NAPULO KA PULONG

Kini nga hubad sa Hebreohanong ekspresyon nga ʽaseʹreth had·deva·rimʹ, nga makaplagan lamang diha sa Pentateuko, nagpunting sa napulo ka pangunang mga balaod sa pakigsaad sa Balaod; sagad nga gitawag ug Napulo ka Sugo. (Ex 34:28; Deu 4:13; 10:4) Kining linain nga kodigo sa mga balaod gihisgotan usab ingong ang “mga Pulong” (Deu 5:22) ug ingong “ang mga pulong sa pakigsaad.” (Ex 34:28) Ang Gregong Septuagint (Ex 34:28; Deu 10:4) naghubad niini nga deʹka (napulo) loʹgous (mga pulong), nga gikan niana nga kombinasyon gikuha ang pulong nga “Dekalogo.”

Gigikanan sa mga Papan. Ang Napulo ka Pulong unang gihatag sa binaba nga paagi didto sa Bukid sa Sinai pinaagi sa manulonda ni Jehova. (Ex 20:1; 31:18; Deu 5:22; 9:10; Buh 7:38, 53; tan-awa usab ang Gal 3:19; Heb 2:2.) Dayon si Moises misaka sa bukid aron dawaton ang sinulat nga Napulo ka Pulong diha sa duha ka papan nga bato, duyog sa uban pang mga sugo ug mga instruksiyon. Sulod sa iyang 40-ka-adlaw nga pagpabilin didto, ang katawhan wala mahimutang ug naghimog inumol nga nating baka aron simbahon. Sa pagkanaog sa bukid, nakita ni Moises kini nga talan-awon sa idolatriya ug gilabay niya ang “mga papan [nga] gama sa Diyos,” ang mga papan mismo nga gisulatan sa Napulo ka Pulong, ug napusgay kini.​—Ex 24:12; 31:18–32:19; Deu 9:8-17; itandi ang Luc 11:20.

Sa ulahi si Jehova miingon kang Moises: “Pagsapsap ug duha ka papan nga bato sama sa mga nauna, ug akong isulat sa mga papan ang mga pulong nga diha sa unang mga papan, nga imong gipusgay.” (Ex 34:1-4) Ug busa human sa laing 40 ka adlaw didto sa bukid, ang ikaduhang kopya sa Napulo ka Pulong nabatonan. Gitipigan kini ni Moises sulod sa arka nga gama sa kahoyng akasya. (Deu 10:1-5) Ang duha ka papan gitawag nga “mga papan sa pakigsaad.” (Deu 9:9, 11, 15) Lagmit kini ang hinungdan nga ang hinaklapan-ug-bulawan nga arka nga gihimo sa ulahi ni Bezalel, nga sa kataposan didto gitipigan ang mga papan, gitawag nga “arka sa pakigsaad.” (Jos 3:6, 11; 8:33; Huk 20:27; Heb 9:4) Kining mga balaod sa Napulo ka Pulong gitawag usab nga “pagpamatuod” (Ex 25:16, 21; 40:20) ug ‘mga papan sa Pagpamatuod’ (Ex 31:18; 34:29), mao nga adunay ekspresyon nga “arka sa pagpamatuod” (Ex 25:22; Num 4:5), ug ingon man “ang tabernakulo sa Pagpamatuod,” buot ingnon, ang tolda nga gibutangan sa Arka.​—Ex 38:21.

Mahitungod sa unang mga papan, giingon nga kini dili lamang gihimo ni Jehova kondili ‘sinulatan usab sa tudlo sa Diyos,’ nga dayag nga nagpasabot sa espiritu sa Diyos. (Ex 31:18; Deu 4:13; 5:22; 9:10) Sa susama, ang ikaduhang mga papan, bisan tuod si Moises ang nagsapsap, si Jehova maoy nagsulat diha niana. Sa dihang, sa Exodo 34:27, giingnan si Moises, “Isulat kining mga pulonga,” kini wala magtumong sa Napulo ka Pulong, kondili, sama sa unang higayon (Ex 24:3, 4), kinahanglan niyang isulat ang pipila sa ubang mga detalye labot sa mga regulasyon sa pakigsaad. Busa, ang pronombre nga “iyang” sa Exodo 34:28b nagtumong kang Jehova sa dihang kini nag-ingon: “Ug iyang [si Jehova, dili si Moises] gisulat sa mga papan ang mga pulong sa pakigsaad, ang Napulo ka Pulong.” Ang bersikulo 1 nagpakita nga ingon niana ang nahitabo. Sa ulahi, sa dihang gisubli paghisgot kini nga panghitabo, gipamatud-an ni Moises nga si Jehova mao ang naghimog kopya sa mga papan.​—Deu 10:1-4.

