DUGO

Usa ka kahibulongan gayod nga pluwido nga mosirkular sa sistema sa kaugatan sa mga tawo ug sa kadaghanang mga hayop nga daghag selula; sa Hebreohanon, kini nga termino gitawag ug dam, ug sa Grego, kini gitawag ug haiʹma. Ang dugo mao ang nagdala sa sustansiya ug oksiheno ngadto sa tanang bahin sa lawas, nagkuha sa mga hugaw, ug nagdulag hinungdanong papel sa pagpanalipod sa lawas batok sa impeksiyon. Ang kemikal nga naglangkob sa dugo hilabihan ka komplikado nga daghan pa gihapon ang wala mahibaloi sa mga siyentipiko.

Sa Bibliya, ang kalag giingon nga anaa sa dugo tungod kay ang dugo suod nga nalangkit sa mga proseso sa kinabuhi. Ang Pulong sa Diyos nag-ingon: “Kay ang kalag sa unod anaa sa dugo, ug ako nagbutang niini diha sa halaran alang kaninyo aron sa paghimog pagtabon-sa-sala alang sa inyong mga kalag, tungod kay ang dugo ang nagahimog pagtabon-sa-sala pinaagi sa kalag nga anaa niana.” (Lev 17:11) Tungod sa samang katarongan, apan sa mas direkta pa nga paglangkit, ang Bibliya nag-ingon: “Ang kalag sa matag matang sa unod mao ang dugo niini.” (Lev 17:14) Tin-aw nga diha sa Pulong sa Diyos ang kinabuhi ug dugo giisip nga sagrado.

Paghunos sa Kinabuhi. Si Jehova mao ang tuboran sa kinabuhi. (Sal 36:9) Ang tawo dili makapasig-uli sa kinabuhi nga iyang gihunos. “Ang tanang kalag​—sila akoa man,” miingon si Jehova. (Eze 18:4) Busa, ang paghunos sa kinabuhi maoy pagkuha sa gipanag-iya ni Jehova. Ang tanang buhing butang adunay katuyoan ug dapit diha sa kalalangan sa Diyos. Walay tawo ang adunay katungod sa paghunos sa kinabuhi gawas kon kini gitugot sa Diyos ug sumala sa paagi nga iyang gisugo.

Human sa Lunop, si Noe ug ang iyang mga anak, ang mga katigulangan sa tanang tawo nga nabuhi karong adlawa, gisugo sa pagtahod sa kinabuhi, sa dugo sa isigkatawo. (Gen 9:​1, 5, 6) Dugang pa, ang Diyos sa kamaluloton nagtugot kanila sa pagkaon sa unod sa hayop. Apan, kinahanglang ilhon nila nga ang kinabuhi sa bisan unsang hayop nga ilang ihawon aron kan-on iya sa Diyos, ug ipakita kana nga pag-ila pinaagi sa pagyabo sa dugo sa hayop sama sa pagyabo sa tubig diha sa yuta. Kini nahisama sa paghatag niini ug balik ngadto sa Diyos, nga wala mogamit niini alang sa kaugalingong mga katuyoan.​—Deu 12:​15, 16.

Ang tawo gihatagan ug katungod nga makapahimulos sa kinabuhi nga gihatag sa Diyos kaniya, ug si bisan kinsa nga maghikaw kaniya niana nga kinabuhi manubag ngadto sa Diyos. Kini gipakita sa dihang ang Diyos miingon sa mamumuno nga si Cain: “Ang dugo sa imong igsoon nagatuaw kanako gikan sa yuta.” (Gen 4:10) Bisan ang usa ka tawo nga nagdumot sa iyang igsoon ug sa ingon nangandoy nga siya mamatay, o nagbutangbutang kaniya o bakak nga nanghimatuod batok kaniya ug busa nagpameligro sa iyang kinabuhi, mahimong sad-an labot sa dugo sa iyang isigkatawo.​—Lev 19:16; Deu 19:18-21; 1Ju 3:15.

