ADLAW, II

Gihimo ni Jehova nga Diyos kining hinungdanong pagbahin sa panahon sa unang “adlaw” sa yugto nga iyang giandam ang yuta alang sa katawhan, sa dihang ang dan-ag sa hanap nga kahayag dayag nga milusot sa naglimin nga mga panganod, nga tungod niana ang yuta nga natabonan sa umog nakasinati sa unang adlaw ug gabii niini samtang kini mituyok sa ehe o axis niini pinaagi sa kahayag sa adlaw. “Gipahinabo sa Diyos ang pagkabahin tali sa kahayag ug sa kangitngit. Ug gitawag sa Diyos ang kahayag nga Adlaw, apan ang kangitngit iyang gitawag nga Gabii.” (Gen 1:​4, 5) Dinhi ang pulong nga “Adlaw” nagtumong sa mga takna panahon sa adlaw nga lahi sa kagabhion. Apan, human niana ang rekord nagpadayon sa paggamit sa pulong nga “adlaw” sa pagtumong sa ubang mga yunit sa panahon nga nagkalainlain ang gitas-on. Diha sa Hebreohanon ug Gregong Kasulatan, ang pulong nga “adlaw” (Heb., yohm; Gr., he·meʹra) gigamit diha sa literal ug sa mahulagwayon o bisan sa simboliko nga diwa.

Ang usa ka solar nga adlaw, nga hinungdanong yunit sa panahon, giestablisar pinasukad sa kompletong pagtuyok sa yuta diha sa ehe niini, sama sa dihang ang adlaw mogikan sa meridian, ang kinatas-ang dapit nga maabot niini panahon sa kaudtohon, hangtod nga kini mobalik nganha niini. Kining solar o sibil nga adlaw sa pagkakaron gibahin ngadto sa duha ka yugto nga 12 ka oras ang matag usa. Ang yugto sa kabuntagon gipaila pinaagi sa Latin nga ante meridiem (a.m.) ug ang yugto sa kahaponon pinaagi sa Latin nga post meridiem (p.m.). Apan, sa kapanahonan sa Bibliya gigamit ang nagkalainlaing ubang mga paagi sa pagbahin sa adlaw.

Ang adlaw sa mga Hebreohanon magsugod sa gabii, human sa pagsalop sa adlaw, ug matapos kini pagkaugma sa pagsalop sa adlaw. Busa, ang usa ka adlaw maoy gikan sa usa ka gabii hangtod sa laing gabii. “Gikan sa gabii hangtod sa laing gabii kinahanglan ninyong tumanon ang inyong igpapahulay.” (Lev 23:32) Kini nagsunod sa sumbanan sa mga adlaw sa paglalang ni Jehova, sumala sa gipakita sa Genesis 1:5: “Dihay kagabhion ug dihay kabuntagon, unang adlaw.”​—Itandi ang Dan 8:14.

Ang mga Hebreohanon dili lamang mao ang nag-ihap sa adlaw gikan sa gabii hangtod sa laing gabii; gihimo usab kini sa mga Fenicianhon, mga taga-Numidia, ug mga taga-Atenas. Ang mga Babilonyanhon, sa laing bahin, nag-ihap sa adlaw gikan sa pagsubang sa adlaw hangtod sa laing pagsubang sa adlaw; samtang ang mga Ehiptohanon ug mga Romano nag-ihap niini gikan sa tungang-gabii hangtod sa laing tungang-gabii (sama sa kasagarang gihimo karong adlawa).

Bisan tuod ang mga Hebreohanon nagsugod sa ilang adlaw sa gabii, usahay sila naghisgot niini nga maorag nagsugod sa pagkabuntag. Pananglitan, ang Levitico 7:15 nagaingon: “Ang unod sa halad-sa-pagpasalamat sa iyang mga halad-sa-panag-ambit pagakan-on sa adlaw sa iyang paghalad. Dili siya magsalin sa bisan unsa niana hangtod sa buntag.” Kini nga paggamit dayag nga maoy usa lamang ka ekspresyon sa pagpaila sa tibuok gabii.

