BITUON

Ang Hebreohanong pulong nga koh·khavʹ maingon man ang Gregong pulong nga a·sterʹ ug aʹstron gigamit sa kasagarang diwa sa pagtumong sa bisan unsang nagdan-ag nga butang sa kawanangan, gawas sa adlaw ug bulan, nga gigamitan ug laing mga ngalan.

Ang Kadako sa Uniberso. Ang galaksiya nga nahimutangan sa Yuta, nga gitawag ug Milky Way, gituohang may gilapdon nga mga 100,000 ka light-year gikan sa usa ka tumoy ngadto sa laing tumoy ug may kapin sa 100,000,000,000 ka bituon sama sa atong adlaw. Ang kinadul-ang bituon sa Yuta, nga usa sa grupo sa Alpha Centauri, may gilay-on nga kapin sa 40,000,000,000,000 km (25,000,000,000,000 mi). Apan kini nga gilay-on daw gamay ra kaayo sanglit gibanabana nga adunay mga 100,000,000,000 ka galaksiya sa tibuok wanang sa uniberso. Mga 10,000,000,000 niini ang makita sa modernong mga teleskopyo.

Ang kadaghan sa mga linalang nga kabituonan nakadugang sa walay-kinutobang puwersa ug kahulogan sa gipamulong sa Maglalalang diha sa Isaias 40:26: “Iyahat ang inyong mga mata sa itaas ug tan-awa. Kinsay naglalang niining mga butanga? Mao ang Usa nga nagpatungha sa ilang panon nga hilabihan ka daghan, siya nagtawag kanilang tanan pinaagi sa ngalan. Gumikan sa kadagaya sa dinamikong kusog, kay siya usab mabaskog sa gahom, walay usa kanila ang nawala.” (Itandi ang Sal 147:4.) Ang matinahorong salmista nakaingon: “Sa dihang makakita ako sa imong mga langit, ang mga buhat sa imong mga tudlo, sa bulan ug sa mga bituon nga imong giandam, unsa ba ang may-kamatayong tawo nga ikaw nagahunahuna man kaniya, ug ang anak sa yutan-ong tawo nga ikaw nagaatiman man kaniya?”​—Sal 8:​3, 4.

Edad. Sanglit ang mga bidlisiw nga gikan sa lagyong mga bituon ug mga galaksiya nga milyonmilyon ka light-year ang gilay-on nakaabot na sa pagkakaron sa dagkong mga teleskopyo sa yuta, kini nagpakita nga kining mga bituona gilalang milyonmilyon na nga katuigan sa miagi, kay kon dili pa, kini nga mga bidlisiw dili unta makaabot sa atong planeta. Ang maong paglalang dayag nga nalakip sa unang mga pulong sa Genesis 1:1: “Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang mga langit ug ang yuta.” Ang bersikulo 16 dili sumpaki niini sa dihang kini miingon nga panahon sa ikaupat nga “adlaw” o yugto sa paglalang, “Gibuhat sa Diyos . . . ang mga bituon.” Ang pulong nga “gibuhat” (Heb., ʽa·sahʹ) lahi rag kahulogan sa pulong nga “paglalang” (Heb., ba·raʼʹ).​—Tan-awa ang PAGLALANG, LINALANG.

Gidaghanon sa mga Bituon. Sa pagpakigsulti sa tawo, gigamit sa Diyos ang mga bituon sa pagpunting sa dili-maihap nga gidaghanon, susama sa mga lugas sa balas sa baybayon. (Gen 22:17; 15:5; Ex 32:13; itandi ang Neh 9:23; Nah 3:​15, 16; Heb 11:12.) Sanglit pipila lamang ka libong bituon ang tin-awng makita sa ordinaryong mata, kini nga pagtandi giisip kanhi sa daghan nga hinobra ra. Apan sa pagkakaron ang ebidensiya nagpakita nga ang gidaghanon sa mga bituon ikatandi gayod sa tanang lugas sa balas sa tibuok yuta.

