HALARAN

Sa panguna, kini maoy usa ka tinukod o taas nga dapit nga diha niana itanyag ang mga halad o sunogon ang insenso aron sa pagsimba sa matuod nga Diyos o sa laing bathala. Ang Hebreohanong pulong nga miz·beʹach (halaran) naggikan sa lintunganayng berbo nga za·vachʹ (pag-ihaw; paghalad) ug busa pangunang nagtumong sa usa ka ihawanan o halaranan. (Gen 8:20; Deu 12:21; 16:2) Sa susama, ang Gregong pulong nga thy·si·a·steʹri·on (halaran) naggikan sa lintunganayng berbo nga thyʹo, nga nagkahulogan usab ug “pag-ihaw; paghalad.” (Mat 22:4; Mar 14:12) Ang Gregong pulong nga bo·mosʹ nagtumong sa halaran sa usa ka bakak nga diyos.​—Buh 17:23.

Ang unang paghisgot sa halaran maoy human sa Lunop sa dihang “si Noe nagtukod ug halaran kang Jehova” ug nagtanyag ug mga halad-nga-sinunog diha niana. (Gen 8:20) Ang mga halad nga gihisgotan sa wala pa ang Lunop mao lamang kadtong iya ni Cain ug Abel, ug bisan tuod dayag nga sila naghalad, wala hisgoti kon sila ba migamit ug mga halaran o wala.​—Gen 4:​3, 4.

Si Abraham nagtukod ug halaran didto sa Sekem (Gen 12:7), sa usa ka dapit tali sa Bethel ug Ai (Gen 12:8; 13:3), sa Hebron (Gen 13:18), ug dayag usab didto sa Bukid sa Moria, diin siya naghalad ug usa ka laking karnero nga gihatag sa Diyos kaniya puli kang Isaac. (Gen 22:9-13) Niining ulahing dapit lamang nga espesipikong gihisgotan ang usa ka halad nga gihalad ni Abraham sa maong mga halaran. Apan, ang pangunang kahulogan sa Hebreohanong pulong nagpaila nga dihay mga halad nga gitanyag sa matag dapit nga gihisgotan. Sa ulahi si Isaac nagtukod ug halaran didto sa Beer-seba (Gen 26:​23, 25), ug si Jacob nagtukod ug mga halaran didto sa Sekem ug Bethel. (Gen 33:​18, 20; 35:​1, 3, 7) Kini nga mga halaran nga gihimo sa mga patriarka dayag nga susama sa gihisgotan sa Diyos sa ulahi diha sa pakigsaad sa Balaod, nga mahimong mga bungdo sa yuta o kaha mga plataporma nga gitukod pinaagig kinaiyanhon (dili-sinapsapan) nga mga bato.​—Ex 20:​24, 25.

Si Moises nagtukod ug usa ka halaran human sa kadaogan batok kang Amalek, nga nagtawag niini nga Jehova-nissi (Si Jehova Mao ang Akong Ilhanang Tukon). (Ex 17:​15, 16) Sa dihang gihimo ang pakigsaad sa Balaod uban sa Israel, gitukod ni Moises ang usa ka halaran didto sa tiilan sa Bukid sa Sinai, ug ang mga halad gitanyag sa ibabaw niini. Ang dugo gikan sa mga halad giwisik sa ibabaw sa halaran, sa basahon, ug sa katawhan, busa gihimong balido ug gipatuman ang pakigsaad.​—Ex 24:4-8; Heb 9:17-20.

Mga Halaran sa Tabernakulo. Sa dihang gitukod ang tabernakulo, ang duha ka halaran gitukod sumala sa disenyo nga gisugo sa Diyos. Ang halaran sa halad-nga-sinunog (gitawag usab nga “halaran nga tumbaga” [Ex 39:39]) maoy gama sa kahoyng akasya nga pormag haw-ang nga kaban, nga dayag nga walay tabon o lubot. Kini maoy 2.2 m (7.3 p) kuwadrado ug 1.3 m (4.4 p) ang gihabogon nga may “mga sungay” nga nagtuybo gikan sa upat ka eskina o kanto niini. Kini lukop nga gihaklapan ug tumbaga. Ang usa ka parilya o rehasrehas nga tumbaga gibutang ubos sa sanipa sa halaran “sa sulod niini,” “sa may tungatunga.” Sa pagdala sa halaran, upat ka argolya ang gitaod sa upat ka ngilit duol sa parilya, ug mopatim-awng mao ra usab kini nga mga argolya ang sul-otan sa duha ka yayongan nga kahoyng akasya nga hinaklapan ug tumbaga. Kini mahimong magkahulogan nga gibutangan ug gawang ang duha ka kilid sa halaran aron kasul-otan sa lapad nga parilya, diin ang mga argolya nagsiwil sa isigkakilid. Magkalahi kaayo ang mga opinyon sa mga eskolar bahin niini, ug daghan ang naghunahuna nga lagmit dihay duha ka paris sa mga argolya, ug kining ikaduhang paris, nga sul-otanan sa mga yayongan, direktang gitaod sa gawas nga bahin sa halaran. Gihimo ang mga galamiton nga tumbaga sama sa mga laton ug mga pala alang sa mga abo, mga panaksan nga saloran sa dugo sa mga hayop, mga tenedor nga gamiton sa pagkuha sa unod, ug mga insensaryo.​—Ex 27:1-8; 38:1-7, 30; Num 4:14.

