MANASES

[Usa nga Nagpahimong Malimtanon; Usa nga Nagpahikalimot].

1. Panganay nga anak nga lalaki ni Jose ug apo ni Jacob. Human si Jose mahimong administrador sa pagkaon sa Ehipto, gihatag ni Paraon kaniya ingong asawa si Asenat, ang anak nga babaye ni Potipera nga saserdote sa On, ug siya nanganak ug duha ka anak nga lalaki kang Jose, si Manases ug Epraim. Ginganlan ni Jose ang iyang panganay ug Manases, tungod kay, siya miingon: “Ang Diyos nagpahikalimot kanako sa tanan nakong kalisdanan ug sa tibuok balay sa akong amahan.”​—Gen 41:​45, 50-52.

Sa dihang gipanalanginan ni Jacob si Manases ug Epraim, siya nagpadayon sa pagpatong sa iyang tuong kamot kang Epraim ug sa iyang wala kang Manases, sa ingon nagbutang sa manghod nga si Epraim nga una kang Manases. (Gen 48:13-20) Ingon sa gipakita niini, si Epraim mahimong mas dako kay kang Manases.

Si Manases nakabatog mga anak nga lalaki pinaagi sa iyang puyopuyo nga Siryanhon (1Cr 7:14), ug si Jose nabuhi pag dugay nga nakakita sa mga anak sa anak nga lalaki ni Manases nga si Makir.​—Gen 50:​22, 23.

2. Ang tribo sa Israel nga naggikan kang Manases nga anak nga lalaki ni Jose ug nalangkoban sa pito ka tribonhong mga banay. Mga usa ka tuig human mobiya sa Ehipto ang mga Israelinhon, ang mga lalaking lig-on ug lawas sa tribo ni Manases gikan sa 20 anyos pataas mikabat ug 32,200. (Num 1:​34, 35) Walay duhaduha nga naglakip kini kang Gaddi, usa sa napulo ka tawo nga nagdalag daotang taho human mangespiya sa Yutang Saad. (Num 13:​1, 2, 11, 25-33) Sa panahong gihimo ang ikaduhang pagsenso duolan sa upat ka dekada sa ulahi, ang narehistrong mga lalaki sa tribo miuswag ngadto sa 52,700, nga nakalabaw sa Epraim ug 20,200. (Num 26:28-34, 37) Busa, dayag nga mahitungod sa mas ubos nga papel ni Manases sa umalabot ang gitumong sa dihang naghisgot si Moises bahin sa “tinagpulo ka linibo ni Epraim” apan sa “linibo ni Manases.”​—Deu 33:17.

Sa kamingawan, ang tribo ni Manases, ilalom sa pagpanguna sa pangulo niini nga si Gamaliel nga anak ni Pedazur, nagkampo sa K sa tabernakulo, tupad sa Epraim ug Benjamin. Kining tulo-ka-tribo nga dibisyon maoy ikatulo sa han-ay sa pagmartsa.​—Num 1:​10, 16; 2:18-24; 7:54; 10:23.

Mga Pagsakop sa Duha ka Kiliran sa Suba sa Jordan. Sa dihang gipildi sa mga Israelinhon ang Amorihanon nga si Haring Sihon ug Og, gihatag ni Moises ang ilang nailog nga yuta ngadto sa mga Rubenhon, Gadhanon, ug sa katunga sa tribo ni Manases ubos sa kondisyon nga kining mga triboha moapil sa pag-ilog sa teritoryo sa K sa Jordan. (Num 32:20-33; 34:​14, 15; Deu 29:​7, 8) Ang amihanang seksiyon sa maong dapit sa S sa Jordan lagmit naangkon na gumikan sa mga paningkamot sa mga Manasesnon, nga ang bahin niana nailog ni Jair, Noba, ug “sa mga anak nga lalaki ni Makir.” Tungod niini gihatag ni Moises kini nga rehiyon ngadto kanila.​—Num 32:39-42; Deu 3:13-15; 1Cr 2:​21, 22.

Sa ulahi, ang mga tawo gikan sa “katunga sa tribo ni Manases” nga nakadawat sa ilang panulondon mitabok sa Jordan ug miapil sa pag-ilog sa yuta sa kasadpan. (Jos 1:12-18; 4:12) Apil usab sila niadtong mga nagtigom sa atubangan sa Bukid sa Gerizim sa dihang “gibasa [ni Josue] sa makusog ang tanang pulong sa balaod, ang panalangin ug ang maldisyon.” (Deu 27:12; Jos 8:​33, 34) Ilalom sa pagpanguna ni Josue, ang mga Israelinhon nagbuntog sa gahom sa mga Canaanhon, nagpildi sa 31 ka hari sulod sa mga unom ka tuig. (Jos 12:7-24) Human niadto, bisag may nahibilin pang teritoryo nga wala mailog, si Josue, nga gitabangan sa Hataas nga Saserdoteng si Eleasar ug sa tinudlong mga hawas sa Diyos gikan sa napulo ka tribo (lakip sa Manasesnong si Haniel nga anak nga lalaki ni Epod), nagbahinbahin sa yuta ingong mga pahat nga panulondon.​—Num 34:​17, 23; Jos 13:1-7.