Kaundan sa mga Sugo. Ingong pasiuna niining Napulo ka Pulong mao ang direktang pahayag ni Jehova: “Ako mao si Jehova nga imong Diyos, nga nagpagawas kanimo gikan sa yuta sa Ehipto, gikan sa balay sa mga ulipon.” (Ex 20:2) Kini wala lamang mag-asoy kon kinsa ang nakigsulti kanila apan nagpakita kon nganong ang Dekalogo gihatag ilabina sa mga Hudiyo niadtong higayona. Kini wala ihatag kang Abraham.​—Deu 5:2, 3.

Ang unang sugo, “Dili ka magbaton ug laing mga diyos batok sa akong nawong,” nagbutang kang Jehova nga una. (Ex 20:3) Kini naglangkit sa iyang hataas nga katungdanan ug talagsaong posisyon ingong Diyos nga Labing Gamhanan, ang Labing Hataas, ang Supremong Soberano. Kini nga sugo nagpakita nga ang mga Israelinhon kinahanglang dili magbaton ug laing mga diyos ingong kaindig ni Jehova.

Ang ikaduhang sugo maoy sumpay lamang sa unang sugo sanglit kini nagdili sa idolatriya sa bisan unsang matang o dagway ingong usa ka dayag nga pagpasipala sa himaya ug Personahe ni Jehova. ‘Dili ka magbuhat ug usa ka linilok nga larawan o usa ka dagway nga sama sa bisan unsa nga anaa sa kalangitan, anaa sa yuta, o anaa sa mga tubig ilalom sa yuta, ni ikaw magyukbo o mag-alagad kanila.’ Kini nga pagdili nagpasiugda sa pahayag: “Tungod kay ako si Jehova nga imong Diyos maoy Diyos nga nagapangayo ug bug-os nga pagkamahinalaron.”​—Ex 20:4-6.

Ang ikatulong sugo, diha sa husto ug lohikanhong pagkahan-ay, nagpahayag: “Dili ka magagamit sa ngalan ni Jehova nga imong Diyos sa walay kapuslanan.” (Ex 20:7) Kini nahiuyon sa pagkaprominente sa ngalan ni Jehova diha sa tibuok Hebreohanong Kasulatan (6,979 ka beses sa NW; tan-awa ang JEHOVA [Kahinungdanon sa Ngalan]). Niining pipila lamang ka bersikulo sa Napulo ka Pulong (Ex 20:2-17), kini nga ngalan makaplagan sa walo ka beses. Ang prase nga “dili ka magagamit” adunay ideya sa “dili paglitok” o “dili pagtuboy (pagdala).” Ang paghimo niana ngadto sa ngalan sa Diyos sa “walay kapuslanan” maoy pagtuboy o paggamit nianang ngalana ngadto sa kabakakan, o “sa kakawangan.” Ang mga Israelinhon nga gihatagan sa pribilehiyo nga magbaton sa ngalan ni Jehova ingong iyang mga saksi ug kinsa nangahimong apostata sa pagkatinuod naggamit ug nagdala sa ngalan ni Jehova sa walay kapuslanan.​—Isa 43:10; Eze 36:20, 21.

Ang ikaupat nga sugo nag-ingon: “Nga maghinumdom sa adlawng igpapahulay nga magtamod niini nga sagrado, magtrabaho ka ug magbuhat sa tanan mo nga buluhaton sa unom ka adlaw. Apan ang ikapito ka adlaw usa ka igpapahulay alang kang Jehova nga imong Diyos. Dili ka magbuhat ug bisan unsang buluhaton, ikaw ni ang imong anak nga lalaki ni ang imong anak nga babaye, ang imong ulipong lalaki ni ang imong ulipong babaye ni ang imong binuhing hayop ni ang imong langyaw nga pumoluyo nga anaa sulod sa imong mga ganghaan.” (Ex 20:8-10) Pinaagi sa paghupot niining adlawa nga balaan alang kang Jehova, ang tanan, bisan ang mga ulipon ug ang binuhing kahayopan, makapahimulos sa makapalagsik nga pahulay. Ang adlaw nga Igpapahulay naghatag usab ug kahigayonan sa bug-os nga pagtagad sa espirituwal nga mga butang nga walay pagkabalda.

