JEPTE

[Hinaot Buksan [sa Diyos]; Gibuksan [sa Diyos]].

Usa ka maghuhukom sa Israel, sa tribo ni Manases. (Num 26:29; Huk 11:1) Iyang gipahamtang ang hustisya sa teritoryo sa Gilead sulod sa unom ka tuig lagmit sa panahon sa pagkasaserdote ni Eli ug sa sayong bahin sa kinabuhi ni Samuel. (Huk 12:7) Ang paghisgot ni Jepte sa “tulo ka gatos ka tuig” nga pagkontrolar sa Israel sa S sa Jordan daw magpunting sa pagsugod sa iyang unom ka tuig nga pagkamaghuhukom sa mga 1173 W.K.P.​—Huk 11:26.

Si Jepte Usa ka Lehitimong Anak. Ang inahan ni Jepte maoy “usa ka pampam,” hinunoa wala kini magpasabot nga si Jepte natawo tungod sa pagpamampam o siya anak sa gawas. Ang iyang inahan kaniadto usa ka pampam sa wala pa maminyo ingong segundaryong asawa ni Gilead, sama kang Rahab nga kanhi usa ka pampam apan sa ulahi naminyo kang Salmon. (Huk 11:1; Jos 2:1; Mat 1:5) Ang pamatuod nga si Jepte dili anak sa gawas mao ang pagpalayas kaniya sa iyang mga igsoon sa amahan pinaagi sa primerong asawa ni Gilead aron dili siya makaambit sa panulondon. (Huk 11:2) Lain pa, si Jepte sa ulahi nahimong dinawat nga pangulo sa mga tawo sa Gilead (nga mopatim-awng ang ilang kadagkoan mao ang mga igsoon ni Jepte sa amahan). (Huk 11:11) Dugang pa, siya nagtanyag ug halad sa Diyos didto sa tabernakulo. (Huk 11:​30, 31) Kining mga butanga dili posible kon siya usa ka anak sa gawas, kay ang Balaod espesipiko nga nag-ingon: “Walay anak sa gawas nga makasulod sa kongregasyon ni Jehova. Bisan hangtod sa ikanapulo nga kaliwatan walay iyaha nga makasulod sa kongregasyon ni Jehova.”​—Deu 23:2.

Dayag nga si Jepte maoy panganay ni Gilead. Tungod niana natural lamang nga siya makapanunod unta ug duha ka bahin sa kabtangan sa iyang amahan nga si Gilead (nga tin-awng patay na sa dihang gipalayas si Jepte sa iyang mga igsoon sa amahan) ug nahimo usab unta nga pangulo sa banay. Pinaagi lamang sa ilegal nga pagpalayas kaniya nga ang mga igsoon ni Jepte sa amahan makahikaw kaniya sa iyang nahiangay nga panulondon, kay bisan pag ang panganay nga anak sa amahan maoy anak sa segundaryong asawa, o sa dili-pinalabi nga asawa, siya gihapon ang makadawat sa mga katungod sa pagkapanganay.​—Deu 21:15-17.

“Mga Tawong Walay Buhat” Nangadto Kang Jepte. Sa dihang si Jepte gipalayas sa iyang mga igsoon sa amahan siya mipuyo sa yuta sa Tob, usa ka rehiyon sa S sa Gilead, dayag nga gawas sa mga utlanan sa Israel. Dinhi si Jepte anaa sa utlanan, nga naladlad sa langyawng mga kaaway sa Israel, ilabina ang Ammon. Ang “mga tawong walay buhat,” nga mao, ang mga tawong gihimong walay buhat o mga tawong nawad-an ug trabaho tungod sa pagpanghasi sa mga Ammonhanon ug mialsa batok sa pagpangulipon sa Ammon, miadto kang Jepte ug nagpailalom sa iyang pagpanguna. (Huk 11:3) Ang mga tawo nga nagpuyo sa teritoryo sa S sa Suba sa Jordan (ang mga tribo ni Ruben, Gad, ug katunga sa tribo ni Manases) maoy pangunang mga tigbuhig baka, ug ang mga pag-atake sa mga magbabanhig nga Ammonhanon (nga gani motabok usahay sa Jordan) lagmit nagsakmit sa mga kabtangan ug mga panginabuhian sa daghang molupyo sa Gilead.​—Huk 10:6-10.