Kining halaran nga tumbaga alang sa mga halad-nga-sinunog gibutang sa atubangan sa ganghaan sa tabernakulo. (Ex 40:​6, 29) Bisan tuod kini medyo mubo ra, nga tungod niana dili na kinahanglang gamitan pa ug sakaanan, ang yuta sa palibot niini tingali gipahabogan o tingali kini adunay rampa padulong niini aron sayon ra ang pagdala sa mga halad nga ibutang diha sa sulod niini. (Itandi ang Lev 9:​22, nga nag-ingong si Aaron “nanaog” gikan sa paghalad ug mga halad.) Sanglit ang hayop gihalad “sa kilid sa halaran dapit sa amihanan” (Lev 1:11), ang “dapit alang sa mantikaong mga abo” nga gikuha gikan sa halaran maoy dapit sa S (Lev 1:16), ug ang dulang nga tumbaga nga hugasanan nahimutang dapit sa K (Ex 30:18), ug dayag sa H niini maoy bakante nga niana lagmit gibutang ang sakaanan.

Halaran sa insenso. Ang halaran sa insenso (gitawag usab nga “halaran nga bulawan” [Ex 39:38]) ginama usab sa kahoyng akasya, ug ang ibabawng bahin ug ang mga kilid niini gihaklapan ug bulawan. Sa ibabaw adunay ribete nga bulawan libot niini. Ang sukod sa halaran maoy 44.5 sm (17.5 pul.) kuwadrado ug 89 sm (2.9 p) ang gihabogon, ug kini usab adunay “mga sungay” nga nagtuybo gikan sa upat ka eskina o kanto niini. Gihimo ang duha ka argolya nga bulawan ingong sul-otanan sa mga yayongan nga ginama sa akasya nga gihaklapan ug bulawan, ug kini nga mga argolya gibutang sa ubos sa ribete nga bulawan sa magkaatbang nga mga kilid sa halaran. (Ex 30:​1-5; 37:25-28) Usa ka espesyal nga insenso ang sunogon sa ibabaw niini nga halaran kaduha sa usa ka adlaw, sa buntag ug sa gabii. (Ex 30:7-9, 34-38) Sa ubang mga teksto gihisgotan ang paggamit ug insensaryo alang sa pagsunog ug insenso, ug dayag nga kini gigamit usab labot sa halaran sa insenso. (Lev 16:​12, 13; Heb 9:4; Pin 8:5; itandi ang 2Cr 26:​16, 19.) Ang halaran sa insenso nahimutang sa sulod sa tabernakulo sa dili pa ang kortina sa Labing Balaan, maong giingon nga kini nahimutang sa “atubangan sa arka sa pagpamatuod.”​—Ex 30:​1, 6; 40:​5, 26, 27.

Ang pagbalaan ug ang paggamit sa mga halaran sa tabernakulo. Sa panahon sa mga seremonyas sa pagpahiluna-sa-katungdanan, kining duha ka halaran gidihogan ug gibalaan. (Ex 40:​9, 10) Nianang panahona, sama usab sa misunod nga mga paghalad sa pipila ka halad-sa-sala, ang dugo sa gihalad nga mga hayop gibutang diha sa mga sungay sa halaran sa halad-nga-sinunog, ug ang nahibilin gibubo sa tiilan sa halaran. (Ex 29:12; Lev 8:15; 9:​8, 9) Ang bahin sa igdidihog nga lana ug sa dugo nga diha sa ibabaw sa halaran giwisik kang Aaron ug sa iyang mga anak nga lalaki ug sa ilang mga besti aron sa pagbalaan kanila hangtod matapos ang seremonyas sa pagpahiluna-sa-katungdanan. (Lev 8:30) Tanantanan, pito ka adlaw ang gikinahanglan sa pagbalaan sa halaran sa halad-nga-sinunog. (Ex 29:37) Sa ubang mga halad-nga-sinunog, mga halad-sa-panag-ambit, ug mga halad-sa-pagkasad-an, ang dugo iwisik libot sa ibabaw sa halaran, samtang ang dugo sa mga langgam nga gihalad iwisik o patuloon pag-ayo diha sa kilid sa halaran. (Lev 1:5-17; 3:2-5; 5:7-9; 7:2) Ang mga halad-nga-lugas paasohon sa ibabaw sa halaran ingong “makapahupay nga alimyon” ngadto kang Jehova. (Lev 2:2-12) Ang nahibiling mga bahin sa halad-nga-lugas kan-on sa hataas nga saserdote ug sa iyang mga anak nga lalaki duol sa halaran. (Lev 10:12) Sa matag tuig, sa Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala, ang halaran hinloan ug balaanon pinaagi sa pagbutang sa hataas nga saserdote ug bahin sa dugo sa gihalad nga mga hayop nganha sa mga sungay sa halaran ug pinaagi sa pagwisik niini sa makapito nganha sa halaran.​—Lev 16:​18, 19.

