ILONG, BUHO SA ILONG
Ang bahin sa nawong nga kaagian sa hangin inigginhawa ug nagsilbing organo sa pagpanimaho.
Sa dihang gilalang sa Diyos si Adan, iyang “gihuypan ang mga buho sa iyang ilong sa gininhawa [porma sa nesha·mahʹ] sa kinabuhi, ug ang tawo nahimong buhing kalag.” (Gen 2:7) Kining “gininhawa sa kinabuhi” dili lamang kay nagpuno ug hangin sa mga baga kondili naghatag usab sa lawas sa puwersa sa kinabuhi nga gisustenihan pinaagi sa pagginhawa. Ang gininhawa nga misulod sa lawas pinaagi sa mga buho sa ilong hinungdanon sa kinabuhi; kini nagsustenir sa puwersa sa kinabuhi. Sa panahon sa Lunop, “ang tanan nga niana ang gininhawa sa puwersa sa kinabuhi aktibo diha sa mga buho sa ilong niini, nga mao, ang tanan nga diha sa mamalang yuta, nangamatay.”—Gen 7:22.
Ang Hebreohanong pulong alang sa ilong o mga buho sa ilong (ʼaph) subsob nga gigamit sa pagtumong sa tibuok nawong. Si Adan gisilotan nga manginabuhi gikan sa yuta pinaagi ‘sa singot sa iyang nawong [sa literal, “ilong” o “mga buho sa ilong”].’ (Gen 3:19) Si Lot miyukbo nga ang iyang nawong (ilong) ngadto sa yuta atubangan sa miduaw nga mga manulonda.—Gen 19:1.
Pagkasensitibo sa Pagpanimaho ug sa Pagtilaw. Ang organo sa pagpanimaho nahimutang sa ibabaw nga bahin sa bangag sa ilong, diin ang mga ugat sa ilong mosangko diha sa samag-buhokbuhok nga mga tumoy; makaplagan usab niining dapita ang pinong mga tumoy sa trigeminal nga ugat. Ang sentido sa pagpanimaho sa mga tawo sensitibo kaayo. Sumala sa usa ka artikulo sa Scientific American (Pebrero 1964, p. 42): “Ang sentido sa pagpanimaho dayag nga usa ka kemikal nga sentido, ug ang pagkasensitibo niini ilado kaayo; alang sa usa ka kemista ang katakos sa ilong sa pagtino sa kalainan ug sa pag-ila sa mga substansiya halos dili katuohan. Kini makahimo sa pagtino sa komplikadong kombinasyon sa mga elemento nga tingali ang usa ka kemista nagkinahanglan ug daghang bulan aron makaanalisar niini diha sa laboratoryo; ang ilong makaila niini dihadiha, bisan ug diyutay ra kaayo (bisag ikanapulo-ka-milyon nga bahin sa usa ka gramo) nga bisan ang labing sensitibo nga modernong mga instrumento sa laboratoryo sagad dili makamatikod sa substansiya, ilabina gayod sa pag-analisar ug pagngalan niini.”
Ang ilong hinungdanon usab kaayo sa pagtilaw. Adunay upat ka pangunang mga lami: tam-is, parat, aslom, ug pait. Mailhan kini sa mga igtitilaw sulod sa atong baba. Apan ang kadaghanan sa lami sa pagkaon matagamtam tungod sa sentido sa pagpanimaho. Pananglitan, ang usa ka tawo kansang mga buho sa ilong nasampongan, maglisod sa pag-ila tali sa duha ka matang sa pagkaon, sanglit nianang higayona ang kadaghanang pagkaon walay lami o las-ay alang kaniya.
Katahom. Kay nahimutang sa dapit nga daling makita, ang usa ka maayog-porma nga ilong makadugang gayod sa katahom sa panagway. Diha sa Awit ni Solomon (7:4), ang pagtandi sa ilong sa Sulamita nga babaye sa “torre sa Lebanon” lagmit may kalabotan sa nindot nga porma sa iyang ilong nga nakadugang sa dignidad ug kaanyag sa iyang panagway. Gibaod sa Diyos nga ang mga saserdote sa Israel, tungod kay sila iyang mga hawas atubangan sa katawhan, angay nga walay depekto, ang usa sa mga kinahanglanon mao nga walay saserdote nga may gisi o hiwa sa ilong.—Lev 21:18.
Masambingayon ug Mahulagwayong mga Paggamit. Ang pulong alang sa ilong o buho sa ilong (ʼaph) sagad nga gigamit sa mahulagwayong paagi alang sa kasuko (tungod sa kusog nga paghingos o pagpangusmo sa usa ka tawong nasuko). (Tan-awa ang KASUKO.) Gigamit usab kini maylabot sa gibuhat ni Jehova tungod sa iyang kasuko (Sal 18:8, 15), o sa dihang siya mogamit sa iyang gamhanang aktibong puwersa.—Ex 14:21; 15:8.
Ang dulumtanang idolatriya nga diha niini nahulog ang Israel mao ang hinungdan sa pagsilaob sa kasuko ni Jehova batok kanila, nga iyang gipahayag pinaagi ni manalagnang Isaias, nga nag-ingon: “Kini maoy aso sa mga buho sa akong ilong, usa ka kalayo nga nagadilaab sa tibuok adlaw.”—Isa 65:5.
Ang Proverbio 30:32, 33 nag-ingon: “Kon ikaw nakabuhat nga walay salabotan tungod sa pagpataas sa imong kaugalingon, ug kon ikaw nagpunting sa imong hunahuna niana, isap-ong ang kamot sa imong baba. Kay ang pagbatil sa gatas magpatungha sa mantekilya, ug ang pagpislit sa ilong magpagula ug dugo, ug ang pagpuga sa kasuko magpahinabo sa panag-away.” Kini kusganong nagpasiugda sa kasamok nga ikapatungha sa usa nga nagsulti sa sayop nga paagi o naghambin ug kasuko o nagpahungaw niini nga walay pagpugong. Dinhi, ang pulong nga “kasuko” maoy usa ka porma sa pulong alang sa “ilong.”