Panulondon nga Yuta. Dayag nga ang katunga sa tribo ni Manases may panulondon na sa S sa Jordan. Lakip niini ang Basan ug ang usa ka bahin sa Gilead. (Jos 13:29-31) Sa H nahimutang ang Gad, ang utlanang siyudad mao ang Mahanaim. (Jos 13:24-26, 30) Kini nga rehiyon sa kinadak-ang bahin maoy usa ka habog nga patag ibabaw sa bukid, nga may aberids nga gihabogon nga mga 610 m (2,000 p). Dinhi nahimutang ang Golan, usa sa unom ka siyudad nga dalangpanan, ug ang Beestera (Astarot), lain pang Levihanong siyudad.​—Jos 20:​8, 9; 21:27; 1Cr 6:71.

Ang nahibiling katunga sa mga Manasesnon nakadawat sa ilang teritoryo nga panulondon sa K sa Jordan. (Jos 17:​2, 5) Ang utlanan niini sa H mao ang Epraim, ang Aser sa AK, ang Isacar sa AS, ug ang Dagat Mediteranyo sa K. Gikan sa Mikmetat ang utlanan tali sa Epraim ug Manases nakaabot ngadto sa Tapua, nagpadayon ubay sa bul-oganang walog sa Kana, ug natapos didto sa Mediteranyo. (Itandi ang Jos 16:5-8; 17:7-10.) Samtang ang mga Epraimnon may sakop nga mga siyudad sa Manases, ang mga Manasesnon gihatagag mga sakop nga siyudad (ang Bet-sean, Ibleam, Dor, En-dor, Taanak, ug Megido, ug ang mga lungsod nga sakop niini) sa Isacar ug Aser. (Jos 16:9; 17:11) Ang mga Manasesnon napakyas sa pag-abog sa mga Canaanhon gikan niining sakop nga mga siyudad apan, sa kadugayan, gipailalom kini sila sa pinugos nga trabaho. (Jos 17:11-13; Huk 1:​27, 28; itandi ang 1Cr 7:29.) Duha niining mga sakop nga siyudad, ang Taanak (Aner?) ug ang Ibleam (Bileam o Gat-rimon?), gihatag ngadto sa Kohatnon nga mga Levihanon.​—Jos 21:​25, 26; 1Cr 6:70.

Kasaysayan. Human matapos ang pagbahinbahin sa yuta, gipanalanginan ni Josue ang mga tawo sa tribo ni Ruben, Gad, ug ang “katunga sa tribo ni Manases” sa sidlakan ug gidasig sila nga magpadayon sa pag-alagad kang Jehova. (Jos 22:1-8) Sila mibiya sa Shilo, mipanaw ngadto sa Jordan, ug unya duol sa maong suba sila nagtukod ug usa ka halaran. Kini hapit mosangko sa sibil nga gubat, tungod kay giisip kini sa ubang mga tribo ingong usa ka buhat sa pagkadili-matinumanon ug rebelyon. Apan, ang isyu nahusay nga malinawon sa dihang gipatin-aw nga gipatindog ang halaran, dili alang sa paghalad, kondili aron magsilbing usa ka handomanan sa pagkamatinumanon kang Jehova.​—Jos 22:9-31.

Sa ulahing yugto ang Manasesnon nga si Maghuhukom Gideon mao ang gigamit ni Jehova sa pagluwas sa mga Israelinhon gikan sa pagpanglupig sa mga Midianhon. (Huk 6:11-16, 33-35; 7:23; 8:22) Si Jepte dayag nga maoy lain pang maghuhukom gikan sa tribo ni Manases. Sa panahon sa iyang pagkamaghuhukom ang Israel napahigawas gikan sa pagpanghasi sa mga Ammonhanon.​—Huk 11:​1, 32, 33.