Mga Ammonhanon Nanghulga ug Gubat. Sulod sa 18 ka tuig ang mga Ammonhanon nagpadayon sa pagdaogdaog kanila. Gitugotan kini sa Diyos tungod kay ang mga Israelinhon sa pagkadili-matinumanon nagsimba sa mga diyos sa mga nasod sa palibot. Apan niining higayona nakaamgo na ang mga anak sa Israel, naghinulsol sa ilang pagkadaotan ug nagpakitabang kang Jehova. Sila nagwagtang sa ilang mga diyos ug nag-alagad kang Jehova. Niining higayona ang Ammon nagtigom didto sa Gilead alang sa dakong pagpakiggubat. (Huk 10:7-17; 11:4) Kini nagpakita nga ang dako ug dili-makitang kaaway sa Diyos, si Satanas nga Yawa, mao gayod ang naghulhog sa paganong mga nasod aron makig-away batok sa Israel ug ang tinuod nga isyu mao ang pagsimba sa matuod nga Diyos.​—Itandi ang Pin 12:9; Sal 96:5; 1Co 10:20.

Ang Israel nagtigom sa kasundalohan niini sa Mizpa. Ang mga igsoon ni Jepte sa amahan dayag nga prominente taliwala sa mga ansiyano sa Gilead. (Huk 10:17; 11:7) Ilang nakita ang panginahanglan sa hustong pagpanguna ug pagtultol. (Huk 10:18) Ilang nasabtan nga kinahanglan silang mailalom sa pagpangulo sa usa ka tawong tinudlo sa Diyos aron ilang mapildi ang Ammon. (Huk 11:​5, 6, 10) Walay duhaduha si Jepte ug ang iyang mga tawo nakahimo na ug mga kalamposan sa Tob, nga nagpasabot nga siya ang gipili sa Diyos. (Huk 11:1) Ang mga tawo sa Gilead mihukom sa pag-adto kang Jepte, nga ilang gibiaybiay kaniadto, aron sa paghangyo kaniya nga mahimo nilang pangulo.

Si Jepte Nahimong Pangulo sa Gilead. Si Jepte miuyon nga manguna kanila sa pagpakiggubat batok sa Ammon sa usa ka kondisyon: kon ihatag ni Jehova kaniya ang kadaogan, siya magpadayon ingong pangulo human makapauli gikan sa pagpakiggubat. Ang iyang pagpangusog niini dili usa ka mahakogong hangyo. Iyang gitinguha ang pagpakiggubat alang sa ngalan sa Diyos ug sa iyang katawhan. Kon iyang mapildi ang Ammon, magpasabot kini nga ang Diyos nag-uban kaniya. Buot nga maseguro ni Jepte nga ang pagmando sa Diyos dili isalikway sa dihang matapos na ang krisis. Dugang pa, kon siya gayod ang panganay nga anak ni Gilead, giestablisar lamang niya ang iyang legal nga katungod ingong pangulo sa balay ni Gilead. Dayon ang pakigsaad gihimo sa atubangan ni Jehova didto sa Mizpa. Gipakita pag-usab dinhi ni Jepte nga siya naglantaw kang Jehova ingong Diyos ug Hari sa Israel ug ang ilang tinuod nga Manluluwas.​—Huk 11:8-11.

Si Jepte, ingong usa ka tawo nga molihok dayon, wala mag-usik ug panahon nga ipasundayag ang kusganong pagpanguna. Nagpadala siya ug mensahe ngadto sa hari sa Ammon, nga nagpunting nga ang Ammon mao ang nanguna sa pagsulong sa yuta sa Israel. Ang hari mitubag nga gikuha sa Israel ang yuta sa Ammon. (Huk 11:​12, 13) Dinhi gipakita ni Jepte nga dili siya usa ka bagis, walay hibangkaagan nga manggugubat, kondili usa nga nagtuon sa kasaysayan ug ilabina sa mga pakiglabot sa Diyos sa iyang katawhan. Iyang gitubag ang argumento sa mga Ammonhanon, nga nagpakitang (1) wala hasia sa Israel ang Ammon, Moab, o Edom (Huk 11:14-18; Deu 2:​9, 19, 37; 2Cr 20:​10, 11); (2) wala panag-iyaha sa Ammon ang gilalisan nga yuta sa panahon sa pagpanakop sa mga Israelinhon, tungod kay kini diha sa mga kamot sa mga Amorihanon sa Canaan ug gitugyan sa Diyos ang ilang hari, si Sihon, ug ang iyang yuta sa kamot sa Israel; (3) wala lalisa sa Ammon ang pag-okupar sa Israel sa yuta sa miaging 300 ka tuig; busa, sa unsang balidong katarongan nga ilang buhaton kini niining higayona?​—Huk 11:19-27.

