SIDON, TAGA-SIDON
Ang panganayng anak nga lalaki ni Canaan nga si Sidon mao ang katigulangan sa mga taga-Sidon. Ang dunggoanang lungsod sa Sidon ginganlan sumala sa ngalan sa ilang katigulangan, ug sulod sa daghang katuigan mao kini ang pangunang siyudad sa mga Fenicianhon, ingon sa pagtawag sa mga Grego sa mga taga-Sidon. Karong adlawa kining siyudara nailhan ingong Saida.
Usa ka kolonya sa mga taga-Sidon ang nanimuyo usab mga 35 km (22 mi) sa H sa Sidon ug nagtawag sa maong dapit nga Tiro. Sa kadugayan ang Sidon nalabwan na sa Tiro sa daghang paagi, apan nailhan gihapon kini ingong puloy-anan sa mga taga-Sidon. Ang hari sa Tiro usahay gitawag nga “hari sa mga taga-Sidon” (1Ha 16:31), ug ang Tiro ug Sidon kanunayng magkauban nga gihisgotan diha sa tagna. (Jer 25:22; 27:3; 47:4; Joe 3:4; Zac 9:2) Tali sa duha ka siyudad mao ang Zarepta, “nga sakop sa Sidon” diin didto si Elias gipakaon sa usa ka babayeng balo panahon sa usa ka dugay nga gutom.—1Ha 17:9; Luc 4:25, 26.
Sa sinugdan ang Sidon giisip nga mao ang A nga utlanan sa mga nasod sa Canaan. (Gen 10:19) Human sakopa ni Josue ang mga hari sa amihanang Canaan (nga gipanggukod hangtod sa A sa “daghag-molupyo nga Sidon”), ang yuta gibahinbahin taliwala sa siyam ug tunga ka tribo nga wala pa makadawat ug pahat. Nianang panahona ang yuta nga nailalom sa pagkontrolar sa Sidon ilogonon pa. (Jos 11:8; 13:2, 6, 7; Num 32:33) Nadawat sa Aser ang kapatagan daplin sa baybayon sa H mismo sa Sidon, ug sumala sa gitagna, ang teritoryo sa Zabulon nahimutang nga ang ‘iyang halayong kiliran nag-atubang sa Sidon,’ nga mao, sa A nga bahin sa Yutang Saad. (Jos 19:24, 28; Gen 49:13) Apan ang mga Asernon, inay nga abogon ang mga taga-Sidon gikan sa ilang hinatag-sa-Diyos nga teritoryo, nakontento na sa pagpuyo uban kanila. (Huk 1:31, 32; 3:1, 3) Sulod sa yugto sa mga Maghuhukom, gisakop sa tribo ni Dan ang Lais nga lagmit usa ka kolonya sa Sidon, ug giilisdan ug Dan ang ngalan niini. Sayon ra nga nahimo ang maong pagsakop, kay ang katawhan “malinawon ug dili-matahapon,” busa wala sila makaandam sa maong pag-atake. (Huk 18:7, 27-29) Gihisgotan usab ang Sidon maylabot sa pagsenso nga gihimo sa adlaw ni David.—2Sa 24:6.
Ingong usa ka dunggoanang siyudad nga nakabaton ug duha sa pipila ka dunggoanan sa kabaybayonan sa Fenicia, ang Sidon nahimong dakong sentro sa pamatigayon diin magtagbo ang mga panon sa magpapanaw ug makigbaylo sa ilang mga baligya sa mga manggad nga gidala sa mga sakayan nga nag-agian diha sa mga agianan sa mga barko sa Mediteranyo. Apil sa mga taga-Sidon mao ang datong mga magpapatigayon, batid nga mga tripulante, ug kusgan nga mga tigbugsay. (Isa 23:2; itandi ang Eze 27:8, 9.) Ang mga taga-Sidon nabantog usab sa ilang kahanas sa paggama ug bildo ug sa ilang paghablon ug sa pagtinag panapton. Nabantog usab sila sa ilang katakos ingong mga mamumutol ug kahoy ug mga tiglaras.—1Ha 5:6; 1Cr 22:4; Esd 3:7.
