LANGYAW NGA PUMOLUYO

Sa katibuk-ang kahulogan niini ang Hebreohanong nombre nga ger nagtumong kang bisan kinsa nga nagpuyo ingong usa ka langyaw sa gawas sa iyang yutang natawhan ug kinsa nalimitehan sa sibil nga mga katungod. Siya mahimong aduna o walay relihiyosong mga kalangkitan sa mga lumad sa yuta nga iyang gipuy-an. Si Abraham, Isaac, Jacob, ug ang ilang mga kaliwatan gihisgotan ingong langyawng mga pumoluyo sa wala pa sila hatagig legal nga katungod sa pagpanag-iya sa Yutang Saad.​—Gen 15:13; 17:8; Deu 23:7.

Kon ang Bibliya maghisgot sa usa ka tawo nga ang kagikan dili Israelinhon maylabot sa Israelinhong nasod, ang mga pulong nga “langyaw nga pumoluyo” usahay mapadapat ngadto sa usa niini nga nahimong kinabig o nahimong bug-os nga magsisimba ni Jehova. Usahay magtumong kini sa usa ka lalin diha sa yuta sa Palestina nga kontento na nga mopuyo taliwala sa mga Israelinhon, nga nagtuman sa pangunang mga balaod sa yuta apan wala sa bug-os modawat sa pagsimba kang Jehova. Ang konteksto magtino kon unsang matanga sa mga tawo kini nga termino ipadapat.

Ang Gregong Septuagint naghubad sa ger ingong kinabig (Gr., pro·seʹly·tos) sa kapin sa 70 ka beses. Ang pipila nag-ingon nga sagad ang langyaw nga pumoluyo nakig-uban sa usa ka Hebreohanong panimalay alang sa panalipod ug samag nailalom niana nga panimalay apan sa gihapon gipalahi gikan sa usa ka ulipon. Kini maoy gipasabot sa ekspresyong “ang imong langyawng pumoluyo.”​—Deu 5:14; itandi ang Deu 1:16; usab ang Lev 22:​10, diin ang terminong toh·shavʹ, nga nagkahulogang “lalin,” ang gigamit.

Sa dihang gihatag ang pakigsaad sa Balaod didto sa Bukid sa Sinai, sa mahigugmaon kaayong paagi gipatuman ang linaing mga balaod bahin sa pakiglabot sa langyawng pumoluyo ngadto sa kinaiyanhong Israelinhon. Kay dili paborable ang kahimtang tungod kay dili-lumad nga Israelinhon, ang langyaw nga pumoluyo gihatagan ug linaing konsiderasyon ug panalipod ubos sa pakigsaad sa Balaod, nga may daghang probisyon alang sa mga huyang ug daling maabusohan. Sa kanunay gipahinumdoman ni Jehova ang Israel nga sila nahibalo sa mga kasakit nga maagoman sa usa ka langyaw nga pumoluyo diha sa yuta nga dili niya kaugalingon ug busa angayng magpakita sa langyawng mga pumoluyo nga anaa sa ilang taliwala sa pagkamahinatagon ug panalipod nga wala nila madawat. (Ex 22:21; 23:9; Deu 10:18) Sa paninugdan, ang langyaw nga pumoluyo, ilabina ang kinabig, kinahanglang tratahon ingong igsoon.​—Lev 19:​33, 34.

Bisan tuod ang mga probisyon sa pakigsaad sa Balaod nagtugot sa mga tawo sa tanang nasod nga mahimong membro sa kongregasyon sa Israel pinaagi sa pagdawat sa matuod nga pagsimba kang Jehova ug magpatuli, dihay mga eksepsiyon ug mga limitasyon. Ang mga Ehiptohanon ug mga Edomhanon dili makasulod sa kongregasyon hangtod sa ikatulong kaliwatan, sa ato pa, sa ikatulong kaliwatan nga buhi diha sa yuta sa Israel. (Deu 23:​7, 8) Ang mga anak sa gawas ug ang ilang mga kaliwat gidid-an nga makasulod sa kongregasyon “hangtod sa ikanapulo ka kaliwatan.” (Deu 23:2) Ang mga Ammonhanon ug mga Moabihanon gidid-an “hangtod sa ikanapulo ka kaliwatan . . . hangtod sa panahong walay tino . . . Dili ka magbuhat alang sa ilang pakigdait ug sa ilang kauswagan sa tanan mong mga adlaw hangtod sa panahong walay tino.” (Deu 23:3-6) Kini nga mga pagdili gipadapat ngadto sa tanang lalaki niining mga nasora. Dugang pa, dili mahimong membro sa kongregasyon ang usa ka lalaki nga gidaot ang iyang seksuwal nga mga sangkap.​—Deu 23:1.