Makapaikag nga matikdan nga bisan tuod si Moises namulong bahin sa Israel ingong nakakita sa pipila ka katumanan niini nga Abrahamikong saad, ang mga pagsenso nga gihimo labot sa populasyon, sumala sa natala sa Bibliya, wala gayod maglakip sa katibuk-ang gidaghanon sa nasod. (Deu 1:10; 10:22; 28:62) Si David espesipikong gihisgotan sa ulahi nga wala mag-ihap niadtong “nag-edad ug kawhaan ka tuig paubos, tungod kay gisaad ni Jehova nga himoon ang Israel nga ingon kadaghan sa mga bituon sa kalangitan.” (1Cr 27:23) Ang maong ideya bahin sa pagkadili-maihap niining langitnong mga butang naghimo sa mga sinulat sa Bibliya ingong talagsaon kon itandi sa mga panglantaw sa karaang mga katawhan niadtong panahona.

Kahusay sa Kahikayan. Dugang pa, ang kahusay sa kahikayan niining langitnong mga butang gipasiugda diha sa nagkalainlaing mga teksto, sanglit gihisgotan ang bahin sa “mga lagda,” “mga regulasyon,” ug “mga agianan” (“mga dalan,” RS). (Jer 31:35-37; Huk 5:20; itandi ang Jud 13.) Ang dagkong mga puwersa nga nagtino sa mga posisyon sa pipila ka bituon gikan sa usag usa sumala sa pisikal nga mga balaod gipakita sa mga pangutana sa Diyos ngadto kang Job: “Makahigot ka ba nga hugot sa mga bugkos sa konstelasyong Kima, o makabadbad ka ba sa mga tagkos sa konstelasyong Kesil? Mapagula mo ba ang konstelasyong Mazzaroth sa tinudlong panahon niini? Ug kon bahin sa konstelasyong Ash uban sa mga anak niini, ikaw ba makagiya kanila? Nakahibalo ka ba sa mga lagda sa kalangitan, o ikabutang mo ba ang awtoridad niini diha sa yuta?” (Job 38:31-33; tan-awa ang KONSTELASYONG ASH; KONSTELASYONG KESIL; KONSTELASYONG KIMA; KONSTELASYONG MAZZAROTH.) Busa, ang New Bible Dictionary nag-ingon: “Nan, kami moingon gayod nga ang Bibliya kanunayng nagsaysay bahin sa usa ka uniberso nga bug-os organisado, ug dako kaayo, kon itandi sa kasagarang panglantaw sa kalibotan nianang panahona, diin ang uniberso dili organisado, ug ang gidak-on niini nag-agad lamang sa kon unsay mapamatud-an sa ordinaryong mga sentido.”​—Giedit ni J. Douglas, 1985, p. 1144.

Ang giingon ni apostol Pablo bahin sa kalainan tali sa tagsatagsa ka bituon mas labaw pa gayod nga masabtan pinaagi sa kahayag sa modernong astronomiya, diin gipakita ang kalainan sa kolor, gidak-on, gidaghanon sa kahayag nga ipatungha, temperatura, ug bisan ang kadasok o gibug-aton tali sa tagsatagsa ka bituon.​—1Co 15:​40, 41.

Pagsimba sa Bituon. Bisan tuod nga ang pagsimba sa bituon kaylap sa mga nasod sa karaang panahon didto sa Tungang Sidlakan, gihuptan sa matinumanong mga alagad sa Diyos ang Kasulatanhong panglantaw nga ang maong mga bituon maoy materyal lamang nga mga butang nga nailalom sa mga balaod ug pagkontrolar sa Diyos, nga wala magagahom sa tawo kondili nagsilbing mga banwag ug mga orasan. (Gen 1:14-18; Sal 136:​3, 7-9; 148:3) Sa pagpasidaan sa Israel batok sa paghimog bisan unsang larawan sa matuod nga Diyos nga si Jehova, si Moises nagsugo kanila nga dili sila magpadaldal sa pagsimba sa adlaw, bulan, ug mga bituon, “nga gihatag ni Jehova nga imong Diyos ngadto sa tanang katawhan sa ilalom sa tibuok kalangitan.” (Deu 4:15-20; itandi ang 2Ha 17:16; 21:5; 23:5; Sof 1:​4, 5.) Gilangkit sa paganong mga nasod ang ilang mga diyos ngadto sa pipila ka bituon ug sa ingon naghupot ug nasyonalistikanhong panglantaw sa maong mga bituon. Si Sakut ug Kaiwan, nga gihisgotan sa Amos 5:26 ingong mga diyos nga gisimba sa apostatang Israel, giisip nga maoy Babilonyanhong mga ngalan alang sa planetang Saturn, nga gitawag ug Repan diha sa pagkutlo ni Esteban niining tekstoha. (Buh 7:​42, 43) Ang pagsimba sa bituon ilabinang ilado sa Babilonya apan napamatud-ang walay pulos sa panahon nga gilaglag ang Babilonya.​—Isa 47:12-15.

