KINAON NGA GIUSAP PAG-USAB
Ang pagkaon nga gipagawas gikan sa sistema sa paghilis sa usa ka hayop aron usapon pag-usab. Ubos sa Moisesnong Balaod, ang mga hayop nga nagapangusap sa kinaon ug ingon man pikas o buak ang mga kuko giisip nga mahinlo ug mahimong kan-on. Ang “mahinlo,” nagapangusap sa kinaon nga mga hayop naglakip sa laking osa, gasela, binaw, antelope, gamusa, binuhi ug ihalas nga baka, karnero, ug mga kanding. Kini nga klasipikasyon wala maglakip sa kamelyo, koneho sa kabatoan, ug liebre o koneho, kay bisan tuod sila nagapangusap sa kinaon, ang ilang mga kuko dili pikas. (Lev 11:1-8, 26; Deu 14:4-8) Ang pipila ka komentarista nag-ingon nga ang walay kuyamoy, nagapangusap sa kinaon nga mga hayop sagad nga mas mahinlo sa ilang batasan sa pagkaon ug nga ang ilang kaduha usapa nga pagkaon mas mahilis pag-ayo, mao nga kon makakaon silag makahilong mga tanom, ang dakong bahin sa hilo mawalay epekto o mawala pinaagi sa komplikadong kemistriya nga nalangkit sa mas dugay nga proseso sa paghilis.
Ang proseso sa pag-usap sa kinaon maoy usa sa makapaikag nga kahibulongan sa kalalangan. Ang kadaghanan sa nagapangusap sa kinaon nga mga hayop adunay tulo o upat ka pondohanan sa pagkaon sa ilang tungol ug sagad naghilis sa ilang pagkaon sa susamang proseso. Kadaghanan sa pagkaon nga ilang gikaon wala pa kaayo mausap inig-agi sa unang pondohanan sa pagkaon, ug gikan niini ipasa ngadto sa ikaduha, diin kini pahumokon ug himoong ligngin nga mga kinaon. Sa dihang ang hayop mohunong na sa pagpanibsib ug mopahulay na, ang pagkipos sa kaunoran niini magtulod sa mga kinaon pabalik ngadto sa baba aron usapon pag-usab ug masagolan pa ug laway. Sa dihang lamyon sa ikaduhang higayon, ang pagkaon moagi sa una ug ikaduhang mga pondohanan sa pagkaon, dayon ipasa ngadto sa ikatulo, ug sa kataposan ngadto sa ikaupat aron mahilis sa bug-os.
Nganong giklasipikar sa Bibliya ang liebre ingong nagapangusap sa kinaon?
Ang paghisgot sa Kasulatan sa liebre ingong nagapangusap sa kinaon subsob nga giduhaduhaan sa pipila ka kritiko sa Bibliya. (Lev 11:4, 6; Deu 14:7) Apan, angayng timan-an nga ang giingon sa moderno, siyentipikanhong klasipikasyon kon unsay gitawag nga pagpangusap sa kinaon dili basehanan aron hukman ang giingon sa Bibliya, sanglit ang maong klasipikasyon wala pa kanhi sa panahon ni Moises. Bisan sa ika-18 nga siglo, ang Ingles nga magbabalak nga si William Cowper, kinsa sa hataas nga panahon nag-obserbar sa iyang binuhing ihalas nga mga koneho, nagkomento nga kini “nagapangusap sa kinaon sa tibuok adlaw hangtod sa gabii.” Si Linnaeus, ang gibantog nga biologo sa maong siglo, nagtuo nga ang mga koneho nagapangusap sa kinaon. Apan alang sa pipila gikinahanglan pa ang dugang siyentipikanhong mga impormasyon. Ang Pranses nga si Morot nakadiskobre niadtong 1882 nga giusap pag-usab sa mga koneho ang hangtod sa 90 porsiyento sa gikaon niini sa adlaw-adlaw. Mahitungod sa liebre, si Ivan T. Sanderson diha sa usa ka bag-o lang nga publikasyon nag-ingon: “Usa sa labing talagsaon [nga mga batasan], sumala sa atong panghunahuna, mao ang ilang paagi sa paghilis. Kini dili talagsaon alang sa mga Leporid [mga liebre, mga koneho] ug sa pagkakaron nahibaloan nga gihimo usab sa daghang pamilya sa ilaga. Sa dihang sila makakuha ug bag-ong lunhaw nga pagkaon, nga kasukwahi sa gipauga nga pagkaon sa tingtugnaw, ang mga hayop maglamon niini ug unya ikalibang kini nga wala pa kaayo mahilis diha sa palibot sa ilang puy-anan. Unya iniglabay sa pipila ka panahon kini kaonon pag-usab, ug ang proseso mahimong sublion dili lang sa usa ka higayon. Sa Ordinaryo nga Koneho, mopatim-aw nga kadto lamang dagko na ang nagahimo niini nga proseso.”—Living Mammals of the World, 1955, p. 114.