Sa tanang mga halad nga hayop nga itanyag, may mga bahin niini nga mga hayop ang paasohon sa ibabaw sa halaran, ug tungod niini ang kalayo kanunayng pasigaon sa ibabaw sa halaran ug dili pasagdang mapalong. (Lev 6:9-13) Gikan niini magkuha ug kalayo nga gamiton sa pagsunog sa insenso. (Num 16:46) Si Aaron lamang ug ang iyang mga kaliwat nga walay mga depekto ang makaalagad diha sa halaran. (Lev 21:21-23) Ang ubang mga Levihanon maoy mga katabang lamang. Ang bisan kinsang tawo nga moduol nga dili binhi ni Aaron pagapatyon. (Num 16:40; 18:1-7) Si Kore ug ang iyang katigoman gilaglag tungod kay wala moila niini nga tinudlong buluhaton gikan sa Diyos, ug ang tumbagang mga insensaryo nga ilang gikuha gihimong nigpis nga metal nga mga palid ug gihaklap nganha sa halaran ingong usa ka ilhanan aron nga walay usa nga dili gikan sa kaliwat ni Aaron ang moduol.​—Num 16:1-11, 16-18, 36-40.

Makausa sa usa ka tuig himoon ang pagtabon-sa-sala alang sa bulawan nga halaran sa insenso pinaagi sa pagbutang ug dugo gikan sa gihalad nga hayop nganha sa mga sungay niini. Ang ubang mga higayon nga butangan kini ug dugo maoy sa dihang himoon ang mga halad-sa-sala alang sa mga saserdote.​—Ex 30:10; Lev 4:7.

Sa dihang kini dad-on sa mga anak nga lalaki ni Kohat, ang halaran sa insenso ug ang halaran sa mga halad-nga-sinunog pagatabonan; ang una tabonan ug usa ka asul nga panapton ug mga panit sa poka, ang ikaduha tabonan ug usa ka panapton nga balhibo sa karnero nga tininag morado ug mga panit sa poka.​—Num 4:11-14; tan-awa ang TABERNAKULO.

Mga Halaran sa Templo. Sa wala pa ipahinungod ang templo ni Solomon, ang halaran nga tumbaga nga gihimo didto sa kamingawan gigamit sa pagtanyag ug mga halad sa Israel didto sa hataas nga dapit sa Gabaon. (1Ha 3:4; 1Cr 16:​39, 40; 21:​29, 30; 2Cr 1:3-6) Human niadto ang halaran nga tumbaga nga gihimo alang sa templo mas dako ug 16 ka pilo kay sa niadtong gihimo alang sa tabernakulo, nga may sukod nga mga 8.9 m (29.2 p) kuwadrado ug mga 4.5 m (14.6 p) ang gihabogon. (2Cr 4:1) Tungod sa gihabogon niini, nagkinahanglan kini ug sakaanan. Gilatid sa balaod sa Diyos nga dili mosaka agi sa mga ang-ang ngadto sa halaran aron dili maladlad ang pagkahubo. (Ex 20:26) Gituohan sa uban nga tungod sa mga purol nga lino nga gisul-ob ni Aaron ug sa iyang mga anak nga lalaki kini nga sugo mahimong wala na kinahanglana ug sa ingon gitugot ang pagsaka agi sa mga ang-ang. (Ex 28:​42, 43) Hinunoa, lagmit gayod nga dihay hanayhay nga rampa o sakaanan nga gigamit aron makasaka ngadto sa ibabaw sa halaran sa halad-nga-sinunog. Giingon ni Josephus (The Jewish War, V, 225 [v, 6]) nga ang maong sakaanan gigamit alang sa halaran sa templo nga gitukod sa ulahi ni Herodes. Kon ang kahikayan sa halaran sa templo gisundog nianang sa tabernakulo, ang rampa lagmit nahimutang dapit sa H nga kiliran sa halaran. Sa ingon, “ang inumol nga dagatdagat” diin manghugas ang mga saserdote maoy kombenyente, sanglit kini nahimutang man usab dapit sa habagatan. (2Cr 4:2-5, 9, 10) Sa laing bahin, ang mga halaran nga gitukod alang sa templo mopatim-awng gisundog nianang sa tabernakulo, ug walay gihatag nga detalyadong kahubitan bahin niini.

