Mga Ginikanan—Sa Unsang Paagi Inyong ‘Mapalig-on’ang Inyong Panimalay?
“Pinaagi sa kaalam ang usa ka panimalay mapalig-on, ug pinaagi sa salabotan kini mapamatud-ang lig-ong pagkatukod.”—PROVERBIO 24:3.
ANG usa ka bag-ong surbi nangutana sa kapin sa 550 ka propesyonal nga nagaespesyalisar sa pagtabang sa mga pamilya kon unsang mga kinaiya ang ilang nakaplagan nga labing kasagarang hikaplagan diha sa lig-ong mga pamilya. Sa ibabaw sa listahan: ang pakigkomunikar ug pagpamati. Ang awtor sa surbi, si Dolores Curran, mipatin-aw ngano: “Kini mao ang enerhiya sa pagpasiga sa pagmahal, paghatag, pag-ambitay, ug pagpasaligay. Kon wala ang tinuod nga pagpamati ug pagpakig-ambit sa atong kaugalingon, kita dili makaila sa usag usa. Kita mahimong usa ka panimalay sa mga kauban sa kuwarto nga mosanong inay motagana sa mga panginahanglan sa usag usa.” Oo, ang libreng agos sa komunikasyon mao ang kinabuhi sa usa ka lig-ong pamilya.
2, 3. (a) Unsang suliran ang namatikdan bisan sa pila ka Kristohanong panimalay? (b) Unsay ginapadayag sa Proverbio 24:3, 4 nga makatabang sa pagtukod sa lig-ong pamilya? (c) Unsang mga pangutana ang kinahanglang tubagon?
2 Hinuon, ang kakulang sa panagsuod mahimong may makapasubong sangpotanan. Pananglitan, usa sa mga sangang buhatan sa Watch Tower Society sa Aprika gipangutana nganong ang pila ka Kristohanong batan-on mibiya sa moralidad sa Bibliya. “Ang dakong kahuyangan nga maylabot sa tibuok suliran,” sumala sa tubag, mao “ang kapakyasan sa mga ginikanan nga mahimong maayong mga tigpamati ug ilang pagkadili makapangatarongan sa ilang mga anak. Busa daghang ginikanan walay suod nga relasyon uban sa ilang mga anak.” Hinuon, kini usa ra ka bahin sa suliran—bisan tuod importante. Ang indibiduwal nga pagkamasinugtanon ug ang diyosnong debosyon sa bahin sa batan-on, sama usab sa uban, mao ang una. (Roma 14:12; 1 Timoteo 6:6) Tagda, usab, ang Proverbio 24:3, 4. Kini mabasa: “Pinaagi sa kaalam ang usa ka panimalay malig-on, ug pinaagi sa salabotan kini mapamatud-ang lig-ong pagkatukod. Ug pinaagi sa kahibalo ang sulod nga mga lawak mapuno sa tanang mahalon ug nindot nga mga butang bililhon.”
3 Apan sa unsang paagi imong ikapadapat ang kaalam, salabotan, ug kahibalo sa pagkab-ot sa gikinahanglang panagsuod sa emosyon, ilabina uban sa mga tin-edyer? Sa unsang paagi inyong malikayan ang wala-tuyoang pagmugnag mga babag sa komunikasyon? (Itandi ang Proverbio 14:1, 12.) Labaw sa tanan, sa unsang paagi makatukod kamog pamilyang malig-on sa matuod nga pagsimba? Tungod sa daghan kaayong panginahanglan sa inyong panahon ug pagtagad, tingali kamo mahibulong kon asa mosugod. Ang unang hiyas, ang kaalam, makatabang kaninyo sa pagtino sa mga butang pagaunahon.
Maalamong Hikaya ang mga Butang Pagaunahon
4. Unsay angay pagaunahon sa usa ka Kristohanong pamilya?
4 “Ang pagkahadlok kang Jehova mao ang sinugdanan sa kaalam,” misulat ang salmista. (Salmo 111:10) Kinahanglanon ang inyong angay nga pag-ayad sa pagpasuko sa Diyos, uban ang pagbutang sa iyang pagsimba nga una. Ang usa ka inahan mipatin-aw sa unsang paagi malamposong gimatuto niya ug sa iyang bana ang ilang duha ka anak lalaki sa pag-alagad kang Jehova: “Gipuno namo ang among kinabuhi sa kamatuoran—pagtambong sa tanang kombensiyon, pagpangandam ug pagtambong sa mga miting, ug paghimo sa pagsangyaw sa kanataran nga regular nga bahin sa among kinabuhi.” Midugang ang iyang bana: “Ang kamatuoran dili bahin sa among kinabuhi, kini mao ang among kinabuhi. Ang tanan nasentro niini.” Susama ba ninyong ginabutang ang pagsimba kang Jehova nga kinalabwan diha sa inyong panimalay?
