Jerusalem—“Ang Siyudad sa Dakong Hari”

“Ayaw gayod pagpanumpa . . . sa Jerusalem, tungod kay siyudad kini sa dakong Hari.”​—MATEO 5:34, 35.

 1, 2. Unsay makapalibog tingali sa pipila bahin sa Jerusalem?

JERUSALEM​—ang ngalan mismo niini magpatunghag kusganong mga pagbati diha sa mga tawo sa lainlaing mga relihiyon. Sa pagkatinuod, walay usa kanato ang dili makapanumbaling niining karaang siyudad, sanglit kanunay kining gihisgotan diha sa mga balita. Apan, ikasubo nga daghang taho nagpadayag nga ang Jerusalem dili kanunayng usa ka dapit nga malinawon.

² Kini makapalibog tingali sa pipila ka magbabasa sa Bibliya. Kaniadto ang pinamubong ngalan sa Jerusalem mao ang Salem, nga nagkahulogang “pakigdait.” (Genesis 14:18; Salmo 76:2; Hebreohanon 7:1, 2) Busa, mahibulong ka tingali, ‘Nganong ning di pa dugayng kapanahonan ang usa ka siyudad niining ngalana kulang sa pakigdait?’

 3. Asa kita makakaplag ug kasaligang impormasyon bahin sa Jerusalem?

³ Aron matubag kanang pangutanaha, kinahanglang mobalik kita sa kasaysayan ug mokat-on bahin sa Jerusalem sa karaang kapanahonan. Apan ang pipila maghunahuna tingali, ‘Wala kamiy panahon sa pagtuon sa karaang kasaysayan.’ Bisan pa niana, ang tukmang kahibalo sa sayong kasaysayan sa Jerusalem dunay bili alang kanatong tanan. Ang Bibliya nagpakita kon ngano niining mga pulonga: “Ang tanang butang nga gisulat kanhi gisulat alang sa atong instruksiyon, aron nga pinaagi sa atong pag-agwanta ug pinaagi sa paghupay gikan sa mga Kasulatan kita makabatog paglaom.” (Roma 15:4) Ang kahibalo sa Bibliya bahin sa Jerusalem makahatag kanato ug kahupayan​—oo, ug paglaom sa pakigdait, dili lamang sa maong siyudad kondili sa tibuok yuta.

Ang Nahimutangan sa “Trono ni Jehova”

 4, 5. Sa unsang paagi nalangkit si David sa pagtabang sa Jerusalem nga modula ug hinungdanong papel diha sa katumanan sa katuyoan sa Diyos?

⁴ Sa ika-11ng siglo W.K.P., ang Jerusalem nailado sa kalibotan ingong kabisera sa usa ka may-kasegurohan ug malinawong nasod. Gipadihogan ni Jehova nga Diyos ang batan-ong lalaki nga si David ingong hari ibabaw nianang karaang nasod​—ang Israel. Nga ang kaulohan anaa sa Jerusalem, si David ug ang iyang harianong mga kaliwat nag-okupar “sa trono sa pagkahari ni Jehova,” o “trono ni Jehova.”​—1 Cronicas 28:5; 29:23.

⁵ Ang mahinadlokon-sa-Diyos nga tawong si David​—usa ka Israelinhon sa tribo ni Juda​—nag-ilog sa Jerusalem gikan sa idolatrosong mga Jebusihanon. Ang siyudad niadtong panahona nag-okupar lamang sa usa ka bungtod nga gitawag ug Zion, apan ang maong ngalan nagtumong usab sa Jerusalem mismo. Paglabay sa panahon, gipabalhin ni David ang arka sa pakigtugon sa Diyos sa Israel ngadto sa Jerusalem, diin gipahimutang kini sa usa ka tolda. Katuigan una pa niana ang Diyos namulong sa iyang propetang si Moises gikan sa usa ka panganod ibabaw nianang maong sagradong Arka. (Exodo 25:1, 21, 22; Levitico 16:2; 1 Cronicas 15:1-3) Ang Arka nagsimbolo sa presensiya sa Diyos, kay si Jehova mao ang tinuod nga Hari sa Israel. Busa, sa duha ka pilong diwa ikaingon nga si Jehova nga Diyos nagmando gikan sa siyudad sa Jerusalem.