Kini nga halaran nahimutang sa dapit diin si David unang nagtukod sa iyang temporaryong halaran sa ibabaw sa Bukid sa Moria. (2Sa 24:​21, 25; 1Cr 21:26; 2Cr 8:12; 15:8) Sagad nga gituohan usab nga kini mao ang dapit diin si Abraham misulay sa paghalad kang Isaac. (Gen 22:2) Ang dugo sa gihalad nga mga hayop gibubo sa tiilan sa halaran, ug lagmit nga dihay usa ka kanalkanal nga agosanan sa dugo gikan sa dapit sa templo. Giingon nga ang templo ni Herodes adunay sama niana nga kanalkanal nga konektado sa HK nga sungay sa halaran, ug diha sa dakong bato sa dapit sa templo adunay usa ka bangag nga nakaplagan nga paingon sa usa ka tunel nga lapos sa Walog sa Kidron.

Ang halaran sa insenso alang sa templo maoy ginama sa kahoyng sedro, ug mopatim-awng mao ra kini ang kalainan tali niini ug nianang sa tabernakulo. Kini usab gihaklapan ug bulawan.​—1Ha 6:​20, 22; 7:48; 1Cr 28:18; 2Cr 4:19.

Panahon sa inagurasyon sa templo ang pag-ampo ni Solomon gitanyag atubangan sa halaran sa halad-nga-sinunog, ug sa pagkatapos niini ang kalayo nanaog gikan sa mga langit ug miut-ot sa mga halad sa ibabaw sa halaran. (2Cr 6:​12, 13; 7:​1-3) Bisan tuod kini adunay gidak-on nga kapin sa 79 m kwd (850 p kwd), kini nga halaran nga tumbaga gamay ra kaayo alang sa hilabihan ka daghan nga mga halad nga gihimo niadtong tungora, busa ang usa ka bahin sa sawang gibalaan tungod niana.​—1Ha 8:62-64.

Sa ulahing bahin sa paghari ni Solomon, ug sa mga paghari ni Rehoboam ug Abiam, ang halaran sa mga halad-nga-sinunog napasagdan mao nga nakita ni Haring Asa nga kini kinahanglang ayohon. (2Cr 15:8) Si Haring Uzzias gihampak sa sanla tungod sa pagsulay sa pagsunog ug insenso ibabaw sa bulawan nga halaran sa insenso. (2Cr 26:16-19) Gibalhin ni Haring Ahaz ang tumbagang halaran sa halad-nga-sinunog ngadto sa usa ka kiliran ug gipulihan kini ug paganong halaran. (2Ha 16:14) Apan, ang iyang anak nga lalaking si Ezequias naghinlo, nagbalaan, ug nagpasig-uli sa halaran nga tumbaga ug sa mga galamiton niini.​—2Cr 29:18-24, 27; tan-awa ang TEMPLO.

Mga Halaran Human sa Pagkadestiyero. Ang unang butang nga gitukod didto sa Jerusalem sa namalik nga mga destiyero ubos sa pagpanguna ni Zorobabel ug sa Hataas nga Saserdoteng si Jesua mao ang halaran alang sa mga halad-nga-sinunog. (Esd 3:2-6) Wala madugay gihimo usab ang usa ka bag-ong halaran sa insenso.

Ang Siryanhong hari nga si Antiochus Epiphanes nagkuha sa bulawan nga halaran sa insenso, ug duha ka tuig sa ulahi (168 W.K.P.) siya nagtukod ug usa ka halaran ibabaw sa dakong halaran ni Jehova ug nagtanyag ug halad ngadto kang Zeus sa ibabaw niana. (1 Macabeo 1:20-64) Human niadto si Judas Macabeo nagtukod ug usa ka bag-ong halaran nga gama sa dili-sinapsapan nga bato ug nagpasig-uli usab sa halaran sa insenso.​—1 Macabeo 4:44-49.

Ang halaran sa mga halad-nga-sinunog sa templo ni Herodes maoy gama sa dili-sinapsapan nga mga bato ug, matod ni Josephus (The Jewish War, V, 225 [v, 6]), kini maoy 50 ka maniko kuwadrado ug 15 ka maniko ang gihabogon, apan ang Hudiyohanong Mishnah (Middot 3:1) naghubit niini ingong mas gamay ug sukod. Busa mao kini ang halaran nga gihisgotan ni Jesus sa iyang adlaw. (Mat 5:​23, 24; 23:18-20) Ang halaran sa insenso niana nga templo wala hubita, apan ang Lucas 1:11 nagpakita nga ang usa ka manulonda nagtindog sa tuong bahin niini sa dihang siya mipakita sa amahan ni Juan nga si Zacarias.