5. Nganong gikinahanglan ang katimbang sa Kristohanong mga ginikanan?
5 Ang pag-apil sa pagsangyaw sa kanataran mopasuod kaninyo ingong pamilya, apan ang linaing mga panginahanglan sa mga bata nagakinahanglan sa pagkomitir sa inyong pribadong panahon ug emosyonal nga kusog. Busa, gikinahanglan ang katimbang sa pagtino pila ang panahong inyong gamiton alang sa buluhatong pagsangyaw o sa mga katungdanan sa kongregasyon samtang nagaatiman usab sa espirituwal, emosyonal, ug materyal nga paagi ‘niadtong inyong kaugalingon.’ Kinahanglang inyong “makat-onan una ang pagtuman sa diyosnong debosyon diha sa [imong] kaugalingong panimalay.” (1 Timoteo 5:4, 8) Sa pagtabang sa mga amahan, ilabina, sa pagbaton sa katimbang nga gikinahanglan tali sa mga obligasyon sa pamilya ug sa ministeryal nga mga katungdanan, ang Septiyembre 15, 1959, nga isyu sa The Watchtower miagda: “Pasagding ihatag ang hustong gibug-aton sa intereses sa inyong kaugalingong pamilya. Tinong si Jehova nga Diyos dili maglaom nga gamiton sa usa ka lalaki ang tanan niyang panahon sa buluhaton sa kongregasyon, sa pagtabang sa iyang mga igsoon ug mga silingan sa pag-angkon sa kaluwasan, ug dili mag-atiman sa kaluwasan sa iyang kaugalingong panimalay. Ang asawa ug mga anak sa usa ka lalaki maoy pangunang responsabilidad.”
6. Unsang kapeligrohan ang kinahanglang likayan sa mga ginikanan, ug sa unsang paagi kini mahimo?
6 Kining maong responsabilidad dili gayod maatiman lamang pinaagi sa paggugol ug daghang takna uban sa imong mga anak kondili pinaagi sa paggamit sa bug-os nianang panahona. Ikasubo, ang pila ka ginikanan napuliki kaayo sa pag-atiman sa mga butang sa kongregasyon, sa usa ka mahagitong trabaho, o sa materyal nga mga butang, nga bisan kon sila kauban sa ilang mga anak, ang ilang mga hunahuna anaa sa laing butang. Tapos lamang sa trahedya sa pamilya nga sila makaamgo nga kinahanglang tulotimbangon pag-usab ang mga butang ilang pagaunahon. “Ang kaalam gikan sa kahitas-an maoy . . . makataronganon, andam mosugot.” (Santiago 3:17) Ang maong langitnong kaalam mobulig kaninyo sa tukmang pagbahin sa inyong panahon ug emosyonal nga kalangkitan aron sa pagsugot sa tanang sugo ni Jehova.
Ang Bunal ug Pagbadlong Mohatag ug Kaalam
7. Sa unsang paagi ang Proverbio 29:15 epektibong ikapadapat?
7 Ang kalig-on alang sa matarong nga mga prinsipyo, nga ipasundayag nga maluluton, magasulti sa inyong mga anak nga kamo matinagdanon. Ang pagkamatinugoton mopasanay sa pagkawalay-kasegurohan ug pagkadelingkuwente sa mga batan-on. “Ang bunal ug ang pagbadlong mao ang mohatag ug kaalam.” (Proverbio 29:15; 22:15) Aron maepektibo “ang bunal ug pagbadlong” kinahanglang ubanan sa gugma. Ang disiplinang ipadapat nga dili makataronganon o sa kainit sa emosyon makagun-ob sa espiritu sa usa ka bata. “Kamong mga amahan, ayaw ninyo pagpasuk-a ang inyong mga anak, aron sila dili mahiubos.” (Colosas 3:21) Ang “bunal” sa disiplina nagaapil sa nahiangayng pagsilot, apan kon ikaw mohimog dili-makataronganong mga panginahanglan, hinawayon kaayo, ug nagapakaulaw sa anak, kana maoy sayop nga paggamit niini nga “bunal” ug mahimong makagun-ob sa pagsalig sa bata diha sa iyang kaugalingon ug kanimo. Siya basin “mahiubos.”