Tungod sa panglantaw sa Diyos bahin sa kabililhon sa kinabuhi, ang dugo sa gibuno nga tawo giingon nga naghugaw sa yuta, ug ang maong kahugawan mahinloan lamang pinaagi sa pag-ula sa dugo sa mamumuno. Pinasukad niini, ang Bibliya nagtugot sa silot nga kamatayon alang sa mamumuno pinaagi sa tinudlong awtoridad. (Num 35:33; Gen 9:​5, 6) Sa karaang Israel, walay lukat nga dawaton aron ipahigawas ang tinuyong mamumuno gikan sa silot nga kamatayon.​—Num 35:19-21, 31.

Bisan sa mga kaso diin wala masayri sa pag-usisa kon kinsa ang mamumuno, ang siyudad nga kinadul-an sa dapit diin nakaplagan ang patayng lawas giisip nga sad-an sa dugo. Aron mawala ang pagkasad-an sa dugo, angayng himoon sa responsableng mga ansiyano ang pamaagi nga gilatid sa Diyos, ipangulipas ang bisan unsang pagkasad-an o kahibalo bahin sa pagbuno, ug kinahanglang mag-ampo alang sa kaluoy sa Diyos. (Deu 21:1-9) Kon ang dili-tinuyong mamumuno wala kaayo mabalaka sa nahitabong pagpatay ug wala sunda ang kahikayan sa Diyos aron siya mapanalipdan pinaagi sa pagkalagiw ngadto sa siyudad nga dalangpanan ug magpabilin didto, ang kinadul-ang paryente sa tawong namatay mao ang gitugotang manimalos ug obligado sa pagpatay kaniya aron mawala ang pagkasad-an sa dugo gikan sa yuta.​—Num 35:​26, 27; tan-awa ang TIGPANIMALOS SA DUGO.

Hustong Paggamit sa Dugo. Adunay usa lamang ka paggamit sa dugo nga gitugotan sa Diyos, kini mao ang paggamit sa dugo alang sa paghalad. Iyang gisugo nga kadtong nailalom sa Moisesnong Balaod maghalad ug mga hayop alang sa pagtabon-sa-sala. (Lev 17:​10, 11) Nahiuyon usab sa Iyang kabubut-on nga itanyag sa Iyang Anak, si Jesu-Kristo, ang iyang hingpit nga tawhanong kinabuhi ingong usa ka halad alang sa mga sala.​—Heb 10:​5, 10.

Ang nagaluwas-kinabuhi nga kapadapatan sa dugo ni Kristo gihulagway sa nagkalainlaing paagi diha sa Hebreohanong Kasulatan. Panahon sa unang Paskuwa didto sa Ehipto, ang dugo nga gisablig diha sa ibabaw nga bahin sa pultahan ug diha sa mga poste sa pultahan sa Israelinhong mga balay nagpanalipod sa panganay diha sa sulod sa balay aron dili siya mamatay pinaagi sa kamot sa manulonda sa Diyos. (Ex 12:​7, 22, 23; 1Co 5:7) Ang pakigsaad sa Balaod, nga may tipikal nga kinaiyahan sa pagkuha sa sala, gibalido pinaagi sa dugo sa mga hayop. (Ex 24:5-8) Ang nagkalainlaing halad nga dugo, ilabina kadtong gitanyag sa Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala, maoy alang sa pagtabon-sa-sala, nga naglandong sa tinuod nga pagwagtang sa sala pinaagi sa halad ni Kristo.​—Lev 16:​11, 15-18.

Ang legal nga gahom nga nabatonan sa dugo nga dalawaton sa panan-aw sa Diyos alang sa pagtabon-sa-sala giilustrar pinaagi sa pagyabo sa dugo diha sa tiilan sa halaran ug sa pagbutang niini diha sa mga sungay sa halaran. Ang pasikaranan sa kahikayan sa pagtabon-sa-sala anaa sa dugo, ug ang gahom (gihawasan sa mga sungay) sa kahikayan sa paghalad anaa sa dugo.​—Lev 9:9; Heb 9:22; 1Co 1:18.