Ang Halaran sa Templo sa Panan-awon ni Ezequiel. Sa templo nga nakita ni Ezequiel sa iyang panan-awon, ang halaran alang sa mga halad-nga-sinunog gibutang usab sa atubangan sa templo (Eze 40:47), apan kini lahi ug disenyo nianang sa naunang mga halaran. Kini nga halaran adunay ubay-ubayng mga hunta nga may sunodsunod nga gintang. Ang sukod nga gigamit sa pagsukod niini mao ang taas nga maniko (51.8 sm; 20.4 pul.). Ang tiilan sa halaran maoy usa ka maniko ang gibag-on ug adunay “ngilit” o siwil nga usa ka dangaw (tingali 26 sm; 10 pul.) ingong panaplin libot sa ibabawng bahin, sa ingon pormag sandayong o kanalkanal, tingali aron saloran sa dugo nga ibubo. (Eze 43:​13, 14) Nahimutang sa ibabaw sa tiilan niini, apan may gintang nga usa ka maniko gikan sa ngilit niini, mao ang lain nga hunta, ug ang sukod niini maoy duha ka maniko (mga 104 sm; 41 pul.) ang gihabogon. Ang ikatulong hunta adunay gintang nga usa ka maniko gikan sa ngilit niini ug upat ka maniko (mga 207 sm; 82 pul.) ang gihabogon. Kini usab adunay panaplin palibot niini nga katunga sa maniko (mga 26 sm; 10 pul.), tingali pormag ikaduhang sandayong. Sa kataposan, ang abohan sa halaran may gihabogon nga lain pang upat ka maniko ug may gintang usab nga usa ka maniko gikan sa gisundan nga hunta; gikan niini adunay nagtuybo nga upat ka “sungay.” Adunay hagdanan gikan sa S ingong sakaanan ngadto sa abohan. (Eze 43:14-17) Sama sa halaran nga gitukod didto sa kamingawan, gihimo ang pito-ka-adlaw nga yugto sa pagtabon-sa-sala ug ang pagpahiluna niini. (Eze 43:19-26) Ang tinuig nga pagtabon-sa-sala himoon alang sa halaran lakip sa ubang bahin sa sangtuwaryo sa unang adlaw sa Nisan. (Eze 45:​18, 19) Ang suba sa makapaayo nga tubig nga nakita ni Ezequiel miagos pasidlakan gikan sa templo ug midagayday sa H sa halaran.​—Eze 47:1.

Ang halaran sa insenso wala espesipikong hisgoti diha sa panan-awon. Apan, ang paghubit bahin sa “halaran nga kahoy” diha sa Ezequiel 41:​22, ilabina ang pagtawag niini ingong “ang lamesa nga anaa sa atubangan ni Jehova,” nagpakita nga kini katumbas sa halaran sa insenso inay sa lamesa sa pasundayag nga tinapay. (Itandi ang Ex 30:​6, 8; 40:5; Pin 8:3.) Kini nga halaran maoy tulo ka maniko (mga 155 sm; 61 pul.) ang gihabogon ug lagmit nga duha ka maniko (mga 104 sm; 41 pul.) kuwadrado.

Ang Ubang mga Halaran. Sanglit ang katawhan human sa Lunop wala magpadayon uban kang Noe diha sa putling pagsimba, kini nagpasabot nga dihay gihimong daghang halaran alang sa bakak nga pagsimba, ug ang mga pagpangubkob didto sa Canaan, sa Mesopotamia, ug sa ubang mga dapit nagpakita nga ang mga halaran gigamit na sukad pa sa labing sayong kapanahonan. Si Balaam sunodsunod nga nagpatindog ug pito ka halaran diha sa tulo ka lainlaing mga dapit sa iyang kawang nga mga paningkamot sa pagtunglo sa Israel.​—Num 22:​40, 41; 23:​4, 14, 29, 30.

