Aseite—Kon sa Unsang Paagi Apektado Ka Niini
NAKAPAMALANDONG ka ba kon unsay kahimtang sa kinabuhi sa daghang tawo kon wala ang petrolyo ug mga produkto niini?a Ang aseite nga ginama gikan sa petrolyo gigamit ingon nga panggrasa sa mga sakyanang demotor, mga bisikleta, mga stroller, ug ubang mga butang nga adunay nagatuyok nga mga piyesa. Ang aseite makapakunhod sa pagbag-iray, mao nga ang mga parte sa makina dili daling maguba. Apan adunay ubang mga gamit ang aseite.
Ang aseite gigamit aron makahimog pangtubil sa mga ayroplano, mga kotse, ug mga sistema sa pagpainit. Ang daghan kaayong kosmetik, pintura, tinta, droga, abono, ug plastik ingon man ang daghang ubang butang adunay mga produkto sa petrolyo. Ang matag-adlaw nga pagkinabuhi lahi gayod kaayo kon walay aseite. Dili katingad-anan nga sumala sa usa ka reperensiya, ang petrolyo ug mga produkto niini adunay “mas daghang nagkadaiya nga mga gamit kay sa tingali ubang substansiya sa kalibotan.” Sa unsang paagi makaplagan nato ang aseite? Diin kini gikan? Unsa ka dugay nang gigamit kini sa tawo?
Ang Bibliya nagtug-an kanato nga kapig duha ka milenyo sa wala pa si Kristo, si Noe, nga nagsunod sa mga instruksiyon sa Diyos, nagtukod ug usa ka dako kaayong arka ug migamit ug alkitran—lagmit substansiya gikan sa petrolyo—aron kana dili masuhopan ug tubig. (Genesis 6:14) Ang mga substansiyang gikan sa petrolyo gigamit sa mga Babilonyanhon alang sa ilang mga tisa nga pinauga sa tapahanan, sa mga Ehiptohanon diha sa proseso sa pag-embalsamar, ug sa ubang karaang mga katawhan ingon nga medisina.
Makaiikag nga kining produktoha nahimong hinungdanon kaayo sa kalibotan karon. Walay makalalis nga ang industriyalisadong sibilisasyon karon nagdepende sa petrolyo.
Ang paggamit sa aseite gikan sa petrolyo para sa artipisyal nga kahayag mao ang nakadasig sa kusog kaayong paggamit ug aseite. Ingon ka sayo sa ika-15 nga siglo, ang aseite nga nakaplagan duol sa ibabaw sa yuta gigamit sa mga lamparahan sa Baku, ang kaulohan karon sa Azerbaijan. Sa 1650, ang mabawng mga pondo sa aseite nakubkoban sa Romania, diin ang aseite, sa pormang gas, gigamit alang sa suga. Sa pagkatungatunga sa ika-19 nga siglo, kanang nasora ug ang uban pa sa Silangang Uropa duna nay mauswagong industriya sa aseite.
Sa Tinipong Bansa, tungod ilabina sa pagpangitag taas-ug-kalidad nga suga sa katuigang 1800, ang usa ka grupo sa mga tawo nagpunting sa ilang mga paningkamot diha sa aseite. Kadtong mga tawhana husto nga nakahinapos nga aron makapatunghag igong gas nga makasuplay sa baligyaan, sila kinahanglang magbangag aron mangitag aseite. Busa sa 1859, usa ka atabay sa aseite ang malamposong nabangagan sa Pennsylvania. Nagsugod na ang kakisaw sa pagpangitag aseite. Unsay sunod nga nahitabo?
[Mga footnote]
a Ang pulong “petroleum” o petrolyo naggikan sa Latin nga pinulongan ug nagkahulogan sa literal nga “aseite sa bato.” Kini naandang gigamit aron ipaila ang duha ka magkaamgid nga mga elemento—ang natural nga gas, nga nailhan usab nga methane, ug aseite. Ang duha ka substansiya mopaibabaw usahay agi sa mga liki sa yuta. Bahin sa aseite, kini mahimong likido o sa pormang aspalto, bulitik, bitumen, o alkitran.
[Kahon sa panid 3]
PETROLYO UG ASEITE—UNSAY KALAINAN?
Bisan pag sagad nagagikan kini sa gitawag ug mga atabay sa aseite, ang aseite sa pagkamatuod maoy petrolyo, o krudo, nga mogula gikan sa ilalom sa yuta. Ang petrolyo gibatbat nga “espeso, mosiga, dalag-ngadto-itom nga kombinasyon sa gas, likido, ug solidong mga hydrocarbon nga kinaiyanhong magama sa ilalom sa yuta.” Kini “maseparar ngadto sa mga elemento lakip ang natural nga gas, gasolina, naphtha, kerosin, mga aseite nga pangtubil ug panggrasa, paraffin wax, ug aspalto ug gigamit nga natural nga materyal alang sa nagkadaiyang mga produkto niini.”—The American Heritage Dictionary of the English Language.