Ang langyaw nga pumoluyo nga nahimong tinuling magsisimba nailalom sa usa ka balaod uban sa mga Israelinhon, sa ato pa, sa pagsunod sa tanang mga probisyon sa pakigsaad sa Balaod. (Lev 24:22) Ang pipila ka pananglitan mao: Kinahanglang tumanon niya ang Igpapahulay (Ex 20:10; 23:12) ug saulogon ang Paskuwa (Num 9:14; Ex 12:​48, 49), ang Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo (Ex 12:19), ang Pista sa mga Semana (Deu 16:​10, 11), ang Pista sa mga Balongbalong (Deu 16:​13, 14), ug ang Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala (Lev 16:​29, 30). Siya makatanyag ug mga halad (Num 15:14) ug kinahanglang himoon kana sa samang paagi ingon sa gilatid alang sa kinaiyanhong Israelinhon. (Num 15:​15, 16) Ang iyang mga halad kinahanglang walay depekto (Lev 22:18-20) ug dad-on ngadto sa ganghaan sa tolda nga tagboanan sama sa gibuhat sa kinaiyanhong Israelinhon. (Lev 17:​8, 9) Siya dili makigbahin sa bisan unsang bakak nga pagsimba. (Lev 20:2; Eze 14:7) Siya gisugo nga patuloon ang dugo sa gipangayam nga hayop ug siya “pagalaglagon” kon iyang kaonon kini nga wala mapatulo ang dugo. (Lev 17:10-14) Siya pasayloon uban sa kinaiyanhong Israel tungod sa mga sala nga ang komunidad ang may tulubagon. (Num 15:​26, 29) Kinahanglang sundon niya ang mga paagi sa pagputli, pananglitan, kon siya mahimong mahugaw tungod sa paghikap sa usa ka patayng lawas sa tawo. (Num 19:​10, 11) Ang langyawng pumoluyo nga mahimong hatagan sa patayng lawas sa hayop nga namatay rag iya lagmit nagtumong sa usa nga wala mahimong bug-os nga magsisimba ni Jehova.​—Deu 14:21.

Labot sa mga paghukom, ang langyawng pumoluyo gipasaligan nga hatagan sa walay pagpihigpihig nga hustisya diha sa mga paghukom nga nalangkit ang kinaiyanhong Israelinhon. (Deu 1:​16, 17) Kinahanglang siya dili pagatikasan o pahamtangan ug tinuis nga paghukom. (Deu 24:​14, 17) Ang mga tunglo gilatid batok niadtong magpakitag inhustisya sa langyawng mga pumoluyo. (Deu 27:19) Ang langyawng pumoluyo ug ang lalin ingon man ang kinaiyanhong Israelinhon mahimong makadangop sa mga siyudad nga dalangpanan alang sa dili-tinuyong nakabuno.​—Num 35:15; Jos 20:9.

Ang langyawng mga pumoluyo, sanglit walay yutang panulondon, lagmit maoy mga negosyante o sinuholang mga mamumuo. Ang uban maoy mga ulipon. (Lev 25:44-46) Adunay posibilidad nga sila mahimong adunahan. (Lev 25:47; Deu 28:43) Apan, sa katibuk-an ang Balaod nagklasipikar kanila nga lakip sa mga kabos ug naglatid ug mga kahikayan sa pagpanalipod ug sa pagtagana kanila. Ang langyawng pumoluyo makaambit sa mga ikapulo nga gitagana sa matag tulo ka tuig. (Deu 14:​28, 29; 26:12) Ang mga hagdawonon diha sa uma ug sa parasan ibilin alang kaniya. (Lev 19:​9, 10; 23:22; Deu 24:19-21) Siya makadawat sa mga benepisyo sa mga nanubo sa yuta sa panahon sa mga tuig nga Igpapahulay. (Lev 25:6) Siya gihatagan sa samang panalipod sama sa lumad nga Israelinhon ingong sinuholang mamumuo. Mahimong ibaligya sa kabos nga Israelinhon ang iyang kaugalingon ngadto sa adunahan nga langyawng pumoluyo, apan sa maong kahimtang ang Israelinhon kinahanglang tratahon nga maluloton, sama sa usa ka sinuholang mamumuo, ug mahimong lukaton niya sa bisan unsang panahon ang iyang kaugalingon o kaha lukaton siya sa usa ka paryente o, kondili man, siya ipahigawas sa ikapito nga tuig sa iyang pag-alagad o sa panahon sa Tinghugyaw.​—Lev 25:39-54; Ex 21:2; Deu 15:12.