Ang mga Israelinhon gisugo sa paglumpag sa tanang paganong mga halaran ug sa paggun-ob sa sagradong mga haligi ug mga poste nga sagad gitukod tupad niini. (Ex 34:13; Deu 7:​5, 6; 12:1-3) Dili gayod nila kini pagasundogon ni sila magtanyag sa ilang mga anak nga ipaagi sa kalayo sama sa gibuhat sa mga Canaanhon. (Deu 12:​30, 31; 16:21) Inay sa pagpadaghan sa mga halaran, ang Israel kinahanglang magbaton ug usa lamang ka halaran alang sa pagsimba sa usa ka matuod nga Diyos, ug kini ibutang sa dapit nga pilion ni Jehova. (Deu 12:2-6, 13, 14, 27; itandi kini sa Babilonya, diin adunay 180 ka halaran alang lamang sa diyosang si Ishtar.) Sa sinugdan sila gisugo sa paghimo ug usa ka halaran nga gama sa dili-sinapsapan nga mga bato human sa ilang pagtabok sa Suba sa Jordan (Deu 27:4-8), ug kini gitukod ni Josue ibabaw sa Bukid sa Ebal. (Jos 8:30-32) Human sa pagbahin sa nasakop nga yuta, ang mga tribo ni Ruben ug Gad ug ang katunga sa tribo ni Manases nagtukod ug usa ka halaran nga bantaaw kaayo duol sa Jordan, nga tungod niini nahitabo ang temporaryong kagubot taliwala sa ubang mga tribo hangtod nga natino nga ang halaran dili diay usa ka ilhanan sa pag-apostata kondili usa lamang ka handomanan sa pagkamatinumanon kang Jehova ingong ang matuod nga Diyos.​—Jos 22:10-34.

Ang ubang mga halaran gitukod, apan mopatim-aw nga kini gitukod alang sa espesipikong mga okasyon, dili kay padayong gamiton, ug kini kasagarang gitukod may kalabotan sa mga pagpakita sa mga manulonda o tungod sa sugo sa mga manulonda. Ang usa nga gitukod didto sa Bokim ug kadtong gitukod ni Gideon ug Manoa maoy susama niana. (Huk 2:1-5; 6:24-32; 13:15-23) Ang rekord bahin sa pagpatindog sa katawhan ug halaran didto sa Bethel sa dihang naghunahuna kon unsay buhaton aron dili mapuo ang tribo ni Benjamin wala magpakita kon kadto ba adunay pag-uyon sa Diyos o kaha kadto mao lamay ilang ‘pagbuhat kon unsay matarong sa ilang mga mata.’ (Huk 21:​4, 25) Ingong hawas sa Diyos, si Samuel nagtanyag ug halad didto sa Mizpa ug nagtukod usab ug usa ka halaran didto sa Rama. (1Sa 7:​5, 9, 10, 17) Tingali tungod kini kay ang presensiya ni Jehova wala na magpadayag diha sa tabernakulo sa Shilo human sa pagkuha sa Arka.​—1Sa 4:​4, 11; 6:19-21; 7:​1, 2; itandi ang Sal 78:59-64.

Ang paggamit ug temporaryong mga halaran. Sa daghang higayon, gitukod ang temporaryong mga halaran. Pananglitan, si Saul naghalad didto sa Gilgal ug nagtukod ug usa ka halaran didto sa Aijalon. (1Sa 13:7-12; 14:33-35) Sa una niyang paghalad siya gihukman tungod kay wala maghulat kang Samuel nga maoy mohimo sa paghalad, apan wala hisgoti kon sa maong mga dapit angay bang himoon ang paghalad.

Gisugo ni David si Jonatan nga sultihan si Saul nga siya wala unya sa lamesa ni Saul sa adlaw sa bag-ong bulan tungod kay siya motambong sa tinuig nga paghalad sa iyang banay didto sa Betlehem; apan, sanglit kini maoy usa lamang ka pasumangil, dili matino kon kini gisaulog ba gayod. (1Sa 20:​6, 28, 29) Sa ulahi, ingong hari, si David nagtukod ug usa ka halaran didto sa giokanan ni Arauna (Ornan), ug kini maoy tungod sa sugo sa Diyos. (2Sa 24:18-25; 1Cr 21:18-26; 22:1) Ang gihisgotan sa 1 Hari 9:25 mahitungod sa ‘pagtanyag ni Solomon ug mga halad diha sa halaran’ tin-awng nagtumong sa iyang pagsugo nga himoon kini pinaagi sa awtorisadong mga saserdote.​—Itandi ang 2Cr 8:12-15.

Sa dihang natukod na ang templo didto sa Jerusalem, mopatim-awng ang halaran nahimutang na gayod “sa dapit nga pagapilion ni Jehova nga inyong Diyos . . . ug didto ka moadto.” (Deu 12:5) Gawas sa halaran nga gigamit ni Elias didto sa Bukid sa Carmelo sa dihang gihimo ang panagtigi pinaagig kalayo batok sa mga saserdote ni Baal (1Ha 18:26-35), ang apostasya mao lamang ang hinungdan sa pagtukod ug ubang mga halaran. Si Solomon mao ang unang sad-an sa maong apostasya tungod sa impluwensiya sa iyang langyawng mga asawa. (1Ha 11:3-8) Si Jeroboam nga naghari sa bag-ong natukod nga amihanang gingharian nanlimbasog sa pag-agni sa iyang mga ginsakpan nga dili moadto sa templo sa Jerusalem pinaagi sa pagtukod ug mga halaran didto sa Bethel ug Dan. (1Ha 12:28-33) Dayon gitagna sa usa ka manalagna nga sa paghari ni Haring Josias sa Juda ang mga saserdote nga nag-alagad diha sa halaran sa Bethel pagapatyon ug ang mga bukog sa patayng mga tawo pagasunogon diha sa halaran. Ang halaran napikas ingong usa ka ilhanan, ug ang tagna bug-os nga natuman sa ulahi.​—1Ha 13:1-5; 2Ha 23:15-20; itandi ang Am 3:14.