Gipunting ni Jepte ang lintunganay niini nga problema sa dihang gipakita niya nga ang isyu nalangkit sa pagsimba. Iyang giingon nga si Jehova nga Diyos ang naghatag sa Israel sa yuta ug nga tungod niini dili nila ihatag ang bisan usa ka pulgada niini ngadto sa mga magsisimba sa bakak nga diyos. Iyang gitawag ug Kemos ang diyos sa Ammon. Nagtuo ang uban nga kini sayop. Apan, bisan pag ang Ammon may diyos nga si Milcom, ug bisan pag ang Kemos maoy diyos sa Moab, ang maong magkabanay nga mga nasod nagsimba sa daghang diyos. Si Solomon sayop ganing nagpasulod sa pagsimba kang Kemos sa Israel tungod sa iyang langyawng mga asawa. (Huk 11:24; 1Ha 11:​1, 7, 8, 33; 2Ha 23:13) Dugang pa, ang “Kemos” lagmit nagkahulogang “Tigbuntog, Tigpamukan,” sumala sa pipila ka eskolar. (Tan-awa ang Gesenius’s Hebrew and Chaldee Lexicon, gihubad ni S. Tregelles, 1901, p. 401.) Mahimong gipunting ni Jepte kini nga diyos nga maoy gihatagan ug kredito sa mga Ammonhanon sa ‘pagbuntog’ o ‘pagpukan’ sa uban ug sa paghatag kanila sa yuta.

Panumpa ni Jepte. Nakita na karon ni Jepte nga ang gubat batok sa Ammon maoy kabubut-on sa Diyos. Pinaagi sa espiritu sa Diyos nga nagpalihok kaniya, iyang gipangunahan ang iyang kasundalohan sa pagpakiggubat. Sama sa gibuhat ni Jacob mga 600 ka tuig kanhi, si Jepte nanumpa, nga nagpasundayag sa iyang bug-os kasingkasing nga tinguha sa pagtultol ni Jehova ug sa pagpasidungog sa bisan unsang kalamposan nga iyang mahimo ngadto kang Jehova. (Huk 11:​30, 31; Gen 28:20-22) Gipatalinghogan ni Jehova ang iyang panumpa nga may pag-uyon, ug nabuntog ang mga Ammonhanon.​—Huk 11:​32, 33.

Gihunahuna ba ni Jepte ang halad nga tawo sa dihang siya nanumpa nga itanyag ingong usa ka halad-nga-sinunog ang unang mogula sa iyang balay?

Gisaway sa ubang mga kritiko ug mga eskolar si Jepte tungod sa iyang panumpa, nga nagtuo nga si Jepte nagsunod sa batasan sa ubang mga nasod, sa pagtanyag sa iyang anak nga babaye sa kalayo ingong usa ka tawhanong halad-nga-sinunog. Apan dili kini mao ang gipasabot. Usa gayod ka insulto alang kang Jehova, usa ka dulumtanang butang nga supak sa iyang balaod, ang pagtanyag ug literal nga tawhanong halad. Gibaoran niya pag-ayo ang Israel: “Dili ka magtuon sa pagbuhat sumala sa dulumtanang mga butang sa maong mga nasod. Walay makaplagan diha kanimo nga bisan kinsang magpaagi sa iyang anak nga lalaki o sa iyang anak nga babaye sa kalayo . . . Kay bisan kinsa nga nagabuhat niining mga butanga dulumtanan kang Jehova, ug tungod niining dulumtanan nga mga butang si Jehova nga imong Diyos nagahingilin kanila gikan sa imong atubangan.” (Deu 18:9-12) Si Jehova magatunglo, dili magapanalangin sa maong tawo. Ang mga kaaway mismo ni Jepte, ang mga Ammonhanon, mao ang nagbuhat sa paghalad sa tawo ngadto sa ilang diyos nga si Molek.​—Itandi ang 2Ha 17:17; 21:6; 23:10; Jer 7:​31, 32; 19:​5, 6.