Ang “Bituon” nga Nakita Human sa Pagkatawo ni Jesus. Ang ‘mga astrologo nga gikan sa sidlakang mga bahin,’ buot ingnon gikan sa kasilinganan sa Babilonya, dayag nga dili mga alagad o mga magsisimba sa matuod nga Diyos. Ang ilang pagduaw ngadto kang Haring Herodes human sa pagkatawo ni Jesus misangpot sa pagpamatay sa tanang lalaking mga masuso sa Betlehem. (Mat 2:1-18; tan-awa ang ASTROLOGO.) Kon bahin sa “bituon” (Gr., a·sterʹ) nga ilang nakita, daghan ang mga sugyot nga kadto maoy usa ka kometa, bulalakaw, supernova, o, ang mas popular, usa ka panagtagbo sa mga planeta. Walay usa sa maong mga butang ang katuohang ‘mihunong sa ibabaw sa dapit nga nahimutangan sa bata,’ sa ingon nagtultol sa balay diha sa balangay sa Betlehem diin nakaplagan ang bata. Angay usab matikdan nga kining paganong mga astrologo lamang ang ‘nakakita’ sa bituon. Ang ilang hinukmang mga buhat sa astrolohiya ug ang dili-maayong mga resulta sa ilang pagduaw, nga nagpameligro sa kinabuhi sa umaabot nga Mesiyas, tinong naghatag ug maayong hinungdan sa paghunahuna nga sila gigiyahan sa usa ka tinubdan nga supak sa mga katuyoan sa Diyos maylabot sa sinaad nga Mesiyas. Makataronganon gayod ang pagsukna kon ang usa kinsa “kanunayng naghimo sa iyang kaugalingon nga manulonda sa kahayag,” kansang pagpalihok maoy “inubanan sa tanang gamhanang mga buhat ug bakak nga mga ilhanan ug mga tilimad-on,” kinsa nakahimo sa halas nga daw maoy nagsulti, ug kinsa gitawag ni Jesus ingong “usa ka mamumuno sa iyang pagsugod,” dili ba usab makahimo nga ang mga astrologo ‘makakita’ sa usa ka samag-bituon nga butang nga naggiya kanila sa sinugdan, dili ngadto sa Betlehem, apan ngadto sa Jerusalem, diin nagpuyo ang mortal nga kaaway sa sinaad nga Mesiyas.​—2Co 11:​3, 14; 2Te 2:9; Gen 3:1-4; Ju 8:44.

Mahulagwayong Paggamit. Ang mga bituon gigamit sa Bibliya diha sa mahulagwayong diwa ug diha sa mga metapora o mga simile (pagtandi) aron sa paghawas sa mga tawo, sama sa damgo ni Jose diin ang iyang mga ginikanan gihawasan sa adlaw ug bulan, ug ang iyang 11 ka igsoong lalaki gihawasan sa 11 ka bituon. (Gen 37:​9, 10) Ang Job 38:7 naghisgot sa “mga bituon sa kabuntagon” nga nanghugyaw sa kalipay sa pagkatukod sa kalibotan uban sa ‘mga anak sa Diyos’ nga mga manulonda. Ang binanhaw ug binayaw nga si Jesus naghisgot sa iyang kaugalingon ingong “ang mahayag nga bituon sa kabuntagon” ug nagsaad sa paghatag sa “bituon sa kabuntagon” ngadto sa iyang mananaog nga mga sumusunod, nga dayag nga nagpailang sila makig-ambit sa iyang langitnong posisyon ug himaya. (Pin 22:16; 2:​26, 28; itandi ang 2Ti 2:12; Pin 20:6.) Ang pito ka “manulonda” sa mga kongregasyon, nga gipadad-an sa sinulat nga mga mensahe, gisimbolohan sa pito ka bituon diha sa tuong kamot ni Kristo. (Pin 1:​16, 20; 2:1; 3:1) “Ang manulonda sa kahiladman” nga gitawag ug Abaddon gihawasan usab sa usa ka bituon.​—Pin 9:​1, 11; tan-awa ang ABADDON.

