebron, human sa kamatayon ni Saul, ang mga tawo sa Juda nagdihog kang David ingong hari. Apan ang ubang mga tribo miunong sa balay ni Saul ug gihimong hari ang iyang anak nga si Is-boset ibabaw kanila. Dihay kanunayng panagsangka tali niining duha ka gingharian hangtod nga ang labing kusganong tigpaluyo ni Is-boset, si Abner, midapig kang David. Wala madugay human niadto si Is-boset gibuno.​—2Sa 2:1-4, 8, 9; 3:1–​4:12.

Sa dihang nabatonan na ni David ang pagkahari sa tibuok Israel, ang ‘mga anak ni Jacob,’ nga mao, ang tanang tribo sa Israel, midayeg sa Juda ug miyukbo sa hawas niini ingong magmamando. Busa, gisulong usab ni David ang Jerusalem bisan tuod kini diha gayod sa teritoryo sa Benjamin ug, human mabihag ang salipdanan sa Zion, gihimo kini nga iyang kaulohan. Sa kinadak-ang bahin si David milihok nga dalayegon. Busa pinaagi kaniya, ang tribo ni Juda gidayeg tungod sa mga hiyas niini sama sa hustisya ug pagkamatarong, ug sa mga serbisyo usab niini sa nasod, lakip na ang pagpatunhay sa seguridad sa nasod, ingon sa gitagna ni Jacob diha sa iyang panalangin sa hapit na siyang mamatay. Ang kamot sa Juda diha gayod sa tangkugo sa iyang mga kaaway sa dihang gibuntog ni David ang mga Filistehanon (nga sa duha ka higayon nagtinguha sa pagpukan kaniya ingong hari sa Zion), ingon man ang mga Moabihanon, Siryanhon, Edomhanon, Amalekanhon, ug mga Ammonhanon. Busa, ubos sa pagmando ni David, ang mga utlanan sa Israel nakaabot ra gayod sa ilang mga kinutoban ingon sa gitakda sa Diyos.​—Gen 49:8-12; 2Sa 5:1-10, 17-25; 8:1-15; 12:29-31.

Tungod sa walay kataposang pakigsaad alang sa usa ka Gingharian nga gihimo uban kang David, ang tribo ni Juda naghupot sa setro ug sa sungkod sa komandante sulod sa 470 ka tuig. (Gen 49:10; 2Sa 7:16) Apan sa paghari lamang ni David ug ni Solomon nga nahiusa ang gingharian, nga ang tanang tribo sa Israel miyukbo atubangan sa Juda. Tungod sa pag-apostata ni Solomon sa ulahing bahin sa iyang paghari, gilangkat ni Jehova ang napulo ka tribo gikan sa misunod nga Judeanhong hari nga si Rehoboam, ug gihatag kini kang Jeroboam. (1Ha 11:31-35; 12:15-20) Ang mga Levihanon lamang ug ang mga tribo ni Benjamin ug ni Juda ang miunong sa balay ni David.​—1Ha 12:21; 2Cr 13:​9, 10.

3. Ang Juda ingong usa ka gingharian, lakip ang tribo ni Benjamin. (2Cr 25:5) Human mamatay si Solomon ang ubang napulo ka tribo nagporma ug usa ka independente nga gingharian ilalom sa pagmando sa Epraimnong si Jeroboam.

Wala madugay human niadto, sa ikalima nga tuig ni Rehoboam, gisulong ni Haring Sisak sa Ehipto ang gingharian sa Juda hangtod sa Jerusalem ug gibihag ang kinutaang mga siyudad nga iyang naagian.​—1Ha 14:​25, 26; 2Cr 12:2-9.