Sumala sa gihisgotan sa asoy sa paglalang, ang yugto nga adlawan gitawag usab nga adlaw. (Gen 1:5; 8:22) Sa Bibliya kini gibahin ngadto sa kinaiyanhong mga yugto: ang pagbanagbanag sa kabuntagon, sa dili pa magsugod ang adlaw (Sal 119:147; 1Sa 30:17); ang pagsubang sa adlaw o pagkakaadlawon (Job 3:9); ang kabuntagon (Gen 24:54); ang kaudtohon o udtong tutok (Deu 28:29; 1Ha 18:27; Isa 16:3; Buh 22:6); ang panahon sa pagsalop sa adlaw, nga nagtimaan sa pagtiklop sa adlaw (Gen 15:12; Jos 8:29); ug ang pagkilumkilom sa kagabhion o kangitngit sa kagabhion (2Ha 7:​5, 7). Ang mga panahon sa paghimo sa pipila ka halad o sa pagsunog ug insenso sa mga saserdote maoy mga yugto usab sa panahon nga nahibaloan sa katawhan.​—1Ha 18:​29, 36; Luc 1:10.

Unsa ang panahon “taliwala sa duha ka gabii”?

Maylabot sa pag-ihaw sa kordero sa Paskuwa sa Nisan 14, ang Kasulatan naghisgot bahin sa “duha ka gabii.” (Ex 12:6) Bisan tuod ang pipila ka komentaryo sa Hudiyohanong tradisyon nagsabot niini ingong ang panahon gikan sa kaudtohon (sa dihang ang adlaw molingay na) hangtod sa pagsalop sa adlaw, mopatim-awng ang hustong kahulogan mao nga ang unang gabii maoy katumbas sa pagsalop sa adlaw, ug ang ikaduhang gabii maoy katumbas sa panahon nga ang mibanaag nga kahayag o aninag sa adlaw moawop ug motaklap na ang kangitngit. (Deu 16:6; Sal 104:​19, 20) Kini nga pagsabot mao usab ang gipahayag sa Katsilang rabbi nga si Aben-Ezra (1092-1167), maingon man usab sa mga Samarianhon ug mga Hudiyong Karaite. Mao kini ang pagsabot nga gipahayag sa mga eskolar sama kang Michaelis, Rosenmueller, Gesenius, Maurer, Kalisch, Knobel, ug Keil.

Walay indikasyon nga ang mga Hebreohanon migamit ug mga takna sa pagbahin sa adlaw sa wala pa sila madestiyero sa Babilonya. Ang pulong nga “takna” nga makaplagan sa Daniel 3:​6, 15; 4:​19, 33; 5:5 sa King James Version gihubad gikan sa Aramaikong pulong nga sha·ʽahʹ, nga sa literal nagkahulogang “usa ka pagtan-aw” ug mas tukmang gihubad nga usa ka “gutlo.” Apan, ang paggamit sa mga Hudiyo sa mga takna nabatasan human sa pagkadestiyero. Bahin sa “anino sa mga ang-ang” nga gihisgotan sa Isaias 38:8 ug 2 Hari 20:8-11, kini lagmit gitawag ug sundial nga paagi sa pagbantay sa panahon, diin ang adlaw magpatunghag mga anino diha sa sunodsunod nga mga ang-ang.​—Tan-awa ang ADLAW, I (Anino nga Mibalik ug Napulo ka Ang-ang).

Ang unang mga Babilonyanhon migamit ug sexagesimal nga sistema pinasukad sa matematikal nga sukod nga 60. Pinasukad niini nga sistema gibase nato ang atong pagbahin sa panahon diin ang adlaw gibahinbahin ngadto sa 24 ka oras (maingon man ngadto sa duha ka yugto nga 12 ka oras ang matag usa), ug ang matag oras ngadto sa 60 ka minutos nga 60 ka segundos ang matag minuto.