8. Ipatin-aw nganong ang “pagbadlong” nagkahulogan ug labaw pa kay sa pagkastigo?
8 Apan gikinahanglan ang “bunal ug pagbadlong.” Ang pagbadlong nagakinahanglan ug labaw pa kay sa pagkastigo; kini nagalangkit sa pagpahayag sa mga kamatuoran sa pagkombinsir sa laing tawo.a Ang Hebreohanong pulong alang sa “pagbadlong” gihubad usab nga ‘sumbalik nga argumento.’ (Salmo 38:14) Busa, ang pagbadlong nagkahulogan gayod sa pagkaandam ug pagkaarang magpahayag sa mga kamatuoran aron ang bata makasabot sa mga hinungdan sa imong aksiyon. Ang mga basahon sa Watchtower Society may mga artikulo, nga ang pipila gisulat ilabina alang sa mga batan-on, nga makatabang kaninyo sa pagpahayag ug maayong mga katarongan ngadto sa inyong anak kon nganong sayop ang usa ka dalan. Bug-os ba ninyong gipahimuslan kana?
Ang Salabotan Momugna sa Pagkamabination
9. Unsa ang salabotan, ug nganong kini hinungdanon?
9 Ang salabotan maoy kinahanglanon usab nga kahanas sa komunikasyon. Ang orihinal Hebreohanong pulong nagagikan sa gamot nga pulong nga nagkahulogan sa “pagsabot sa taliwala,” “sa pag-ila sa kalainan.” Kining matugkarong pagsabot nagasusi sa likod sa butang dayag, ug busa maoy susama sa pagkamasinabtanon, pagkamabination, ug kahangawa.—1 Pedro 3:8.
10. Sa unsang paagi ang pagsusi sa luyo sa dayag nga kahimtang nagpugong sa mga pagbatokay sa mga panahon sa Bibliya?
10 Ang usa ka pananglitan sa Bibliya nga nagapakita sa bili sa salabotan nahitala sa Josue 22:9-34. Ang mga tribo ni Ruben, Gad, ug ang katunga sa Manases, kinsa gihatagag mga panulondong yuta silangan sa Subang Jordan, nagtukod ug dako kaayong halaran diha sa ilang yuta. Ang ubang tribo, nga nag-isip niadto nga apostasiya, nangandam sa pagsilot sa butang mipatim-awng tinuyong paglapas sa kasugoan sa Diyos. (Levitico 17:8, 9) Una molihok, ilang gipadala ang usa ka delegasyon sa pagpakigsulti sa duha ug katungang tribo. (Proverbio 13:10) Ang panaghisgot nagpadayag nga ang halaran wala tukora alang sa paghimog mga halad kondili “hinunoa tungod sa mabalak-ong pagkamahunahunaon.” Kay nabulag sa ubang tribo tungod sa Subang Jordan, ang duha ug katungang tribo dulot nabalaka sa posibilidad nga ang ilang umaabot nga mga kaliwatan mahilayo sa pagsimba kang Jehova. Ang halaran magsilbing mapinadayonong pahinumdom, “usa ka saksi,” nga sila, usab, maoy katawhan sa Diyos. Pagkadakong kausaban ang nahimo tungod sa maong katin-awan! Ang lahing kahayag nahisabwag diha sa butang mipatim-awng mapangahasong sala. Tungod kay “hinay sa kasuko,” kadtong ubang tribo nakasabot sa matuod nga kahimtang, ug kadto mimugna sa pagkamasinabtanon.—Proverbio 14:29.
11. Sa unsang paagi gipakita sa usa ka ginikanan ang salabotan?
11 Kon motungha ang suliran uban sa imong anak, naningkamot ba kamong mosabot? Pananglitan, usa sa mga anak lalaki sa usa ka Kristohanong magtiayon misugod sa pagpauli sa balay tapos sa pag-eskuyla nga ‘nasuko sa kalibotan.’ “Siya wala motug-an nganong siya nasuko kaayo,” mipatin-aw ang amahan. “Sa sinugdan ako naghunahunang siya nahimong rebelyoso lamang, apan unya akong namatikdang siya mohilom kon ako mangutana mahitungod sa eskuylahan. Aw, kami nag-estoryahay ug dugay, ug akong nadiskobrehang tungod kay siya gamay alang sa iyang edad, ang mga bata sa eskuylahan motiawtiaw kaniya. Tapos sa pagpalig-on kaniya nga ako nakasabot unsa ka lisod ang maong pagtagad, gihatagan ko siyag pila ka praktikal nga sugyot sa pagtabang kaniya sa pagsagubang niana.” Ang buot sa batang lalaki daling naarang-arang.