Ang ikalimang sugo, “Pasidunggi ang imong amahan ug ang imong inahan,” mahimong lantawon nga kalangkit sa unang upat ka sugo, nga naghubit sa mga katungdanan sa tawo ngadto sa Diyos, ug sa nahibiling mga sugo, nga naglatid sa mga obligasyon sa tawo ngadto sa iyang isigkatawo. Sanglit ang mga ginikanan nagsilbing mga hawas sa Diyos, pinaagi sa pagsunod sa ikalimang sugo ang usa nagpasidungog ug nagmasinugtanon sa Maglalalang ug usab sa mga linalang nga gihatagan sa Diyos ug awtoridad. Kini mao lamang ang bugtong sugo taliwala sa napulo ka sugo nga adunay saad: “aron molugway ang imong mga adlaw ibabaw sa yuta nga ihatag kanimo ni Jehova nga imong Diyos.”​—Ex 20:12; Deu 5:16; Efe 6:2, 3.

Ang sunod nga mga sugo gipahayag nga laktod kaayo: ang ikaunom, “Dili ka magbuno”; ang ikapito, “Dili ka manapaw”; ang ikawalo, “Dili ka mangawat.” (Ex 20:​13-15) Ingon niini ang pagkatala sa mga sugo diha sa Masoretikong teksto​—sugod sa mga balaod nga naghisgot sa mga krimen nga magpahinabog dakong kadaot sa silingan hangtod sa krimen nga magpahinabog kinagamyang kadaot. Sa ubang Gregong mga manuskrito (Codex Alexandrinus, Codex Ambrosianus) ang pagkahan-ay maoy ‘pagbuno, pangawat, panapaw’; ang kang Philo (The Decalogue, XII, 51) maoy “panapaw, pagbuno, pangawat”; ang Codex Vaticanus, ‘panapaw, pangawat, pagbuno.’ Human hisgoti ang maylabot sa mga buhat, gisunod ang maylabot sa mga pulong, diin ang ikasiyam nag-ingon: “Dili ka magtestigo nga binakak ingong saksi batok sa imong isigkatawo.”​—Ex 20:16.

Ang ikanapulo nga sugo (Ex 20:17) maoy talagsaon tungod kay kini nagdili sa hakog nga pangibog, buot ingnon, ang sayop nga pagtinguha sa kabtangan ug mga gipanag-iya, lakip ang asawa, sa isigkatawo. Walay tawhanong mga magbabalaod ang nakamugna ug ingon niana nga balaod, kay sa pagkatinuod, dili kini posibleng ikapatuman sa tawhanong paagi. Si Jehova, sa laing bahin, pinaagi niining ikanapulo nga sugo naghimo sa matag usa nga direktang may tulubagon ngadto Kaniya ingong ang usa nga nakakita ug nahibalo sa tanang tinago nga mga paghanduraw nga misantop sa kasingkasing sa usa ka tawo.​—1Sa 16:7; Pr 21:2; Jer 17:10.

Ang Ubang mga Pagtala Niini nga mga Balaod. Ang gihisgotang dibisyon sa Napulo ka Pulong sumala sa makaplagan sa Exodo 20:2-17 maoy kasagaran. Sama kini sa gihatag ni Josephus, usa ka Hudiyong historyador sa unang siglo K.P. (Jewish Antiquities, III, 91, 92 [v, 5]), ug sa Hudiyong pilosopo nga si Philo, usab sa unang siglo K.P., diha sa The Decalogue (XII, 51). Apan, ang uban lakip si Augustine, nagkombinar sa duha ka balaod batok sa langyawng mga diyos ug mga larawan (Ex 20:3-6; Deu 5:7-10) ingong usa ka sugo, ug dayon, aron aduna gihapoy ikanapulo, nagbahin sa Exodo 20:17 (Deu 5:21) ngadto sa duha ka sugo, sa ingon gihimong ikasiyam ang sugo batok sa hinakog nga pagkaibog sa asawa sa laing tawo, ug gihimong ikanapulo ang sugo batok sa hinakog nga pagkaibog sa iyang balay, ug uban pa. Gipaninguha ni Augustine nga suportahan ang iyang teoriya sa pagbahin pinasukad sa ulahing susama nga talaan sa Dekalogo diha sa Deuteronomio 5:6-21, diin duha ka lainlaing Hebreohanong mga pulong ang makaplagan sa bersikulo 21 (“Dili ka usab magtinguha [usa ka porma sa Heb. nga cha·madhʹ] . . . Dili ka usab mahakogong mangandoy [usa ka porma sa Heb. nga ʼa·wahʹ]”), imbes nga pinasukad sa mas naunang teksto sa Exodo 20:17, diin usa lamang ka berbo (magtinguha) ang kaduha makaplagan.