Ubos sa Kristohanong kahikayan, ang pagkasagrado sa dugo mas labaw pa gayod nga gipasiugda. Wala nay dugo sa mga hayop nga ihalad, kay kadto nga mga halad maoy landong lamang sa katinuoran, si Jesu-Kristo. (Col 2:17; Heb 10:1-4, 8-10) Ang hataas nga saserdote sa Israel magkuhag bahin sa dugo ug dad-on kini sulod sa Labing Balaan sa yutan-ong sangtuwaryo. (Lev 16:14) Apan si Jesu-Kristo ingong tinuod nga Hataas nga Saserdote misulod sa langit, dili uban sa iyang dugo nga gibubo na sa yuta (Ju 19:34), kondili uban sa bili sa iyang hingpit nga tawhanong kinabuhi nga gihawasan sa dugo. Wala mawagtang kaniya kini nga katungod sa kinabuhi tungod sa sala, apan nagpabilin kini kaniya ug iyang magamit alang sa pagtabon-sa-sala. (Heb 7:26; 8:3; 9:​11, 12) Tungod niini nga mga katarongan, ang dugo ni Kristo mituaw alang sa mas maayong mga butang kay sa dugo sa matarong nga si Abel. Ang dugo sa hingpit nga halad sa Anak sa Diyos mao lamang ang makatuaw alang sa kaluoy, samtang ang dugo ni Abel ingon man ang dugo sa gimartir nga mga sumusunod ni Kristo mituaw alang sa panimalos.​—Heb 12:24; Pin 6:9-11.

Ngadto kang kinsa gidili ang pagkaon ug dugo?

Human sa Lunop, si Noe ug ang iyang mga anak gitugotan na ni Jehova sa pagkaon ug unod sa hayop, apan sila hugot nga gidid-an sa pagkaon ug dugo. (Gen 9:​1, 3, 4) Gilatid sa Diyos dinhi ang regulasyon nga mapadapat, dili lamang ngadto kang Noe ug sa iyang pamilya, kondili ngadto sa tanang katawhan sukad niadto, tungod kay ang tanang nabuhi human sa Lunop maoy mga kaliwat sa pamilya ni Noe.

Labot sa pagkapermanente niini nga pagdili, si Joseph Benson nag-ingon: “Angayng matikdan nga kining pagdili sa pagkaon ug dugo, nga gihatag kang Noe ug sa tanan niyang kaliwat ug gisubli ngadto sa mga Israelinhon diha sa labing solemneng paagi ubos sa Moisesnong kahikayan, sukad masukad wala bag-oha, apan, sa kasukwahi, gilig-on ubos sa Bag-ong Tugon, sa Buhat xv.; ug sa ingon gihimong obligasyon nga padayong tumanon.”​—Notes ni Benson, 1839, Tomo I, p. 43.

Ubos sa Moisesnong Balaod. Sa pakigsaad sa Balaod nga gihimo ni Jehova uban sa nasod sa Israel, iyang gilakip ang balaod nga gihatag kang Noe. Iyang gitin-aw nga ang “pagkasad-an sa dugo” maanaa kang bisan kinsa nga dili mosunod sa paagi nga gilatid sa balaod sa Diyos bisan sa pag-ihaw ug hayop. (Lev 17:​3, 4) Ang dugo sa usa ka hayop nga giihaw aron kan-on kinahanglang iyabo sa yuta ug tabonan niini. (Lev 17:​13, 14) Si bisan kinsa nga mokaon ug dugo sa bisan unsang matang sa unod ‘pagaputlon gikan sa taliwala sa iyang katawhan.’ Ang tinuyong mosupak niini nga balaod bahin sa pagkasagrado sa dugo “pagaputlon,” buot ingnon, pagapatyon.​—Lev 17:10; 7:​26, 27; Num 15:​30, 31.