12. Nganong ang katuigan sa pagkatin-edyer lisod alang sa kadaghanang batan-on, ug unsay gikinahanglan sa bahin sa mga ginikanan?
12 Inyo kahang ikapakita ang samang pailob sa inyong anak? Ang mga batan-on, ilabina ang mga tin-edyer, mahimong dulot maimpluwensiyahan sa mga butang sama sa eskuylahan, lawasnong panagway, mga tinguha sa sekso, ug pagkapopular. “Sa tanang ang-ang sa pagtubo sa tawo, ang pagkatin-edyer mao ang labing lisod,” mipahayag ang magasing Adolescence. “Ang mga tin-edyer, nga hinawayon sa kaugalingon ug walay kasinatian, mobating sila kulangan diha sa kalibotang maindigon ug dili mabination. Inay makadawat sa kaulawan ug kapakyasan, mosanong sila uban ang kusganong mga pagbati sa kayugot ug kabalaka.” Kanang makapatugawng mga emosyon makaapektar sa kagawian sa usa ka bata. (Itandi ang Ecclesiastes 7:7a.) Pinaagi sa pag-ugmad lamang ug suod nga komunikasyon uban sa inyong anak nga kamo makasabot sa tinuod nga suliran ug makasabot sa labing maayong paagi sa pagtabang.
13. (a) Unsa ang pila ka babag sa komunikasyon? (b) Nganong ang mga ginikanan kinahanglang magpadapat sa Proverbio 20:5 nga malahutayon? Iilustrar.
13 Alang sa daghang batan-on ang pagpahayag sa ilang mga kahadlok maoy lisod. Busa, inigsugod sa inyong anak sa pagpahayag, likayi ang dili-mahunahunaong mga komento nga moduslak, sama sa: ‘Mao ra diay kana? Abi kog importanteng butang.’ ‘Ang nakadaot gud nimo mao . . .’ ‘Nganong nahimo nimo kini kanako?’ ‘Aw, unsay imong gidahom? Bata ka pa bitaw.’ (Proverbio 12:18) Usahay ang usa ka batan-on kinahanglang sukitsukiton, ilabina kon siya may sensitibong suliran. “Ang lalaki [o babaye] nga may salabotan” maningkamot kanunay sa ‘paghaw-as’ sa maong mga pagbati. (Proverbio 20:5) Ang usa ka Kristohanong magtiayon nakadiskobreng ang ilang anak babaye daw nagpalayo sa mga kalihokang pamilyahanon. Ang mga ginikanan misusi apan wala magpulos. Sila milahutay. “Sa kataposan, usa ka adlaw ako milingkod sa katre uban kaniya, mibilikis sa akong bukton kaniya, ug nangutana pag-usab kon unsay suliran,” mitaho ang inahan. “Uban ang mga luha misugilon siya kanako nga iyang gibating kami ug ang uban wala makaangay nga makig-uban kaniya, mao nga siya nagpalayo kutob sa mahimo. Ang una kong agda mao ang pag-ingon, ‘Kana kataw-anan kaayo,’ apan ako kadtong gipugngan ug namati lamang samtang iyang gipahungaw kon unsay diha sa iyang dughan.” Gipasaligan siya sa mga ginikanan nga gimahal nila siya pag-ayo ug gitino human niadto nga pabation siya nga relaks uban sa pamilya. Nabuntog niya ang suliran ug karon nagaalagad nga usa ka malipayong bug-os-panahong magwawali sa maayong balita.
14. Nganong ang pagbatog pamilya nga suod sa emosyon dili paigo?
14 Ang pagtukod ug suod nga pamilya hinungdanon, ug kana nahimo gani sa pila ka kalibotanong pamilya. Apan laing butang ang pagtukod sa mahunahunaon-sa-espirituwal nga pamilya nga nagapabiling suod kang Jehova ug nahiusa palibot sa iyang Pulong. Sa paghimo niini, labaw ang gikinahanglan kay sa pagkasuod lamang sa emosyon sa inyong mga anak.