Sa yugto nga mga 40 ka tuig sa panahon sa mga paghari sa Judeanhon nga si Haring Rehoboam, Abiam (Abias), ug Asa, nahitabo ang sublisubling panag-away tali sa mga gingharian sa Juda ug Israel. (1Ha 14:30; 15:​7, 16) Apan ang manununod ni Asa nga si Jehosapat nakig-alyansa pinaagig kaminyoon uban sa daotang si Haring Ahab sa Israel. Bisan tuod kini nagkahulogan ug pakigdait tali sa duha ka gingharian, ang kaminyoon sa anak ni Jehosapat nga si Jehoram uban sa anak nga babaye ni Ahab nga si Atalia nakadaot sa Juda. Ubos sa impluwensiya ni Atalia, si Jehoram nahimong sad-an sa grabeng apostasya. Sa iyang paghari ang Juda gisulong sa mga Filistehanon ug sa mga Arabo ug gibihag ug gipatay ang tanan niyang anak nga lalaki gawas kang Jehoahaz (Ahazias), ang kamanghoran. Sa dihang si Ahazias nahimong hari, siya usab misunod sa mga sugo sa daotang si Atalia. Human sa mapintas nga kamatayon ni Ahazias, gipatay ni Atalia ang tanang kaliwat sa hari. Apan, tino nga tungod sa pagtultol sa Diyos, ang masuso nga si Jehoas, ang may katungod nga manununod sa trono ni David, gitagoan ug busa naluwas. Sa kasamtangan, ang mangingilog nga si Atalia nagmando ingong rayna hangtod nga siya gipatay ubos sa sugo sa Hataas nga Saserdoteng si Jehoiada.​—2Cr 18:1; 21:​1, 5, 6, 16, 17; 22:1-3, 9-12; 23:13-15.

Bisan tuod maayo ang pagsugod sa iyang paghari, si Jehoas mibiya sa matuod nga pagsimba human sa kamatayon sa Hataas nga Saserdoteng si Jehoiada. (2Cr 24:​2, 17, 18) Ang anak nga lalaki ni Jehoas, si Amazias, napakyas usab sa pagpabilin diha sa matarong nga dalan. Sa iyang paghari, human sa daghang tuig sa malinawong panag-uban, ang napulo-ka-tribo nga gingharian ug ang gingharian sa Juda nagginubatay pag-usab, diin ang Juda nakaagom ug makauulawng kapildihan. (2Cr 25:​1, 2, 14-24) Gawas lamang sa iyang pagsulod sa sangtuwaryo, ang sunod nga haring Judeanhon, si Uzzias (Azarias), nagbuhat ug matarong sa mga mata ni Jehova. Ang iyang manununod nga si Jotam maoy usa ka matinumanong hari. Apan ang anak ni Jotam nga si Ahaz nahimong banggiitan tungod sa paghimog grabe nga idolatriya.​—2Cr 26:​3, 4, 16-20; 27:​1, 2; 28:1-4.

Sa paghari ni Ahaz, ang Juda nag-antos gumikan sa mga pagsulong sa mga Edomhanon ug mga Filistehanon, ug sa amihanang gingharian ug sa Sirya. Ang panagkombuya sa Sirya ug Israel naghulga usab sa pagtangtang kang Ahaz gikan sa trono ug sa pagbutang ug tawo nga dili sa linya ni David ingong hari sa Juda. Bisan gipasaligan ni manalagnang Isaias nga dili kini mahitabo, ang walay-pagtuong si Ahaz naghiphip sa Asiryanhon nga si Haring Tiglat-pileser III aron mobulig kaniya. Kining dili maalamong lakang nagdala sa bug-at nga yugo sa Asirya nganha sa Juda.​—2Cr 28:5-21; Isa 7:1-12.

Si Ezequias, nga anak ni Ahaz, nagpasig-uli sa matuod nga pagsimba ug mirebelde batok sa hari sa Asirya. (2Ha 18:1-7) Busa gisulong ni Senakerib ang Juda ug gibihag ang daghang kinutaang siyudad. Apan ang Jerusalem wala mabihag, kay sa usa lamang ka gabii ang manulonda ni Jehova nagpatay ug 185,000 sa kampo sa mga Asiryanhon. Kay naulawan, si Senakerib mibalik sa Nineve. (2Ha 18:13; 19:32-36) Mga walo ka tuig una pa niadto, sa 740 W.K.P., ang napulo-ka-tribo nga gingharian natapos sa dihang ang kaulohan niini nga Samaria nailog sa mga Asiryanhon.​—2Ha 17:4-6.

Ang sunod nga hari sa Juda, ang anak ni Ezequias nga si Manases, nagpabalik sa idolatriya. Hinunoa, sa dihang gibihag ngadto sa Babilonya sa hari sa Asirya, siya naghinulsol ug, human mahibalik sa Jerusalem, naghimog relihiyosong mga kausaban. (2Cr 33:10-16) Apan ang iyang anak nga si Amon mibalik sa idolatriya.​—2Cr 33:21-24.