Sulod sa pagmando ni Haring Ahab sa Israel, midaghan ang paganong mga halaran. (1Ha 16:31-33) Sa panahon ni Haring Ahaz sa Juda, dihay mga halaran “sa matag suok sa Jerusalem” ug usab dihay daghang “hatag-as nga mga dapit.” (2Cr 28:​24, 25) Si Manases nagtukod pa gani ug mga halaran diha sa sulod sa balay ni Jehova ug ingon man usab mga halaran alang sa pagsimba “sa tanang panon sa kalangitan” diha sa sawang sa templo.​—2Ha 21:3-5.

Bisan tuod sa popanahon gilumpag sa matinumanong mga hari kining idolatroso nga mga halaran (2Ha 11:18; 23:​12, 20; 2Cr 14:3; 30:14; 31:1; 34:4-7), sa wala pa malaglag ang Jerusalem si Jeremias nakaingon gihapon nga: “Ang imong mga diyos nahimong sama kadaghan sa imong mga siyudad, Oh Juda; ug ingon ka daghan sa kadalanan sa Jerusalem ang mga halaran nga inyong gipahimutang alang sa makauulaw nga butang, mga halaran aron sa paghimog gipaaso nga halad kang Baal.”​—Jer 11:13.

Panahon sa pagkadestiyero ug sa yugto sa mga apostoles. Sumala sa Elephantine Papyri, sa yugto sa pagkadestiyero ang mga Hudiyo nga mikalagiw ngadto sa Elephantine sa Ibabaw nga Ehipto nagtukod ug usa ka templo ug usa ka halaran; ug pipila ka siglo sa ulahi ang mga Hudiyo duol sa Leontopolis nagtukod usab ug ingon niana. (Jewish Antiquities, XIII, 62-68 [iii, 1]; The Jewish War, VII, 420-432 [x, 2, 3]) Ang templo ug halaran sa Leontopolis gitukod ni Saserdote Onias tungod sa iyang tinguha nga matuman ang Isaias 19:​19, 20.

Sa Komong Panahon, si apostol Pablo sa dihang nakigsulti sa mga taga-Atenas naghisgot sa usa ka halaran nga gipahinungod “Alang sa Usa ka Diyos nga Wala Mailhi.” (Buh 17:23) Adunay daghang makasaysayanhong mga impormasyon nga magpamatuod niini. Si Apollonius sa Tyana, nga miduaw sa Atenas sa ulahi human sa pagduaw ni Pablo, gitaho nga nag-ingon: “Ang pagdayeg sa tanang diyos maoy pagpakita gayod ug kaalam ug pagkamakataronganon, ilabina didto sa Atenas, diin ang mga halaran gitukod aron sa pagpasidungog bisan sa mga diyos nga wala mailhi.” (Philostratus, The Life of Apollonius of Tyana, VI, III) Ang geograpo nga si Pausanias sa ikaduhang siglo K.P. nagtaho nga diha sa dalan gikan sa dunggoanan sa Luok sa Phaleron paingon sa siyudad sa Atenas iyang nakita ang “mga halaran sa mga diyos nga ginganlag Wala Mailhi, ug sa mga bayani.” Siya naghisgot usab sa “usa ka halaran sa Mga Diyos nga Wala Mailhi” sa Olympia. (Description of Greece, Attica, I, 4; Elis I, XIV, 8) Ang usa ka susamang halaran nakaplagan niadtong 1909 didto sa Pergamo diha sa sulod sa templo ni Demeter.