Sa pagkomento sa Levitico 17:​11, 12, ang Cyclopædia ni M’Clintock ug Strong (1882, Tomo I, p. 834) nag-ingon: “Kining higpit nga sugo dili lamang kay alang sa mga Israelinhon, kondili alang usab sa mga langyaw nga nagpuyo sa ilang taliwala. Ang silot nga ipahamtang sa mosupak niini mao ang ‘pagputol gikan sa taliwala sa katawhan,’ nga mopatim-awng nagtumong sa silot nga kamatayon (itandi ang Heb. x, 28), bisan tuod lisod ang pagtino kon kini ipahamtang ba pinaagi sa espada o pinaagi sa pagbato.”

Sa Deuteronomio 14:21 ang hayop nga namatay rag iya o gilapa sa mabangis nga hayop gitugotang ibaligya ngadto sa langyaw nga pumoluyo o sa usa ka langyaw. Busa gipakita nga adunay kalainan ang dugo sa maong mga hayop ug ang dugo sa mga hayop nga giihaw sa usa ka tawo aron kan-on. (Itandi ang Lev 17:​14-16.) Ang mga Israelinhon, ingon man ang langyawng mga pumoluyo nga midawat sa matuod nga pagsimba ug nailalom sa pakigsaad sa Balaod, obligado sa pagtuman sa hataas nga mga kinahanglanon sa maong Balaod. Ang katawhan sa tanang kanasoran nailalom sa sugo diha sa Genesis 9:​3, 4, apan kadtong nailalom sa Balaod gituboy sa Diyos ngadto sa mas hataas nga sukdanan sa pagtuman sa maong sugo kay sa mga langyaw ug sa langyaw nga mga pumoluyo nga dili mga magsisimba ni Jehova.

Ubos sa Kristohanong kahikayan. Ang nagamandong lawas sa unang-siglo nga Kristohanong kongregasyon, ubos sa pagtultol sa balaang espiritu, nagbaod maylabot sa dugo. Ang ilang balaod nag-ingon: “Kay ang balaang espiritu ug kami nagkauyon nga dili magsangon ug dugang pang palas-anon kaninyo, gawas niining kinahanglanong mga butang, nga padayong magaayad sa mga butang nga gihalad ngadto sa mga idolo ug gikan sa dugo ug gikan sa mga butang nga naluok ug gikan sa pakighilawas. Kon kamo magpahilayo gayod niining mga butanga, mabulahan kamo. Maayong panglawas kaninyo!” (Buh 15:​22, 28, 29) Ang pagdili naglakip sa unod nga aduna pay dugo (“mga butang nga naluok”).

Kini nga mando sa bug-os gipasukad sa sugo sa Diyos sa dili pagkaon ug dugo, ingon sa gihatag kang Noe ug sa iyang mga anak ug busa, alang sa tanang katawhan. Niining bahina, makaplagan ang mosunod diha sa The Chronology of Antient Kingdoms Amended, ni Sir Isaac Newton (Dublin, 1728, p. 184): “Kining balaora [nga magaayad sa dugo] mas karaan pa kay sa mga adlaw ni Moises, sanglit gihatag kini ngadto kang Noe ug sa iyang mga anak, dugay na sa wala pa ang mga adlaw ni Abraham: ug busa sa dihang ang mga Apostol ug mga Ansiyano sa Konseho sa Jerusalem miingon nga ang mga Hentil wala obligaha nga magpatuli ug mosunod sa balaod ni Moises, wala nila ilakip kining balaod nga magaayad sa dugo, ug gikan sa mga butang nga naluok, sanglit mas una kini nga balaod sa Diyos, nga gipatuman dili lamang sa mga anak ni Abraham, kondili sa tanang nasod, samtang nag-uban sila pagpuyo sa Sinar ilalom sa pagmando ni Noe: ug ingon usab niini ang balaod nga magaayad sa mga karne nga gihalad ngadto sa mga Idolo o bakak nga mga Diyos, ug gikan sa pakighilawas.”​—Italiko iyaha.