Sa panahon sa mga hari, ang langyawng mga pumoluyo nagpadayon sa pagpahimulos ug paborableng mga relasyon. Sa panahon sa pagtukod sa templo didto sa Jerusalem, sila gigamit ingong mga panday. (1Cr 22:2; 2Cr 2:​17, 18) Sa dihang gipasig-uli ni Haring Asa ang matuod nga pagsimba sa Juda, ang langyawng mga pumoluyo gikan sa tanang bahin sa Yutang Saad nagtigom didto sa Jerusalem kauban sa kinaiyanhong mga Israelinhon, aron duyog nga mosulod sa usa ka linaing pakigsaad sa pagpangita kang Jehova uban sa bug-os nilang kasingkasing ug kalag. (2Cr 15:8-14) Human mahinloi ang templo, gipahibalo ni Haring Ezequias ang pagsaulog sa Paskuwa didto sa Jerusalem sa ikaduhang bulan. Iyang gidapit ang tibuok Israel, ug daghang langyawng mga pumoluyo ang misanong.​—2Cr 30:25.

Human mapasig-uli ang nahibiling mga Israelinhon gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya, ang langyawng mga pumoluyo, nga gilangkoban sa mga grupo sama sa mga Netinim (nagkahulogang “Mga Hinatag”), mga ulipon, propesyonal nga mga mag-aawit nga mga lalaki ug mga babaye, ug sa mga anak nga lalaki sa mga sulugoon ni Solomon, nakig-uban na usab kanila sa matuod nga pagsimba diha sa templo. Ang mga Netinim naglakip sa mga Gabaonhon nga gitudlo ni Josue sa permanenteng pag-alagad sa templo. (Esd 7:​7, 24; 8:17-20; Jos 9:22-27) Hangtod sa kataposang paghisgot kanila, kining langyawng mga pumoluyo maoy kaubang mga tigpaluyo sa matuod nga pagsimba kang Jehova, nga nag-alagad kauban sa nahibilin sa matinumanon nga kinaiyanhong mga Israelinhon nga mibalik gikan sa Babilonya. (Neh 11:​3, 21) Sa yugto human sa pagkadestiyero, gisubli sa mga manalagna ni Jehova ang mga prinsipyo sa pakigsaad sa Balaod nga nanalipod sa mga katungod sa langyawng mga pumoluyo.​—Zac 7:10; Mal 3:5.

Si manalagnang Ezequiel mitagna sa usa ka panahon sa dihang ang langyawng pumoluyo makadawat ug panulondon diha sa yuta sama sa usa ka lumad taliwala sa mga anak sa Israel. (Eze 47:21-23) Human sa pag-abot ni Jesu-Kristo ang maayong balita sa Gingharian gisangyaw ngadto sa mga Hudiyo ug mga kinabig, ug kini sila pareho nga nahimong mga membro sa Kristohanong kongregasyon. Dayon, sa panahon ni Cornelio (36 K.P.), ang usa ka dili-tinuling Hentil ug ang iyang panimalay gidawat ni Jehova ug nakadawat ug mga gasa sa espiritu. (Buh 10) Sukad niadtong panahona, ang dili-tinuling mga Hentil, sa dihang modawat kang Kristo, dawaton ngadto sa Kristohanong kongregasyon, “diin walay Grego ni Hudiyo, pagkatinuli ni pagkadili-tinuli, langyaw, Sityanhon, ulipon, tawong gawasnon, hinunoa si Kristo maoy tanang butang ug anaa sa tanan.” (Col 3:11; Gal 3:28) Ang Pinadayag 7:2-8 naghubit sa espirituwal nga Israel ingong gilangkoban sa 12 ka tribo nga 12,000 ang matag usa. Dayon ang mga bersikulo 9 hangtod sa 17 naghisgot sa usa ka dakong panon nga walay tawong makaihap, mga tawo nga gikan sa tanang kanasoran, tribo, katawhan, ug mga pinulongan nga nagdayeg sa naentronong Hari ug sa iyang Kordero ug nakadawat sa pag-uyon ug panalipod sa Diyos.

Lalin. Ang usa ka lalin maoy usa ka molupyo sa usa ka langyawng yuta o nasod. Ang Hebreohanong pulong alang sa lalin (toh·shavʹ) naggikan sa lintunganayng berbo nga ya·shavʹ, nga nagkahulogang “puyo.” (Gen 20:15) Dayag nga ang pipila ka lalin sa Israel nahimong mga kinabig; ang uban kontento na sa pagpuyo kauban sa mga Israelinhon ug sa pagsugot sa pasukaranang mga balaod sa yuta apan wala mahimong mga magsisimba ni Jehova sama sa gibuhat sa tinuling mga kinabig. Ang lalin gipalahi gikan sa langyaw, kinsa sa katibuk-an dili ra magdugay ug gipakitaan lamang ug pagkamaabiabihon nga sagad gipakita alang sa mga bisita diha sa Sidlakan.