Sa mga adlaw sa yutan-ong ministeryo ni Jesus, ang batasan sa pagbahin sa yugto sa adlaw ngadto sa mga oras komon na. Busa, sa Juan 11:9 si Jesus miingon: “Dili ba may napulog-duha ka takna ang adlaw?” Kini kasagarang giihap gikan sa pagsubang sa adlaw hangtod sa pagsalop sa adlaw, o gikan sa mga alas 6:00 s.b. hangtod sa alas 6:00 s.g. Busa, ang “ikatulong takna” maoy mga alas 9:00 s.b., ug mao kining panahona nga ang balaang espiritu gibubo sa panahon sa Pentekostes. (Mat 20:3; Buh 2:15) Sa dihang si Jesus, nga gikapoy gikan sa usa ka panaw, naglingkod duol sa tuboran ni Jacob, kadto maoy mga “ikaunom nga takna,” o udto, nga mao usab ang panahon nga si Pedro gigutom pag-ayo didto sa Jope. (Ju 4:6; Buh 10:​9, 10) Panahon usab kadto sa kaudtohon sa dihang ang kangitngit mitaklap sa yuta hangtod sa “ikasiyam nga takna,” o mga alas 3:00 s.h., sa dihang si Jesus nabugtoan sa gininhawa diha sa estaka sa pagsakit. (Mat 27:​45, 46; Luc 23:​44, 46) Kining ikasiyam nga takna gitawag usab nga “takna sa pag-ampo.” (Buh 3:1; 10:​3, 4, 30) Busa, ang “ikapito nga takna” maoy mga ala 1:00 s.h. ug ang “ikanapulog-usa nga takna” maoy mga alas 5:00 s.h. (Ju 4:52; Mat 20:6-12) Ang gabii gibahin usab ngadto sa mga takna nianang panahona.​—Buh 23:23; tan-awa ang GABII, KAGABHION.

May mga panahon nga gigamit sa mga Hebreohanon ang ‘adlaw ug gabii’ sa pagtumong sa usa lamang ka bahin sa solar nga adlaw nga 24 ka oras. Pananglitan, ang 1 Hari 12:​5, 12 naghisgot sa paghangyo ni Rehoboam kang Jeroboam ug sa mga Israelinhon sa ‘pagpahawa sulod sa tulo ka adlaw’ ug unya mobalik kaniya. Nga wala niya ipasabot ang tulo ka bug-os 24-oras nga mga adlaw kondili hinuon, usa ka bahin sa matag usa sa tulo ka adlaw makita sa kamatuoran nga ang katawhan mibalik ngadto kaniya “sa ikatulo ka adlaw.” Sa Mateo 12:40 ang samang kahulogan gihatag ngadto sa “tulo ka adlaw ug tulo ka gabii” nga pagpabilin ni Jesus sa Sheol. Sumala sa gipakita sa rekord, siya gibanhaw sa “ikatulo ka adlaw.” Ang Hudiyong mga saserdote tatawng nakasabot niini nga maoy kahulogan sa mga pulong ni Jesus, sanglit sa ilang mga paningkamot sa pagbabag sa iyang pagkabanhaw, sila mikutlo kang Jesus nga nag-ingon: “Human sa tulo ka adlaw ako pagabangonon,” ug dayon ilang gihangyo si Pilato sa pagpakanaog ug sugo “nga mabantayan pag-ayo ang lubnganan hangtod sa ikatulong adlaw.”​—Mat 27:62-66; 28:1-6; matikdi ang ubang mga pananglitan sa Gen 42:​17, 18; Est 4:16; 5:1.