Sa panahon sa pagmando sa unang hari sa Israel nga si Saul, ang mga Rubenhon, ang mga Gadhanon, ug ang “katunga sa tribo ni Manases” sa sidlakan nakaangkon sa usa ka bug-os nga kadaogan batok sa mga Hagrihanon ug sa ilang mga kaalyado. (1Cr 5:​10, 18-22) Niining linangkob nga yugto usab, ang mga Manasesnon, lakip ang mga tawong may talagsaong kaisog, maoy apil niadtong mitalikod kang Saul aron sa pagdapig kang David. (1Cr 12:19-21) Human mamatay si Saul ug ang iyang manununod nga si Is-boset, 18,000 ka Manasesnon gikan sa rehiyon sa K sa Jordan ug ang uban pang linibo gikan sa dapit sa S sa Jordan miadto sa Hebron aron himoong hari si David sa tibuok Israel (1070 W.K.P.).​—1Cr 12:​31, 37, 38.

Mga tuig sa ulahi, ang dakong relihiyosong repormasyon nga gihimo sa Judeanhon nga si Haring Asa nakatukmod sa daghang Manasesnon nga motalikod sa amihanang gingharian “sa dihang ilang nakita nga si Jehova nga iyang Diyos nag-uban kaniya.” (2Cr 15:​8, 9) Sa panahon sa dakong panagkatigom sa ika-15 nga tuig sa pagmando ni Asa (963 W.K.P.), sila miduyog sa uban sa paghimog pakigsaad sa pagpangita kang Jehova. (2Cr 15:​10, 12) Mao man usab, sa pagmando sa Judeanhon nga si Haring Ezequias (745-717 W.K.P.), bisan daghan ang nagyagayaga sa mga mensahero nga iyang gipadala aron ipaabot ang pagdapit nga moadto sa Jerusalem alang sa pagsaulog sa Paskuwa, ang ubang mga Manasesnon andam nga magpaubos ug misanong nga may pag-uyon. Human niana, kadtong mga misanong miapil sa paglaglag sa mga butang nga nalangkit sa idolatriya.​—2Cr 30:​1, 10, 11, 18; 31:1.

Una pa niana (mga 760 W.K.P.), gidestiyero ni Tiglat-pileser (Tilgat-pilneser) III ang mga Manasesnon nga nagpuyo sa S sa Jordan. (1Cr 5:23-26) Halos sa samang panahon mopatim-awng dihay mga panagbangi tali sa tribo ni Epraim ug Manases. Apan kining duha ka tribo nagkahiusa sa ilang pagpakigbatok sa Juda.​—Isa 9:​20, 21.

Duolan sa usa ka siglo human mapukan ang napulo-ka-tribong gingharian, gipaabot sa Judeanhon nga si Haring Josias ang iyang pagpanglaglag sa mga halaran, tungtonganan sa insenso, sagradong mga poste, ug mga larawan, ang tanan nga gigamit sa bakak nga pagsimba, sa nagun-ob nga mga dapit sa Manases ug sa ubang mga dapit sa gawas sa Juda (sukad ug human sa 648 W.K.P.). Kining Judeanhon nga hari nag-ayo usab sa templo, ug kini gisuportahan pinaagi sa mga kontribusyon nga nadawat gikan sa mga Israelinhon sa lainlaing mga tribo, lakip ang Manases.​—2Cr 34:1-11.

Human makabalik gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya (537 W.K.P.), ang ubang Manasesnon mipuyo sa Jerusalem.​—1Cr 9:1-3.

Sa panan-awon ni Ezequiel, ang gihatag nga yuta sa Manases nahimutang taliwala sa Neptali ug Epraim. (Eze 48:​4, 5) Naghawas usab ang Manases ingong usa sa mga tribo sa espirituwal nga Israel.​—Pin 7:6.

3. Usa ka ngalan nga mabasa sa Masoretikong teksto sa Maghuhukom 18:​30, tungod sa gihimong kausaban sa magkokopya. Ang asoy maoy mahitungod sa pag-apostata sa Dan, ug ang Bag-ong Kalibotang Hubad nag-ingon nga “si Jonatan nga anak nga lalaki ni Gersom, nga anak nga lalaki ni Moises, siya ug ang iyang mga anak nga lalaki nahimong mga saserdote alang sa tribo sa mga Danhanon.” (Tan-awa usab ang AT; Mo; Ro; RS.) Ang Hudiyong mga eskriba nagsal-ot ug letra (nun = n) diha sa itaas taliwala sa unang duha ka letra sa orihinal nga Hebreohanong ngalan aron basahong “ni Manases” inay nga “ni Moises,” nga nagbuhat niini tungod sa ilang pagtamod kang Moises. Sa ingon ang mga eskriba nagtinguha nga itago ang kaulawan ug kadaot nga mahimong iduhig sa ngalan ni Moises tungod sa buhat ni Jonatan. Gawas pa sa nausab nga Masoretikong teksto, ang “ni Manases” makita sa Vatican Manuscript Num. 1209 sa Gregong Septuagint ug sa Syriac nga Peshitta. Apan, ang “ni Moises” mao ang makaplagan sa Alexandrine Manuscript sa Gregong Septuagint ug sa Latin nga Vulgate sa Maghuhukom 18:30.