Adunay ubang ginagmay nga mga kalainan sa mga pulong nga gigamit tali sa samang talaan sa Napulo ka Sugo diha sa Exodo ug sa Deuteronomio, apan kini wala gayod makaapekto sa puwersa o sa kahulogan sa mga balaod. Bisan tuod sa naunang talaan ang Napulo ka Pulong gipahayag sa pormal ug binalaod nga estilo, ang ulahi nga pagsubli niini gipahayag ingong asoy, kay niining ulahi nga higayon gisubli lamang ni Moises ang sugo sa Diyos ingong pahinumdom. Ang Napulo ka Pulong makita usab sa ubang mga teksto nga may lain pang mga kalainan, kay kini duyog sa uban pang mga instruksiyon sagad nga gikutlo o gihisgotan sa mga magsusulat sa Bibliya sa Hebreohanon ug sa Kristohanon Gregong Kasulatan.​—Ex 31:14; 34:14, 17, 21; Lev 19:3, 11, 12; Deu 4:15-19; 6:14, 15; Mat 5:27; 15:4; Luc 18:20; Rom 13:9; Efe 6:2, 3.

Ang Napulo ka Pulong maoy hinatag-sa-Diyos, busa kini usa ka hingpit nga kodigo sa balaod. Sa dihang ang usa ka tawo nga “sinati sa Balaod” nangutana kang Jesu-Kristo, “Magtutudlo, unsa ang kinadak-ang sugo diha sa Balaod?”, si Jesus mikutlo sa sugo nga, sa pagkatinuod, naglangkob sa unang upat (o posible sa lima) sa Napulo ka Sugo, nga nag-ingon: “Higugmaon mo si Jehova nga imong Diyos sa tibuok mong kasingkasing ug sa tibuok mong kalag ug sa tibuok mong kaisipan.” Dayon ang uban pa diha sa Dekalogo gilangkob ni Jesus pinaagi sa pipila ka pulong sa laing sugo: “Higugmaon mo ang imong silingan sama sa imong kaugalingon.”​—Mat 22:35-40; Deu 6:5; Lev 19:18.

Ang mga Kristohanon Dili Ilalom sa Dekalogo. Si Jesus natawo ilalom sa Balaod, ug hingpit nga nagtuman niini, nga sa kataposan naghatag sa iyang kinabuhi ingong lukat alang sa katawhan. (Gal 4:4; 1Ju 2:2) Dugang pa, pinaagi sa iyang kamatayon diha sa estaka sa pagsakit, iyang gipagawas kadtong nailalom sa Balaod (lakip sa pangunang Napulo ka Pulong o Sugo) “pinaagi sa pagkahimong tinunglo inay” nga sila. Tungod sa iyang kamatayon, “gipapas ang sinulat-sa-kamot nga dokumento,” sanglit kini gilansang diha sa estaka sa pagsakit.​—Gal 3:13; Col 2:13, 14.

Bisan pa niana, ang pagtuon sa Balaod uban sa Napulo ka Pulong niini mahinungdanon alang sa mga Kristohanon, kay kini nagpadayag sa panglantaw sa Diyos sa mga butang, ug kini adunay ‘landong sa maayong mga butang nga moabot,’ sa katinuoran nga iya ni Kristo. (Heb 10:1; Col 2:17; Gal 6:2) Ang mga Kristohanon “dili kay walay balaod sa Diyos hinunoa nailalom sa balaod ni Kristo.” (1Co 9:21) Apan wala sila hukmi ingong mga makasasala pinaagi niana nga balaod, kay ang dili-takos nga kalulot sa Diyos pinaagi ni Kristo naghatag ug kapasayloan sa ilang mga kasaypanan tungod sa unodnong kahuyangan.​—Rom 3:23, 24.