Paglig-on sa Kahibalo
15. Unsang matang sa kahibalo ang hinungdanon, ug ngano?
15 “Pinaagi sa kahibalo ang sulod nga mga lawak mapuno sa tanang mahalon ug nindot nga mga butang bililhon.” (Proverbio 24:4) Kining mahalong mga butang dili materyal nga mga bahandi kondili nagaapil sa espirituwal nga kasegurohan, nagasakripisyo-sa-kaugalingong gugma, diyosnong kahadlok, ug pagtuo nga gipasukad sa kahibalo sa Diyos. Kini momugna sa tugob pamilyahanong kinabuhi. (Proverbio 2:5; 15:16, 17; 1 Pedro 1:7) Kining kahibaloa mohatag sa mga anak sa kusog sa kahiladman mao nga sila makasukol sa mga taktika ni Satanas, bisan ang mga malalangon, kay ang Proverbio 24:5 nagaingon: “Ang usang maalamon sa kusog maoy tawong kusgan, ug ang tawo sa kahibalo nagahatag kagahom.” Apan kinahanglang inyong isilsil ang maong kahibalo nganha sa ilang mga kasingkasing.—Deuteronomio 6:6, 7; 1 Juan 2:14.
16. (a) Unsa ang kinahanglanon aron ang kahibalo sa Diyos mabutang sa kasingkasing sa inyong anak? (b) Aron ang mga anak makabaton gayod ug kaayohan, unsa ang gikinahanglan?
16 Usa sa labing maayong mga tabang sa pagsilsil sa Pulong sa Diyos nganha sa inyong mga anak mao ang pagdumalag regular nga pamilyahanong pagtuon nga nagadasig kanila sa paghimo sa kamatuoran nga ilang kaugalingon. “Ang pamilyahanong pagtuon nagapahimutang sa maayong buot, mao nga ang kaisipan sa bata modawat sa pagtudlo,” mipatin-aw ang usa ka malamposong amahan nga upat ug anak. Siya midugang: “Dihang mosugod ka sa pagtul-id sa mga bata, awtomatikong makabaton kag ‘mabatokong mamiminaw.’ Apan dihang imong mahisgotan ang materyal dihang walay pagkamabatokon, sama sa panahon sa pamilyahanong pagtuon, adunay mas dakong purohan nga makatuhop ang mga puntong buot nimong ipahayag.” Apan aron ang mga anak makapulos gayod, kinahanglang sundogon mo si apostol Pablo, kinsa misulat: “Ako nangandoy nga makakita kaninyo, aron ako makahatag ug espirituhanong gasa nganha kaninyo aron kamo malig-on.” (Roma 1:11) Ang usa ka gasa ilabinang pasalamatan kon kini butang magamit sa nakadawat ug nga tinuod nga bililhon alang kaniya. Busa kuhaa gikan sa materyal ang butang makapatandog sa kinabuhi sa bata.
17. (a) Unsay makatabang sa paghimo sa pamilyahanong pagtuon nga makaiikag ug matulon-anon? (b) Duna ka bay dugang mga sugyot?
17 Angay usab tinoon sa mga ginikanan nga ang tanan sa pamilya nahibalo sa panahon sa pagtuon, ingon man kon unsang materyala ang pagatun-an. Ang uban nagagamit ug mga tabang sa panan-aw, sama sa mga mapa ug mga tsart, sa pagpasiugda sa materyal. Ang ubang mga ginikanan nagaapil sa merienda una kaha o tapos niana. Tapos sa pagtuon mahimong ilang hisgotan ang mga suliran sa adlaw o sa semana. (Tan-awa ang nagaubang kahon alang sa dugang sugyot.) Labaw sa tanan, dumalahang regular kining pagtuona sa Bibliya! Daghang ginikanan kinahanglang maningkamot pag-ayo sa pagtaganag pagkaon ug puy-anan alang sa ilang mga anak; apan labi pang hinungdanon ang pagtagana sa “walay-sambog nga gatas nga iya sa pulong, aron pinaagi niana ang [atong mga anak] makatubo ngadto sa kaluwasan.”—1 Pedro 2:2; Juan 17:3.
18. Unsay motabang sa ‘paglig-on’ sa inyong panimalay?
18 Kinahanglan ang kahanas ug ang panahon sa pagtukod sa pamilyang lig-on sa espirituwal. Ihukom ang pag-ugmad sa gikinahanglang mga kahanas sa komunikasyon aron mahuptang suod sa emosyon ang inyong mga anak. Ayaw itugot nga may makapugong kaninyo sa paghatag sa gikinahanglang panahon sa paglig-on sa inyong pamilya pinaagi sa kaalam, salabotan, ug kahibalo. Pag-ampo alang, ug uban, sa inyong mga anak, kay nahibalong si Jehova lamang ang makapurongpurong sa kalamposan sa inyong paningkamot sa ‘pagtukod.’—Salmo 127:1.