Ang lalin nga usa ka dili-tinuling pumoluyo sa yuta dili mokaon sa Paskuwa o sa bisan unsang butang nga balaan. (Ex 12:45; Lev 22:10) Siya makadawat ug mga benepisyo kauban sa langyawng mga pumoluyo ug sa mga kabos sa panahon sa tuig nga Igpapahulay ug sa tuig sa Tinghugyaw pinaagi sa pagpakig-ambit sa abot sa yuta. (Lev 25:​6, 12) Siya o ang iyang mga anak mahimong paliton ingong mga ulipon sa mga Israelinhon ug ipasa ingong permanente nga panulondon nga walay katungod nga malukat o makabenepisyo nga pagawason sa panahon sa Tinghugyaw. (Lev 25:​45, 46) Sa laing bahin, ang usa ka Israelinhon mahimong magbaligya sa iyang kaugalingon ingong usa ka ulipon ngadto sa usa ka lalin o ngadto sa mga membro sa pamilya sa lalin, ug padayong makahupot sa katungod nga malukat sa bisan unsang panahon, ingon man usab mapagawas sa iyang ikapitong tuig sa pagkaulipon o sa panahon sa Tinghugyaw.​—Lev 25:47-54; Ex 21:2; Deu 15:12.

Bisan tuod ang kinaiyanhong mga Israelinhon lamang ang adunay panulondon diha sa yuta, si Jehova mao ang tinuod nga tag-iya ug mahimong magpapuyo o magpapahawa kanila gikan sa yuta sumala sa iyang katuyoan. Labot sa pagbaligya sa yuta siya miingon: “Busa ang yuta dili ibaligya hangtod sa kahangtoran, tungod kay akoa ang yuta. Kay kamo mga langyaw nga pumoluyo ug mga lalin sa akong panglantaw.”​—Lev 25:23.

Estranyo. Ang Hebreohanong pulong alang sa estranyo (zar) dayag nga naggikan sa lintunganayng pulong nga zur, nga nagkahulogang “mobiya; nahimong usa ka laing tawo” (Sal 78:30; 69:8) ug busa adunay pangunang kahulogan nga “usa nga nagpalayo o naglain sa kaugalingon.”​—Theological Dictionary of the Old Testament, giedit ni G. Botterweck ug H. Ringgren, 1980, Tomo 4, p. 53.

Ang pag-isip sa mga tawo ingong mga estranyo gihimo maylabot sa Aaronikong banay ug sa tribo ni Levi, ug nakaapektar kini sa kinaiyanhong mga Israelinhon ug sa langyawng mga pumoluyo, ingon man usab sa tanang ubang mga tawo. Ang mga buluhaton sa mga saserdote sumala sa Balaod gihatag ngadto sa banay ni Aaron (Ex 28:1-3), ug ang ubang mga butang sa templo gihatag ngadto sa tribo ni Levi sa katibuk-an. (Num 1:​49, 50, 53) Ang tanang ubang tawo, lakip ang kinaiyanhong mga Israelinhon sa 12 ka dili-Levihanong mga tribo, gipakasama sa mga estranyo kon may kalabotan sa pipila ka kalihokan sa Levihanong tribo. (Ex 29:​33, ftn sa Rbi8, “‘dili-Aaronikanhon,’ sa ato pa, usa ka tawo nga dili sakop sa banay ni Aaron”; sa panaplin sa KJ, “ang matag usa nga dili Levihanon”; Num 3:​38, ftn sa Rbi8, “sa ato pa, usa ka dili-Levihanon”; JB, “ordinaryong tawo.” Tan-awa usab ang Lev 22:10; Num 3:10.) Sumala sa konteksto ang “estranyo,” sa kadaghanang teksto diha sa Pentateuko, nagtumong kang bisan kinsa nga dili sakop sa banay ni Aaron o dili bahin sa tribo ni Levi, tungod kay ang mga pribilehiyo ug mga buluhaton sa mga saserdote wala ihatag kaniya.