Ang mga Hebreohanon walay gigamit nga mga ngalan alang sa mga adlaw sa semana, gawas sa ikapitong adlaw, nga gitawag ug Igpapahulay. (Tan-awa ang IGPAPAHULAY, ADLAW NGA.) Gihisgotan ang lainlaing mga adlaw sumala sa ilang numerikal nga han-ay. Sa mga adlaw ni Jesus ug sa iyang mga apostoles, ang adlaw una pa ang Igpapahulay gitawag ug Pagpangandam. (Mat 28:1; Buh 20:7; Mar 15:42; Ju 19:31; tan-awa ang SEMANA.) Ang batasan sa pagngalan sa mga adlaw sumala sa mga ngalan sa mga planeta ug sa ubang langitnong mga butang maoy pagano. Ang mga Romano nagngalan sa mga adlaw sumala sa Adlaw, Bulan, Mars, Mercury, Jupiter, Venus, ug Saturn, apan sa amihanang Uropa, upat niini nga mga ngalan giilisdan sa ulahi ug Alemang mga katumbas sa Romanong mga diyos nga naghawas sa mga adlaw.

Usahay ang pulong nga “adlaw” gigamit sa pagpaila sa usa ka sukod sa distansiya, sama sa mga ekspresyon nga “usa ka adlaw nga panaw” ug “usa ka adlawng igpapahulay nga panaw.”​—Num 11:31; Buh 1:12; tan-awa ang TIMBANG UG SUKOD.

Sa tagna, ang usa ka adlaw usahay gigamit sa paghawas sa usa ka tuig. Kini makita sa Ezequiel 4:6: “Kinahanglang magahigda ka sa imong tuo nga kilid sa ikaduhang higayon, ug kap-atan ka adlaw ka nga magapas-an sa kasaypanan sa balay sa Juda. Usa ka adlaw alang sa usa ka tuig, usa ka adlaw alang sa usa ka tuig, mao kana ang akong gihatag kanimo.”​—Tan-awa usab ang Num 14:34.

Ang pipila ka espesipikong gidaghanon sa mga adlaw nga gihatag maylabot sa mga tagna mao kini: tulo ug tunga ka adlaw (Pin 11:9); 10 ka adlaw (Pin 2:10); 40 ka adlaw (Eze 4:6); 390 ka adlaw (Eze 4:5); 1,260 ka adlaw (Pin 11:3; 12:6); 1,290 ka adlaw (Dan 12:11); 1,335 ka adlaw (Dan 12:12); ug 2,300 ka adlaw (Dan 8:14).

Ang terminong “(mga) adlaw” gigamit usab maylabot sa usa ka yugto sa panahon nga kadungan sa usa ka partikular nga tawo, pananglitan, “sa mga adlaw ni Noe” ug “sa mga adlaw ni Lot.”​—Luc 17:26-30; Isa 1:1.

Ang ubang mga kahimtang diin ang pulong nga “adlaw” gigamit sa mapailin-ilinon o mahulagwayon nga diwa mao kini: ang “adlaw sa paglalang sa Diyos kang Adan” (Gen 5:1), “ang adlaw ni Jehova” (Sof 1:7), ang “adlaw sa mabangis nga kasuko” (Sof 1:15), “ang adlaw sa kaluwasan” (2Co 6:2), ang “adlaw sa paghukom” (2Pe 3:7), ang “dakong adlaw sa Diyos nga Labing Gamhanan” (Pin 16:14), ug uban pa.