[Mga footnote]
a Sumala sa The Hebrew and English Lexicon ni John Parkhurst, ang pulong alang sa “pagbadlong” nagagikan sa usa ka berbong nagkahulogang ‘ipakita sa yano, ipunting pinaagi sa mga kamatuoran, ipasundayag, ipakita pinaagi sa dayag o makapatuo nga mga katarongan o mga argumento.’ Ang Old Testament Word Studies, ni William Wilson, nagaingon bahin sa samang berbo: “pagpamatuod.”
Nahinumdom Ka Ba?
◻ Sa unsang paagi ang panimalay mapalig-on pinaagi sa kaalam, ug unsay makatabang sa mga anak sa pag-ugmad niana?
◻ Nganong ang salabotan motabang sa pagmugnag maayong komunikasyon sa pamilya?
◻ Nganong kinahanglanon ang kahibalo sa Diyos?
◻ Sa unsang paagi ang pamilyahanong pagtuon mahimong makaiikag ug matulon-anon?
1. Unsa ang usa ka kinahanglanon alang sa lig-ong pamilya?
[Kahon sa panid 24]
EPEKTIBONG PAMILYAHANONG PAGTUON
Sa unsang paagi ang pagtuon dumalahon?
Hupti ang relaks, apan matinahorong palibot. Likayi ang mekanikal, sobra ka pormal nga paagi. Pangutanag dugang mga pangutana ug gamita ang mga ilustrasyon sa pagpukaw sa hunahuna, ug ilangkit ang tanan. Yanoha ang materyal kon kinahanglan. Ayaw gamita ang yugto sa pagtuon sa pagpangasaba sa mga anak. Tingali ang gikinahanglang pagbadlong mahimo sa pribado.
Unsay pagatun-an?
Pagpili sumala sa mga panginahanglan sa pamilya. Mahimong mapailin-ilinon. Tingali kini pag-andam sa senemanang leksiyon sa Ang Bantayanang Torre. Ang tinong mga isyu tingali kinahanglang hisgotan, sama sa mga sulirang ginaatubang sa mga batan-on sa eskuylahan, pakigdeyt, ekstrakurikular nga mga kalihokan, mga dula,ug imoral nga mga hilig. Gamita ang mga artikulo o mga basahong nagahisgot niini nila. Mahimong bahinon ang panahon sa pagtuon aron sa paghisgot sa nagkalainlaing ulohan.
Kanus-a kini pagahimoon ug unsa ka dugay?
Ang ulo sa pamilya makahukom tapos sa paghisgot sa mga eskedyul sa mga sakop sa pamilya ingon man pagtagad sa ilang mga limitasyon. Kinahanglang timbangon ang mga edad ug gidugayon sa pagtagad sa mga bata. Tingali buot ninyong batonan ang pinamubong sesyon sa daghang beses sulod sa semana kon bata pa ang mga anak. Ang uban nagbaton sa maong mga sesyon sa lamesang kan-anan tapos dayon sa pagpangaon. Ang hinungdanon dili ang gidugayon kondili ang kalidad sa panahong gigugol nga magkauban.
Sa unsang paagi inyong matinong naabot ang kasingkasing sa bata?
Dasiga ang bata sa pagpahayag sa mga tubag sa iyang kaugalingong pinulongan. Mataktikanhong gamita ang punto de vistang mga pangutana sa pagsusi kon unsay tinuod gibati sa bata bahin niana. Ikaw makasukna: “Unsay pagbati sa mga bata sa eskuylahan bahin niini? Gibati ba nimong sila may punto?” O, “Unsaon nimo pagsaysay ngadto sa usa ka kasaring nganong kita dili mohimo sa pakighilawas? Imo bang gibati nga kini maoy alang gayod sa imong kaayohan? Ngano?” Magbantay nga dili mosanong nga hinobra sa mga tubag nga gihatag ngadto sa punto de vistang mga pangutana, aron ang bata mobating libre sa pagpahayag sa iyang kaugalingon nga matinud-anon. Hatagig panahon nga ang matag usa mosulti, sa pagsegurong siya nakasabot sa husto sa hinungdanong mga punto.