Ang kataposang kampanya sa pagpapha sa idolatriya nahitabo sa paghari sa anak ni Amon nga si Josias. Hinunoa, ulahi na kaayo aron makab-ot ang tiunay nga paghinulsol sa katawhan sa katibuk-an. Busa, si Jehova nagsugo sa bug-os nga paglaglag sa Juda ug Jerusalem. Sa kataposan, si Josias namatay sa pagpaningkamot nga pabalikon ang kasundalohang Ehiptohanon ngadto sa Megido samtang sila nagpaingon sa Carkemis aron sa pagtabang sa hari sa Asirya.​—2Ha 22:1–​23:30; 2Cr 35:20.

Ang ulahing upat ka hari nga Judeanhon, si Jehoahaz, Jehoiakim, Jehoiakin, ug Zedekias maoy daotang mga magmamando. Si Paraon Neko nagtangtang kang Jehoahaz gikan sa trono, nagpahamtang ug bug-at nga buhis sa yuta sa Juda, ug naghimong hari kang Jehoiakim nga igsoon ni Jehoahaz. (2Ha 23:31-35) Sa ulahi, lagmit human sa walo ka tuig nga paghari, si Jehoiakim nahimong basalyo ni Nabucodonosor nga hari sa Babilonya, kinsa una pa niini nagpildi sa mga Ehiptohanon sa Carkemis. Sulod sa tulo ka tuig si Jehoiakim nag-alagad sa hari sa Babilonya ug dayon mirebelde. (2Ha 24:1; Jer 46:2) Human niadto si Nabucodonosor, nga dayag nga nagtinguha sa pagdala sa rebelyosong hari ingong binilanggo ngadto sa Babilonya, misulong sa Jerusalem. (2Cr 36:6) Apan si Jehoiakim wala madala sa Babilonya kay siya namatay sa usa ka hinungdan nga wala ibutyag sa Bibliya. Human niana si Jehoiakin nahimong hari. Human maghari sa tulo ka bulan ug napulo ka adlaw lamang, kinabubut-on siya nga misurender kang Nabucodonosor ug nadestiyero sa Babilonya kauban sa ubang mga membro sa harianong banay ug libolibo sa iyang mga sakop. Unya si Zedekias nga uyoan ni Jehoiakin gipalingkod ni Nabucodonosor sa trono sa Juda.​—2Ha 24:​6, 8-17; 2Cr 36:​9, 10.

Sa iyang ikasiyam nga tuig ingong basalyo nga hari, si Zedekias mirebelde ug midangop alang sa tabang sa puwersa sa kasundalohan sa Ehipto batok sa Babilonya. (2Ha 24:18–​25:1; 2Cr 36:11-13; Eze 17:15-21) Busa, gipasulong ni Nabucodonosor ang iyang kasundalohan paingon sa Juda. Sulod sa 18 ka bulan ang Jerusalem gilibotan hangtod nga ang mga paril niini nagawangan. Bisan pag mikalagiw si Zedekias, siya nadakpan, ang iyang mga anak gipatay sa iyang atubangan, ug unya siya gibutaan. Sa pagkasunod bulan, gidestiyero ang kadaghanan sa mga naluwas. Si Gedalias gitudlo nga gobernador sa pipila ka nahibiling timawa nga mga tawo sa Juda. Apan human sa pagpatay kaniya, ang katawhan mikalagiw ngadto sa Ehipto. Busa sa ikapitong bulan sa 607 W.K.P. ang yuta sa Juda bug-os nga nabiniyaan.​—2Ha 25:1-26; alang sa mga detalye tan-awa ang mga artikulo ubos sa tagsatagsa ka hari.

Ang Pagmando Wala Mahanaw. Hinunoa, kining makatalagmanong kataposan sa gingharian sa Juda wala magkahulogan nga ang setro ug ang sungkod sa komandante mibiya na sa tribo sa tanang panahon. Sumala sa tagna ni Jacob sa dihang hapit na siyang mamatay, ang tribo ni Juda magpatungha sa permanenteng manununod sa pagkahari, si Shilo (nagkahulogang “Iya Kini; Siya ang Tag-iya Niini”). (Gen 49:10) Busa, haom nga una pa mapukan ang gingharian sa Juda, si Jehova, pinaagi kang Ezequiel, nagtumong niining mga pulonga kang Zedekias: “Kuhaa ang purong, ug kuhaa ang korona. Kini dili na unya sama sa una. Bayawa ang ubos, ug ipaubos ang usa nga hataas. Kagun-oban, kagun-oban, pagahimoon ko kini nga kagun-oban. Ug kon bahin niini usab, walay magapanag-iya niini hangtod nga moabot siya nga may legal nga katungod, ug ihatag ko kini kaniya.” (Eze 21:​26, 27) Ang usa nga may legal nga katungod, ingon sa gipahibalo sa manulondang si Gabriel ngadto sa ulay nga Hudiyong si Maria mga 600 ka tuig sa ulahi, walay lain kondili si Jesus, ang Anak sa Diyos. (Luc 1:31-33) Busa, angayan nga si Jesu-Kristo maghupot sa titulo nga “ang Leyon nga gikan sa tribo ni Juda.”​—Pin 5:5.