Gisunod sukad pa sa panahon sa mga apostoles. Gipadala sa konseho sa Jerusalem ang desisyon niini ngadto sa Kristohanong mga kongregasyon aron pagasundon. (Buh 16:4) Mga pito ka tuig human ipagula sa konseho sa Jerusalem ang balaod, ang mga Kristohanon nagpadayon sa pagsunod sa “hukom nga sila gayod maglikay sa kon unsay gihalad ngadto sa mga idolo ingon man usab gikan sa dugo ug sa naluok ug gikan sa pakighilawas.” (Buh 21:25) Ug kapin sa usa ka gatos ka tuig sa ulahi, niadtong 177 K.P., didto sa Lyons (karon anaa sa Pransiya), sa dihang giakusar sa relihiyosong mga kaaway nga gikaon kuno sa mga Kristohanon ang ilang mga anak, usa ka babaye nga ginganlan ug Biblis miingon: “Sa unsang paagi ang maong mga tawo mokaon sa ilang mga anak, nga gani gidid-an man sila sa pagkaon ug dugo bisan sa walay kabuot nga mga hayop?”​—The Ecclesiastical History, ni Eusebius, V, I, 26.

Ang unang mga Kristohanon naglikay sa pagkaon sa bisan unsang matang sa dugo. Niining bahina si Tertullian (mga 155-human sa 220 K.P.) nag-ingon diha sa iyang basahon nga Apology (IX, 13, 14): “Mapakaulawan unta kamo atubangan sa mga Kristohanon, kay wala namo ilakip bisan ang dugo sa mga hayop diha sa among pagkaon. Tungod niana kami naglikay gikan sa mga butang nga naluok o nga namatay sa kaugalingon niini, aron kami sa bisan unsang paagi dili mahugawan sa dugo, bisan kon kini anaa sa karne. Sa kataposan, sa dihang kamo nagsulay sa mga Kristohanon, kamo nagtanyag kanila ug mga soriso nga puno sa dugo; siyempre, kamo nahibalo pag-ayo nga kini gidili taliwala kanila; apan buot ninyo nga sila molapas.” Si Minucius Felix, usa ka Romanong abogado nga nabuhi hangtod sa mga 250 K.P., nagpasiugda sa samang punto, nga misulat: “Dili kami makaako sa pagtan-aw o bisan sa pagpamati bahin sa pagpatay sa usa ka tawo; giayran namo ang tawhanong dugo nga tungod niana diha sa among mga pagkaon among gilikayan ang dugo sa mga hayop nga gigamit ingong pagkaon.”​—Octavius, XXX, 6.

Nalangkit ang Integridad. Sukad sa panahon nga ang bag-ong pakigsaad giinagurahan pinaagi sa dugo ni Jesu-Kristo, ang mga Kristohanon miila sa nagahatag-kinabuhing bili niini nga dugo pinaagi sa kahikayan ni Jehova ug pinaagi ni Jesus ingong ang dakong Hataas nga Saserdote kinsa “misulod, dili, dili pinaagi sa dugo sa mga kanding ug sa toreyong mga baka, kondili pinaagi sa iyang kaugalingong dugo, makausa alang sa tanang panahon ngadto sa balaang dapit ug nakabaton sa walay kataposang kaluwasan alang kanato.” Pinaagi sa pagtuo sa dugo ni Kristo, nahinloan sa mga Kristohanon ang ilang mga tanlag gikan sa patayng mga buhat aron sila makahatag ug sagradong pag-alagad ngadto sa buhing Diyos. Sila mabalak-on sa ilang pisikal nga kahimsog, apan sila mas labaw pa gayod nga mabalak-on sa ilang espirituwal nga kahimsog ug sa ilang baroganan atubangan sa ilang Maglalalang. Buot nilang mahuptan ang ilang integridad ngadto sa buhing Diyos, nga dili magalimod sa halad ni Jesus, nga dili mag-isip niini nga walay-bili, ug dili magyatak niini. Kay sila nagapangita, dili sa kinabuhi nga lumalabay, kondili sa kinabuhing walay kataposan.​—Heb 9:​12, 14, 15; 10:​28, 29.