Ang Gihawasan sa mga Halaran. Sa Hebreohanon kapitulo 8 ug 9 si apostol Pablo tin-awng nagpakita nga ang tanang butang nga nalangkit sa pag-alagad sa tabernakulo ug sa templo maoy mga hulad sa mga butang nga langitnon. (Heb 8:5; 9:23) Ang gihawasan sa duha ka halaran gipatin-aw diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Ang halaran sa mga halad-nga-sinunog naghawas sa “kabubut-on” sa Diyos, buot ingnon, ang iyang pagkaandam sa pagdawat sa hingpit nga tawhanong halad sa iyang bugtong nga Anak. (Heb 10:5-10) Ang pagkanahimutang niini atubangan sa ganghaan sa sangtuwaryo nagpasiugda nga gikinahanglan ang pagtuo sa maong halad lukat ingong usa ka kinahanglanon aron dawaton sa Diyos. (Ju 3:16-18) Ang sugo nga magbaton lamang ug usa ka halaran maoy kaharmonya sa gipahayag ni Kristo: “Ako ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi. Walay makaadto sa Amahan kon dili pinaagi kanako,” ingon man usab sa daghang teksto nga naghisgot sa panaghiusa nga kinahanglang makita labot sa Kristohanong pagtuo.​—Ju 14:6; Mat 7:​13, 14; 1Co 1:10-13; Efe 4:3-6; matikdi usab ang tagna ni Isaias sa Isa 56:7; 60:​7, nga ang katawhan sa tanang kanasoran magaganayan ngadto sa halaran sa Diyos.

Makaiikag nga bisan tuod ang pipila ka indibiduwal mikalagiw ngadto sa halaran, migunit sa mga sungay niini, kay naglaom nga makabaton ug panalipod, ang balaod sa Diyos naglatid nga ang tinuyong mamumuno pagakuhaon “bisan gikan sa akong halaran aron mamatay.” (Ex 21:14; itandi ang 1Ha 1:50-53; 2:28-34.) Ang salmista miawit: “Ako manghunaw sa akong mga kamot sa pagkainosente, ug ako molakaw libot sa imong halaran, Oh Jehova.”​—Sal 26:6.

Bisan tuod gigamit sa nag-angkong mga Kristohanon ang Hebreohanon 13:10 ingong basehanan sa pagtukod ug literal nga mga halaran, ang konteksto nagpakita nga ang “halaran” nga gihisgotan ni Pablo maoy dili literal kondili simboliko. (Heb 13:10-16) Ang Cyclopædia ni M’Clintock ug Strong (1882, Tomo I, p. 183) nag-ingon mahitungod sa unang mga Kristohanon: “Sa dihang gibiaybiay ang karaang mga manlalaban sa pagtuo tungod kay walay mga templo, mga halaran, mga ampoanan, sila mitubag lamang nga ‘Wala kamiy mga ampoanan ug mga halaran.’” Nagkomento sa Hebreohanon 13:​10, ang Word Studies in the New Testament ni M. R. Vincent (1957, Tomo IV, p. 567) nag-ingon: “Sayop nga mangita diha sa Kristohanong kahikayan ug usa ka espesipikong butang nga katumbas sa halaran​—krus, o lamesa sa kalawat, o kaha kang Kristo mismo. Hinunoa ang mga konsepto sa pagduol ngadto sa Diyos,​—ang halad, pagtabon-sa-sala, kapasayloan ug pagdawat, kaluwasan,​—nalangkob ug gihawasan sa katibuk-an sa usa ka halaran, maingon nga ang Hudiyohanong halaran mao ang sentro diin nalangkob kining tanan nga konsepto.” Ang pagpadaghan ug mga halaran gikondenar pag-ayo sa Hebreohanong mga manalagna. (Isa 17:​7, 8) Si Oseas nag-ingon nga si Epraim “nagpadaghan sa mga halaran aron makasala” (Os 8:11; 10:​1, 2, 8; 12:11); si Jeremias naghisgot nga ang sala sa Juda gikulit “diha sa mga sungay sa ilang mga halaran” (Jer 17:​1, 2); ug gitagna ni Ezequiel ang pagpatay sa bakak nga mga magsisimba “libot sa ilang mga halaran” (Eze 6:4-6, 13).

Ang mga kapahayagan bahin sa paghukom sa Diyos gilangkit usab sa matagnaong paagi sa tinuod nga halaran. (Isa 6:5-12; Eze 9:2; Am 9:1) Gikan sa “ilalom sa halaran” nga ang mga kalag niadtong gipamatay tungod sa pagpamatuod bahin sa Diyos misinggit sa simbolikong paagi: “Hangtod kanus-a, Soberanong Ginoo nga balaan ug matuod, nga ikaw magpugong pa sa paghukom ug sa pagpanimalos sa among dugo batok kanilang nanagpuyo sa yuta?”​—Pin 6:​9, 10; itandi ang 8:5; 11:1; 16:7.

Sa Pinadayag 8:​3, 4 ang bulawang halaran sa insenso dayag nga gilangkit sa mga pag-ampo sa mga matarong. Naandan taliwala sa mga Hudiyo ang pag-ampo “sa takna sa paghalad ug insenso.” (Luc 1:​9, 10; itandi ang Sal 141:2.) Ang paggamit ug usa lamang ka halaran sa pagtanyag ug insenso maoy katumbas usab sa usa ka paagi sa pagduol sa Diyos nga gilatid diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan.​—Ju 10:9; 14:6; 16:23; Efe 2:18-22; tan-awa ang HALAD.