Relihiyon sa mga Taga-Sidon ug ang Sangpotanan Niini. Kon bahin sa relihiyon, mahugaw ang mga taga-Sidon; ang malaw-ayng seksuwal nga kahilayan maylabot sa diyosa nga si Astoret maoy prominenteng bahin sa ilang pagsimba. Ang mga Israelinhon, nga nagtugot sa mga taga-Sidon nga magpabilin sa ilang taliwala, sa kadugayan nalit-agan sa pagsimba sa ilang bakak nga mga diyos. (Huk 10:6, 7, 11-13) Ang pipila sa langyawng mga asawa nga giminyoan ni Solomon maoy mga taga-Sidon, ug ilang gidaldal ang hari nga mosunod sa dulumtanang diyosa sa pertilidad nga si Astoret. (1Ha 11:1, 4-6; 2Ha 23:13) Si Haring Ahab nagbuhat usab kon unsay daotan sa mga mata ni Jehova pinaagi sa pagpakigminyo kang Jezebel, ang anak nga babaye sa usa ka hari sa Sidon. Unya si Jezebel usab, masibotong nagpasiugda sa bakak nga pagsimba didto sa Israel.—1Ha 16:29-33; 18:18, 19.
Ang mga taga-Sidon gipainom sa kasuko ni Jehova, ang una, pinaagi sa pagkadungog sa mga pahayag sa iyang mga manalagna, ug sa ulahi, pinaagi sa kalaglagan nga gipahamtang sa mga kamot sa mga Babilonyanhon ug sa uban. (Isa 23:4, 12; Jer 25:17, 22; 27:1-8; 47:4; Eze 28:20-24; 32:30; Joe 3:4-8; Zac 9:1-4) Ang sekular nga kasaysayan nagtaho nga ang mga imperyo sa Babilonya, Persia, Gresya, ug Roma sa tagsatagsa nagdominar sa Sidon.
Ang Kasaysayan sa Sidon sa Unang Siglo K.P. Apan bisan pa sa mahugawng paagi sa pagsimba sa mga taga-Sidon, sila dili sama ka sad-an sa masukihong Israel. Busa si Jesus miingon nga mas maagwanta pa unya sa Adlaw sa Paghukom alang sa katawhan sa Sidon kay niadtong mga Hudiyo sa Corasin ug Betsaida nga misalikway kang Jesus ingong Mesiyas. (Mat 11:20-22; Luc 10:13, 14) Sa ulahi, sa dihang si Jesus nagpanaw sa distrito nga palibot sa Sidon, usa ka babayeng Fenicianhon ang nagpakitag pagtuo kaniya. (Mat 15:21-28; Mar 7:24-31) Apan ang ‘mga panon’ nga unang giayo ni Jesus, nga ang uban kanila naggikan sa palibot sa Tiro ug Sidon, sa walay duhaduha maoy mga Hudiyo o mga kinabig ang kadaghanan. (Mar 3:7, 8; Luc 6:17) Sa iyang unang panaw paingon sa Roma ingong usa ka binilanggo, si Pablo gitugotan sa pagduaw sa mga igsoon sa Sidon.—Buh 27:1, 3.
Tungod sa mga katarongan nga wala ibutyag sa kasaysayan, si Herodes Agripa I ‘buot makiggubat’ batok sa mga taga-Sidon nga giabiyohan ug pagkaon gikan sa hari. Sa dihang gitakda ang adlaw sa pakighusay ug ang mga taga-Sidon miabiba kang Herodes ingong namulong nga may “tingog sa usa ka diyos, ug dili sa tawo,” gihampak siya sa manulonda ni Jehova mao nga siya gikaon sa mga ulod.—Buh 12:20-23.