Sa dihang si Jepte miingon: “Mahitabo usab nga ang usa nga mogula sa mga pultahan sa akong balay kinsa mogula sa pagsugat kanako . . . maiya gayod usab kang Jehova,” siya nagtumong sa usa ka tawo ug dili sa usa ka hayop, sanglit ang mga hayop nga angayang ihalad lagmit dili isulod sa Israelinhong mga balay, aron libreng makalihoklihok didto. Gawas pa, ang paghalad ug usa ka hayop dili magpakita ug talagsaong debosyon ngadto sa Diyos. Nasayod si Jepte nga mahimong ang iyang anak nga babaye ang mogula sa pagsugat kaniya. Angayng ibutang sa hunahuna nga ang espiritu ni Jehova diha kang Jepte niadtong higayona; mosanta kini sa paghimog bisan unsang dinalidali nga panumpa ni Jepte. Nan, sa unsang paagi nga ang tawo nga mogula sa pagsugat kang Jepte aron sa pagpahalipay kaniya sa iyang kadaogan ‘maiya kang Jehova’ ug igahalad “ingon nga halad-nga-sinunog”?​—Huk 11:31.

Ang mga tawo mahimong ideboto alang sa bug-os nga pag-alagad kang Jehova didto sa sangtuwaryo. Usa kini ka katungod nga mahimong himoon sa mga ginikanan. Si Samuel maoy usa sa maong mga tawo, nga gisaad alang sa pag-alagad sa tabernakulo pinaagi sa usa ka panumpa sa iyang inahan nga si Ana sa wala pa siya matawo. Kini nga panumpa giuyonan sa iyang bana nga si Elkana. Sa dihang nalutas na si Samuel, gitanyag siya ni Ana didto sa sangtuwaryo. Uban kaniya, nagdala si Ana ug halad nga hayop. (1Sa 1:​11, 22-28; 2:11) Si Samson maoy laing bata nga linaing gideboto alang sa pag-alagad sa Diyos ingong usa ka Nazareo.​—Huk 13:2-5, 11-14; itandi ang awtoridad sa amahan ibabaw sa anak nga babaye ingon sa gilatid sa Num 30:3-5, 16.

Sa dihang gidala ni Jepte ang iyang anak nga babaye sa sangtuwaryo, nga niadtong panahona didto sa Shilo, walay duhaduha nga sa iyang pagtanyag kaniya iyang gilakipan ug usa ka halad-nga-sinunog nga hayop. Sumala sa Balaod, ang usa ka halad-nga-sinunog ihawon, panitan, ug hiwahiwaon; hugasan ang mga tinai ug mga tiil; ug ang lawas, ulo ug ang tanan niini, sunogon diha sa halaran. (Lev 1:3-9) Ang katibuk-an sa maong halad naghawas sa bug-os, dili-kondisyonal, tibuok kasingkasing nga pagpahinungod kang Jehova, ug sa dihang ubanan kini ug laing halad (sama pananglitan, sa dihang ang halad-nga-sinunog itanyag human itanyag ang halad-sa-sala sa Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala), kini mahimong usa ka pangamuyo kang Jehova nga dawaton ang maong laing halad.​—Lev 16:​3, 5, 6, 11, 15, 24.

Usa gayod kadto ka tinuod nga halad ni Jepte ug sa iyang anak nga babaye, kay siya walay laing anak. (Huk 11:34) Busa wala siyay kaliwat nga padayong magdala sa iyang ngalan ug sa iyang panulondon sa Israel. Ang anak nga babaye ni Jepte mao lamang ang iyang bugtong paglaom alang niini. Siya mihilak, dili tungod sa iyang kamatayon, kondili tungod sa iyang “pagkaulay,” tungod kay ang tinguha sa matag Israelinhong lalaki ug babaye mao ang pagbaton ug mga anak ug mahuptang buhi ang ngalan ug panulondon sa pamilya. (Huk 11:​37, 38) Ang pagkaapuli maoy usa ka kagul-anan. Apan ang anak nga babaye ni Jepte “wala gayod makigdulog sa usa ka lalaki.” Kon kining mga pulonga gipadapat lamang sa panahong wala pa tumana ang panumpa, kini wala na kinahanglana, kay siya espesipikong nag-ingon nga siya usa ka ulay. Kining mga pulonga nagpasabot sa pagtuman sa panumpa sanglit nagsunod kini sa mga pulong, “Iyang gituman ang iyang napanaad labot kaniya.” Sa pagkatinuod, ang rekord nagpunting usab nga human tumana ang panumpa siya naghupot sa iyang pagkaulay.​—Huk 11:39; itandi ang mga hubad sa KJ; Dy; Yg; NW.