Gitandi sa Amihanang Gingharian. Ang gingharian sa Juda nahimong mas malig-on ug usab mitagal ug mga 133 ka tuig nga mas dugay kay sa amihanang gingharian. May pipila ka hinungdan nga nakaamot niini. (1) Tungod sa pakigsaad sa Diyos kang David, ang harianong linya nagpabiling wala maputol, samtang sa amihanang gingharian wala moabot sa katunga ang gidaghanon sa mga hari nga may mga anak nga nahimong ilang manununod. (2) Ang pagpadayon sa pagkasaserdote ni Aaron sa templo sa Jerusalem gipanalanginan ni Jehova ug kini nagpadali sa dili-matinumanong nasod sa pagbalik sa ilang Diyos. (2Cr 13:8-20) Sa laing bahin, sa amihanang gingharian ang paghimo ug ang pagpadayon sa pagsimba sa nating baka giisip nga kinahanglanon aron magpabilin ang pagkabulag niini sa Juda, ug lagmit kini ang hinungdan nga walay paningkamot nga gihimo aron mawagtang kini. (1Ha 12:27-33) (3) Upat sa 19 ka hari sa Juda, si Asa, Jehosapat, Ezequias, ug Josias, maoy mga talagsaon sa ilang debosyon sa matuod nga pagsimba ug mihimog dagkong relihiyosong mga kausaban.

Bisan pa niana, ang kasaysayan sa duha ka gingharian nagpakita sa kabuangan sa dili pagtagad sa mga sugo ni Jehova ug sa pagsalig sa kaalyadong kasundalohan alang sa kasegurohan. Dugang pa, gipasiugda ang hataas-nga-pailob ni Jehova sa iyang dili-masinugtanong katawhan. Siya sublisubling nagpadala sa iyang mga manalagna aron dasigon ang katawhan sa paghinulsol, apan sagad nga wala patalinghogi ang ilang mga pasidaan. (Jer 25:4-7) Lakip sa mga manalagna nga nag-alagad sa Juda mao si Semaias, Ido, Azarias, Oded, Hanani, Jehu, Eliezer, Jahaziel, Miqueas, Oseas, Isaias, Sofonias, Habacuc, ug Jeremias.​—Tan-awa ang ISRAEL Num. 2 ug 3.

Human sa Pagkadestiyero. Sa 537 W.K.P., sa dihang gipatuman ang sugo ni Ciro sa pagtugot sa mga Israelinhon nga mobalik sa yuta sa Juda ug tukoron pag-usab ang templo, dayag nga ang mga hawas sa nagkalainlaing mga tribo mibalik sa ilang yutang pinuy-anan. (Esd 1:1-4; Isa 11:​11, 12) Ingong katumanan sa Ezequiel 21:​27, walay hari sa linya ni David nga nagdumala sa kalihokan sa gipabalik nga katawhan. Makaiikag usab nga walay gihisgotang tribonhong mga pagpangabugho, nga nagpakitang ang Epraim ug Juda nagkausa gayod.​—Isa 11:13.

4. Lagmit nga mao ang Levihanong si Hodavia, o Hodeva, kansang mga anak nga lalaki mibalik sa Jerusalem uban kang Zorobabel.​—Esd 2:40; 3:9; Neh 7:43.

5. Usa ka Levihanon nga gitala lakip niadtong namalik uban kang Zorobabel.​—Neh 12:​1, 8.

6. Usa ka Levihanon nga apil niadtong nagpapahawa sa ilang langyaw nga mga asawa ug mga anak.​—Esd 10:​23, 44.

7. Usa ka Benjaminhong molupyo sa Jerusalem nga nag-alagad ingong tagdumala human sa pagkadestiyero.​—Neh 11:​7, 9.

8. Usa nga miapil sa parada sa inagurasyon nga gihikay ni Nehemias pagkahuman sa paril sa Jerusalem.​—Neh 12:​31, 34.

9. Usa ka maghohoni nga saserdote sa parada sa inagurasyon.​—Neh 12:​31, 35, 36.