Giobserbahan pag-ayo sa pipila ka siyentipikong Britaniko ang mga batasan sa mga koneho ubos sa mainampingong pagdumala, ug ang mga resulta nga ilang nakuha gipatik diha sa Proceedings of the Zoological Society of London, 1940, Tomo 110, pp. 159-163. Sa mubo, kini ang paagi sa pag-usap pag-usab sa liebre sa pagkaon niini: Kon ang usa ka koneho mamahaw ug bag-ong pagkaon, kini mosulod sa tungol paingon sa gamayng tinai, nga ibilin diha sa agianan paingon sa tungol ang mga 40 o 50 ka gramo nga samag boletas nga kinaon nga dinha na daan sa dihang gikaon ang bag-ong pagkaon. Gikan sa gamayng tinai ang gipamahaw nga pagkaon mosulod sa caecum o sa siradong tumoy sa dakong tinai ug magpabilin didto sulod sa usa ka yugto sa panahon. Sulod nianang adlawa ang samag mga boletas nga kinaon modaus-os, ug sulod sa mga tinai ang protina sa bakterya niini hilison. Sa dihang kini makaabot na sa dakong tinai ilang labyan ang kinaon diha sa caecum ug mopadayon ngadto sa colon diin ang sobrang umog niini suphon aron mahimong naandang uga, tibugol nga kinalibang nga ilang ipagawas. Kini nga bahin sa siklo natapos, ang kinaon nga gitipigan sa siradong tumoy sa caecum mosulod sa colon, apan imbes nga suphon ang tanang umog niini, kini medyo humok pa nga moabot sa lubot. Kini maoy samag boletas diin ang matag usa naputos sa hunit ug danglog nga substansiya aron dili mopilit sa usag usa. Karon sa dihang kining samag boletas makaabot na sa lubot, imbes nga ipagawas ang kinalibang, ang koneho motikuko ug kan-on kini pagbalik ug tipigan kini diha sa agianan paingon sa tungol hangtod nga siya mokaon na usab. Niini nga paagi ang linaing ritmikong siklo natapos ug kadaghanan sa pagkaon nakaagi na sa ikaduhang higayon sa hilisanan.
Si Dr. Waldo L. Schmitt, Pangulong Tagdumala sa Department of Zoology of the Smithsonian Institution, Washington, D.C., sa pagkomento niini nga mga kaplag, misulat: “Daw walay katarongan nga magduhaduha sa pagkatinuod sa mga taho sa lainlaing mga tigdukiduki nga nag-ingong ang mga koneho nagatipig sa wala pa kaayo mahilis nga kinaon diha sa caecum ug kini sa ulahi usapon pag-usab ug moagi sa ikaduhang higayon sa hilisanan.” Iyang namatikdan usab nga kini ang hinungdan kon nganong “dako kaayo ang caecum sa mga koneho kon itandi sa kadaghanan sa ubang mga hayop nga sus-an.”—Awake!, Abril 22, 1951, pp. 27, 28.