Kining mapailin-ilinon nga paggamit sa pulong nga “adlaw” aron ipadayag ang mga yunit sa panahon nga nagkalainlain ang gitas-on dayag kaayo diha sa asoy sa Genesis bahin sa paglalang. Diha niini gihisgotan ang usa ka semana nga gilangkoban sa unom ka adlaw sa paglalang nga gisundan sa ikapitong adlaw sa pagpahulay. Ang semana nga gitudlong bantayan sa mga Hudiyo ilalom sa pakigsaad sa Balaod nga gihatag kanila sa Diyos maoy usa ka gamayng hulad sa maong semana sa paglalang. (Ex 20:8-11) Sa Kasulatanhong rekord ang asoy sa matag usa sa unom ka adlaw sa paglalang gitapos pinaagi sa pahayag: “Ug dihay kagabhion ug dihay kabuntagon” una, ikaduha, ikatulo, ikaupat, ikalima, ug ikaunom nga adlaw. (Gen 1:​5, 8, 13, 19, 23, 31) Apan, ang ikapitong adlaw wala niini nga panapos, nga nagpakita nga kini nga yugto, nga niining panahona ang Diyos nagpahulay gikan sa iyang mga buhat sa paglalang alang sa yuta, nagpadayon pa. Sa Hebreohanon 4:1-10 gipakita ni apostol Pablo nga ang adlaw sa pagpahulay sa Diyos nagpadayon pa gihapon sa iyang kaliwatan, ug kana maoy kapin na sa 4,000 ka tuig human magsugod ang maong ikapitong adlaw nga yugto sa pagpahulay. Kini tin-awng nagpakita nga ang matag adlaw sa paglalang, o yugto sa pagbuhat, maoy labing menos linibo ka katuigan ang gitas-on. Sumala sa gikomento sa A Religious Encyclopædia (Tomo I, p. 613): “Ang mga adlaw sa paglalang maoy mga adlaw sa pagmugna, mga hugna nga nagpadayon, apan dili mga adlaw nga kawhaag-upat ka oras ang matag usa.”​—Giedit ni P. Schaff, 1894.

Ang tibuok yugto nga unom ka yunit sa panahon o “mga adlaw” sa paglalang nga gigahin sa pag-andam sa planetang Yuta gilangkob sa usa ra ka “adlaw” diha sa Genesis 2:4: “Kini ang kasaysayan sa mga langit ug sa yuta sa panahon sa ilang pagkalalang, sa adlaw nga si Jehova nga Diyos naghimo sa yuta ug sa langit.”

Ang kahimtang sa tawo dili ikatandi nianang sa Maglalalang, kinsa wala magpuyo sulod sa atong sistema solar ug kinsa wala maapektohi sa nagkadaiyang mga siklo ug mga paglibot niini. Bahin sa Diyos, kinsa gikan sa panahong walay tino hangtod sa panahong walay tino, ang salmista nag-ingon: “Kay sa imong mga mata ang usa ka libo ka tuig ingon lamang sa kagahapon sa dihang kini molabay na, ug ingon sa usa ka yugto sa pagbantay panahon sa kagabhion.” (Sal 90:​2, 4) Sa katumbas nga paagi, si apostol Pedro misulat nga “ang usa ka adlaw kang Jehova ingon sa usa ka libo ka tuig ug ang usa ka libo ka tuig ingon sa usa ka adlaw.” (2Pe 3:8) Alang sa tawo, ang 1,000-ka-tuig nga yugto naghawas sa mga 365,242 ka indibiduwal nga yunit sa panahon nga adlaw ug gabii, apan alang sa Maglalalang kini maoy usa lamang ka walay-bugto nga yugto sa panahon diin siya magsugod sa pagbuhat sa pipila ka mahinungdanong kalihokan ug magtapos niini nga malamposon, sama sa pagsugod sa usa ka tawo sa usa ka buluhaton sa pagkabuntag ug maghuman niini sa pagkatapos sa adlaw.

Si Jehova mao ang Magmumugna sa atong uniberso diin ang panahon, wanang, paglihok, gibug-aton, ug enerhiya tanan napamatud-an nga nagkalanggikit gayod sa usag usa. Gikontrolar niya kining tanan sumala sa iyang katuyoan, ug sa iyang pagpakiglabot sa iyang mga linalang dinhi sa yuta gitakda niya ang tinudlong mga panahon alang sa iya mismong pagabuhaton kanila, hangtod gayod sa ‘adlaw ug takna.’ (Mat 24:36; Gal 4:4) Siya untop gayod nga magatuman sa maong gitakdang mga panahon.