Diha sa panultihon sa Isaias kapitulo 14, ang hambogiro ug ambisyosong hari sa Babilonya (nga mao, ang dinastiya sa mga hari sa Babilonya nga gihawasan ni Nabucodonosor), nga gitawag nga “nagasidlak” (Heb., heh·lelʹ; “Lucifer,” KJ), gibatbat ingong usa nga nagtuboy sa iyang trono “ibabaw sa mga bituon sa Diyos.” (Isa 14:​4, 12, 13; tan-awa ang NAGASIDLAK.) Ang metapora sa usa ka “bituon” gigamit sa pagtumong sa matagnaong paagi sa mga Davidnong mga hari sa Juda (Num 24:17), ug ang kasaysayan sa Bibliya nagpakita nga ang Babilonyanhong dinastiya sulod sa usa ka panahon mipatigbabaw niining mga hari sa Juda pinaagi sa pag-ilog sa Jerusalem. Ang usa ka susamang tagna diha sa Daniel kapitulo 8 naghubit sa gamayng “sungay” sa umaabot nga gahom nga magayatak sa pipila ka bituon sa “panon sa kalangitan” ug mosulong batok sa Prinsipe sa panon ug sa iyang sangtuwaryo (Dan 8:9-13); samtang sa Daniel kapitulo 12, pinaagi sa paggamit ug simile, kadtong mga tawo nga “may hait nga salabotan” ug nagdala sa uban ngadto sa pagkamatarong gihulagway ingong nagasidlak “sama sa mga bituon” sa “panahon sa kataposan.” (Dan 12:​3, 9, 10) Sa kasukwahi, ang mga malinapason nga mitipas gikan sa kamatuoran gitandi ngadto sa “mga bituon nga walay pihong agianan.”​—Jud 13.

Ang pagngitngit sa mga bituon, lakip sa adlaw ug bulan, maoy kanunayng larawan nga gigamit diha sa matagnaong mga pasidaan sa katalagman nga gipadangat ingong resulta sa paghukom sa Diyos. (Isa 13:10; Eze 32:7; Pin 6:​12, 13; 8:12; itandi ang Job 9:​6, 7.) Ang pagngitngit sa maong mga banwag gigamit usab sa paghubit sa nagkapupos nga katuigan sa tigulang nga tawo diha sa Ecclesiastes 12:​1, 2. Sa ubang mga teksto ang mga bituon gihisgotan nga nangahulog o gitambog sa yuta. (Mat 24:29; Pin 8:10; 9:1; 12:4) Ang “mga ilhanan” diha sa adlaw, bulan, ug mga bituon gitagna ingong ebidensiya sa panahon sa kataposan.​—Luc 21:25.

“Bituon sa Adlaw.” Ang ekspresyong “bituon sa adlaw” (Gr., pho·sphoʹros) kas-a lang makita, diha sa 2 Pedro 1:​19, ug susamag kahulogan sa “bituon sa kabuntagon.” Kini nga mga bituon sa pipila ka panahon sa tuig mao ang kataposang mga bituon nga mosubang diha sa sidlakang kapunawpunawan sa dili pa mopakita ang adlaw ug sa ingon nagtimaan sa pag-abot sa bag-ong adlaw. Ang miaging paghisgot ni Pedro bahin sa panan-awon sa pagkausab sa dagway ni Jesus diha sa halangdong himaya mopatim-awng nalangkit sa paghupot ni Jesus ug gahom sa pagkahari ingong “ang gamot ug ang kaliwat ni David, ug ang mahayag nga bituon sa kabuntagon [a·sterʹ].”​—Pin 22:16; 2:26-28.

‘Mga Bituon Nakig-away Batok Kang Sisera.’ Ang asoy sa Maghuhukom 5:20 nagbangon ug panaghisgot bahin sa prase nga, “Gikan sa langit ang mga bituon nakig-away, gikan sa ilang mga agianan nakig-away sila batok kang Sisera.” Giisip sa pipila nga kini maoy usa lamang ka balaknong paghisgot bahin sa tabang sa Diyos. (Itandi ang Huk 4:15; Sal 18:9.) Ang ubang pangagpas naglakip sa pag-ulan ug mga meteorite, o ang pag-agad ni Sisera sa mga pagpanagna ginamit ang astrolohiya, nga napamatud-ang sayop. Sanglit wala idetalye sa rekord sa Bibliya kon giunsa ‘pagpakig-away’ sa mga bituon, mopatim-awng igo na ang pag-isip niini nga pamulong ingong pagpakita sa milagrosong pagpaluyo sa Diyos alang sa kasundalohan sa Israel.