Dugang pa, ang anak nga babaye ni Jepte giduaw “matag tuig” sa iyang mga higala sa ‘pagpasidungog kaniya.’ (Huk 11:40) Ang Hebreohanong pulong ta·nahʹ, nga gigamit dinhi, makita usab sa Maghuhukom 5:​11, ug nianang tekstoha gihubad nga lainlain sama sa “gisugilon” (NW), “gisaysay” (KJ), “giasoy” (AT), “gisubli” (RS). Ang maong pulong gibatbat diha sa A Hebrew and Chaldee Lexicon (giedit ni B. Davies, 1957, p. 693) ingong “pagsubli, pagsaysay.” Sa Maghuhukom 11:40 ang King James Version naghubad sa maong pulong nga “nagbakho,” apan ang panaplin mabasa nga “nakigsulti.” Samtang nag-alagad ang anak nga babaye ni Jepte sa sangtuwaryo, walay duhaduha sama sa ubang Netinim (“Mga Hinatag” gideboto sa pag-alagad sa sangtuwaryo), daghan ang arang niyang mahimo. Kining mga tawhana nag-alagad sa pagpangahoy, pagkalos ug tubig, pagpang-ayo, ug walay duhaduha sa pagbuhat ug daghang ubang buluhaton ingong mga katabang sa mga saserdote ug mga Levihanon didto.​—Jos 9:​21, 23, 27; Esd 7:24; 8:20; Neh 3:26.

Mga Epraimnon Misupak Kang Jepte. Ang mga Epraimnon, nga naghunahunang sila ang pangunang tribo sa amihanang Israel (lakip ang Gilead), sa pagkamapahitas-on wala moila kang Jepte ug naningkamot sa pagpakamatarong sa ilang kaugalingon. Busa sila mihimog bakak nga sumbong aron ipangatarongan ang ilang pagsupak kaniya. Ang samang tinamdan ila nang gipakita sa katuigang miagi, sa panahon ni Maghuhukom Gideon. (Huk 8:1) Nangatarongan sila nga wala sila tawga ni Jepte aron sa pagpakig-away batok sa Ammon, ug nanghulga sila nga sunogon ang balay ni Jepte uban kaniya.​—Huk 12:1.

Si Jepte mitubag nga iyang gitawag sila apan sila wala mosanong. Siya nangatarongan: “Gitugyan sila [Ammon] ni Jehova sa akong kamot. Busa nganong kamo nanganhi kanako niining adlawa sa pagpakig-away batok kanako?” (Huk 12:​2, 3) Ang mga Epraimnon nakiglalis bahin sa kasundalohan ni Jepte: “Kamo ang mga nakaikyas gikan sa Epraim, Oh Gilead, sa taliwala sa Epraim, sa taliwala sa Manases.” (Huk 12:4) Pinaagi niini ilang giinsulto si Jepte pinaagi sa paghisgot nga siya gipalayas kanhi ug nakig-uban kaniya ang “mga tawong walay buhat,” walay trabaho, ingong ‘mga kagiw.’​—Huk 11:3.

Sa misangpot nga panaggubat, ang Epraim napildi ug nangalagiw. Gipahunong sila sa mga tawo ni Jepte sa tabokanang bahin sa Jordan. Sa dihang ang nangalagiw nga mga Epraimnon naningkamot sa pagtago kon kinsa sila, ang ilang linitokan ang nagpaila kanila. Sa dihang gisulayan sa pagpalitok sa pulong “Shibboleth,” dili nila malitok ang “sh” apan makalitok lamang sa humok nga “Sibboleth.” Tungod sa pagsukol batok sa usa nga gitudlo ni Jehova alang sa ilang kaluwasan, 42,000 ka Epraimnon ang nangamatay.​—Huk 12:​5, 6.

Giuyonan sa Diyos. Sa 1 Samuel 12:11 si Jepte gihisgotan ingong pinadala ni Jehova ingong usa ka manluluwas, ug sa Hebreohanon 11:32 siya gitala nga lakip sa matinumanong “panganod sa mga saksi.”​—Heb 12:1.