4. Hari sa Juda nga anak nga lalaki ug manununod ni Haring Ezequias. (2Ha 20:21; 2Cr 32:33) Ang inahan ni Manases mao si Hepziba. Siya 12 anyos sa dihang siya milingkod ingong ika-14 nga hari sa Juda human ni David ug nagmando sulod sa 55 ka tuig (716-662 W.K.P.) sa Jerusalem. (2Ha 21:1) Siya nagbuhat kon unsay daotan sa mga mata ni Jehova, nagtukod pag-usab sa hatag-as nga mga dapit nga gilaglag sa iyang amahan, nagtukod ug mga halaran alang kang Baal, ug nagsimba sa “tanang panon sa kalangitan,” ug nagtukod ug bakak nga relihiyosong mga halaran diha sa duha ka sawang sa templo. Siya nagpaagi sa iyang mga anak sa kalayo, naggamit ug salamangka, pagpanag-an, ug nagpasiugda sa mga buhat sa espiritismo. Si Manases nagbutang usab sa linilok nga larawan sa sagradong poste nga iyang gihimo sa sulod sa balay ni Jehova. Siya nagdaldal sa Juda ug Jerusalem “sa pagbuhat kon unsay daotan nga labaw pa kay sa kanasoran nga gilaglag ni Jehova gikan sa atubangan sa mga anak sa Israel.” (2Ha 21:2-9; 2Cr 33:2-9) Bisan tuod si Jehova nagpadalag mga manalagna, wala kini patalinghogi. Sad-an usab si Manases sa pag-ula sa daghan kaayong inosenteng dugo (2Ha 21:10-16), nga sumala sa literatura sa Hudiyong mga rabbi, naglakip sa dugo ni Isaias, nga ilang giingon nga gigabas tungod sa sugo ni Manases.​—Itandi ang Heb 11:37.

Gisilotan si Manases tungod kay wala niya hatagig pagtagad ang mensahe ni Jehova ug gidala siyang binihag sa hari sa Asirya ngadto sa Babilonya, nga usa sa harianong mga siyudad sa monarko sa Asirya. (2Cr 33:​10, 11) ‘Si Manases sa Juda’ apil sa listahan sa 22 ka “mga hari sa Hatti, sa kabaybayonan ug kapuloan” nga nagbayad ug tributo sa Asiryanhon nga si Haring Esar-hadon. Ang ngalan ni Manases makita usab sa listahan sa mga hari nga nagbayad ug tributo kang Ashurbanipal.​—Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, pp. 291, 294.

Samtang siya usa ka binihag, si Manases naghinulsol, nagpaubos sa iyang kaugalingon, ug nag-ampo kang Jehova. Gidungog sa Diyos ang iyang hangyo alang sa pabor ug gipasig-uli siya sa iyang pagkahari sa Jerusalem. (2Cr 33:​12, 13) Human niana si Manases “nagtukod ug usa ka paril sa gawas alang sa Siyudad ni David,” nagbutang ug mga pangulo sa kasundalohan diha sa kinutaang mga siyudad sa Juda, naghanaw sa langyawng mga diyos ug sa larawang idolo gikan sa balay ni Jehova, ug sa mga halaran nga iyang gitukod didto “sa bukid sa balay ni Jehova ug sa Jerusalem.” Si Manases nag-andam sa halaran ni Jehova ug naghalad sa ibabaw niana, nagdasig usab sa uban sa pag-alagad kang Jehova. Bisan pa niana, ang katawhan naghalad pa gihapon didto sa hatag-as nga mga dapit, hinuon alang kang Jehova. (2Cr 33:14-17) Sa pagkamatay ni Manases, siya gipulihan sa pagkahari sa iyang anak nga lalaki nga si Amon.​—2Cr 33:20.

5. Usa ka Israelinhon “sa mga anak ni Pahat-moab” nga apil niadtong nagkuha ug langyawng mga asawa ug nagpapahawa kanila “uban sa mga anak” sa adlaw ni Esdras.​—Esd 10:​30, 44.

6. Laing Israelinhon, “sa mga anak ni Hasum,” nga apil niadtong nagpapahawa sa ilang langyawng mga asawa tungod sa masibotong pagbarog ni Esdras dapig sa putling pagsimba.​—Esd 10:​33, 44.