Ang estranyo (dili-Aaronikanhon) dili makakaon sa halad sa pagpahiluna-sa-katungdanan (Ex 29:33), ni dihogan sa balaang igdidihog nga lana (Ex 30:33), ni makakaon sa bisan unsang butang nga balaan (Lev 22:10). Ang dili-Aaronikanhong estranyo dili makabuhat sa bisan unsang mga buluhaton sa mga saserdote. (Num 3:10; 16:40; 18:7) Ang dili-Levihanong estranyo, sa ato pa, bisan kadtong sakop sa ubang 12 ka tribo, dili makaduol sa tabernakulo aron andamon kini o alang sa bisan unsang ubang katuyoan gawas sa pagtanyag ug mga halad o sa pagduol sa mga saserdote diha sa ganghaan sa tolda nga tagboanan. (Lev 4:​24, 27-29) Ang anak nga babaye sa saserdote nga nagminyo ug dili-Aaronikanhong estranyo dili makakaon sa giamot nga mga butang nga balaan, ni ang iyang “estranyo” nga bana.​—Lev 22:​12, 13.

Ang pulong nga “estranyo” gipadapat usab ngadto niadtong mitipas gikan sa kon unsay nahiuyon sa Balaod ug busa nahimulag kang Jehova. Busa ang pampam gihisgotan ingong “estranyong babaye.” (Pr 2:16; 5:17; 7:5) Ang mga magsisimba sa bakak nga mga diyos ug ang mga bathala mismo gitawag nga “mga estranyo.”​—Jer 2:25; 3:13.

Ang mga estranyo nga nagpasabot sa mga tawo nga dili kaila, o mga langyaw, gihisgotan usab diha sa Hebreohanong Kasulatan.​—1Ha 3:18; Job 19:15.

Kristohanong mga prinsipyo labot sa mga estranyo. Diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang gugma ngadto sa estranyo (Gr., xeʹnos) gipasiugda pag-ayo ingong hiyas nga kinahanglang ipakita sa Kristohanon. Si apostol Pablo miingon: “Ayaw kalimti ang pagkamaabiabihon [Gr., phi·lo·xe·niʹas, “kahinangop alang sa mga estranyo”], kay pinaagi niini ang pipila, nga wala nila mahibaloi, nag-abiabi ug mga manulonda.” (Heb 13:2) Gipakita ni Jesus nga iyang giisip ang pagkamaabiabihon nga gihimo ngadto sa iyang mga igsoon, sila man tingali mga estranyo o mga dili kaila sa maong panahon, ingong gihimo ngadto kaniya. (Mat 25:34-46) Si apostol Juan misulat nga nagdayeg kang Gayo tungod sa iyang maayong mga buhat alang sa Kristohanong mga lalaki, kinsa mga estranyo ngadto kang Gayo, nga gipadala ngadto sa kongregasyon diin membro si Gayo, ug si Juan naghukom kang Diotrefes, kinsa wala magpakitag pagtahod kanila.​—3Ju 5-10; 1Ti 5:10.

Ang mga Kristohanon gitawag ug “mga langyaw” ug “temporaryong mga pumoluyo” sa diwa nga sila dili bahin niining kalibotana. (Ju 15:19; 1Pe 1:1) Sila mga langyaw sa pagkaagi nga sila wala mopahiuyon sa mga buhat sa kalibotan nga nagdumot sa Diyos. (1Pe 2:11) Kadtong sa Hentil nga kanasoran, nga kanhi ‘mga estranyo sa mga pakigsaad labot sa saad,’ nga walay paglaom ug “walay Diyos dinhi sa kalibotan,” pinaagi kang Kristo, maoy “dili na mga estranyo ug mga langyaw nga pumoluyo,” kondili “mga isigkalungsoranon sa mga balaan ug mga sakop sa panimalay sa Diyos.” (Efe 2:​11, 12, 19) Ang “ubang mga karnero” nga matod ni Jesus iyang tigomon ngadto sa “usa ka panon” sa ingon usab milihok nga bulag sa kalibotan, nga may pag-uyon sa Diyos ug paglaom sa kinabuhi.​—Ju 10:16; Mat 25:​33, 34, 46; itandi ang Pin 7:9-17.

Ang usa ka tawo nga mosulay sa pagtigom ug relihiyosong mga sumusunod alang sa iyang kaugalingon gitawag ni Kristo ingong ‘usa ka kawatan’ ug “usa ka estranyo,” usa ka tawong peligroso alang sa “mga karnero” ni Kristo, ug giisip ingong bakak nga magbalantay. Ang tinuod nga “mga karnero” ni Jesus dili moila sa tingog sa bakak nga magbalantay, sama nga ang matinumanong mga Israelinhon nagpabiling bulag gikan sa mga langyaw nga nagsimbag langyawng mga diyos.​—Ju 10:​1, 5; tan-awa ang LANGYAW.