 6. Unsang saad ang gihimo ni Jehova mahitungod kang David ug sa Jerusalem?

⁶ Gisaaran ni Jehova si David nga ang gingharian sa iyang harianong balay, nga gihawasan sa Zion, o Jerusalem, dili matapos. Nagkahulogan kini nga ang usa ka kaliwat ni David makapanunod sa katungod sa pagmando sa walay kataposan ingong Dinihogang Usa sa Diyos​—ang Mesiyas, o Kristo.a (Salmo 132:11-​14; Lucas 1:31-​33) Ang Bibliya nagbutyag usab nga kining permanenteng manununod sa “trono ni Jehova” magmando ibabaw sa tanang nasod, dili lamang sa Jerusalem.​—Salmo 2:6-8; Daniel 7:13, 14.

 7. Sa unsang paagi si Haring David nagpalambo sa putling pagsimba?

⁷ Ang mga paningkamot nga paluwaton ang dinihogang usa sa Diyos, si Haring David, wala molampos. Hinunoa, ang kaawayng mga nasod nasakop, ug ang mga utlanan sa Yutang Saad gipadak-an sa tinudlo-sa-Diyos nga gilapdon niini. Gigamit ni David kining maong kahimtang aron sa pagpalambo sa putling pagsimba. Ug daghan sa mga salmo ni David nagbayaw kang Jehova ingong tinuod nga Hari sa Zion.​—2 Samuel 8:1-​15; Salmo 9:1, 11; 24:1, 3, 7-​10; 65:1, 2; 68:1, 24, 29; 110:1, 2; 122:1-4.

 8, 9. Sa unsang paagi ang matuod nga pagsimba sa Jerusalem mikaylap ubos sa paghari ni Haring Solomon?

⁸ Panahon sa paghari sa anak ni David nga si Solomon, ang pagsimba ni Jehova mikaylap pag-ayo. Gipadak-an ni Solomon ang Jerusalem paamihanan aron sa paglakip sa bungtod sa Moria (ang dapit sa presenteng-adlaw nga Dome of the Rock). Niining mas taas nga dapit, nakapribilehiyo siya sa pagtukod ug maanindot nga templo sa kadayeganan ni Jehova. Ang arka sa pakigtugon gibutang sa Labing Balaan sa maong templo.​—1 Hari 6:1-38.

⁹ Ang nasod sa Israel nakapahimulos ug pakigdait samtang gihatag nila ang ilang tibuok-kasingkasing nga pagpaluyo sa pagsimba ni Jehova, nga nasentro sa Jerusalem. Matahom nga naghubit niining maong kahimtang, ang Kasulatan nag-ingon: “Ang Juda ug Israel daghan kaayo, ingon sa balas nga anaa sa lapyahan sa dagat sa kadaghan, nga nangaon ug nanginom ug nanagsadya. . . . Ug [si Solomon] may kalinaw mismo sa tanan niyang dapit, sa tibuok palibot. Ug ang Juda ug Israel nagpadayon sa pagpuyo nga may kasegurohan, ang tagsatagsa ilalom sa iyang paras ug ilalom sa iyang kahoy nga higira.”​—1 Hari 4:20, 24, 25.

10, 11. Sa unsang paagi gilig-on sa arkeolohiya ang giingon sa Bibliya bahin sa Jerusalem sa dihang naghari si Solomon?

¹⁰ Ang arkeolohikal nga mga kaplag nagpaluyo niining maong asoy sa mauswagong paghari ni Solomon. Sa iyang librong The Archaeology of the Land of Israel, si Propesor Yohanan Aharoni nag-ingon: “Ang bahandi nga nangabot sa palasyo sa hari gikan sa tanang dapit, ug ang malamboong komersiyo . . . nagpahinabog kusog ug mamatikdang kausaban diha sa matag bahin sa materyal nga kultura. . . . Ang kausaban sa materyal nga kultura . . . makita dili lamang diha sa maluhong mga butang kondili usab ilabina diha sa mga seramika. . . . Ang kalidad sa mga gama sa kulon ug ang pagdangka niini sa kalayo miarang-arang pag-ayo.”

¹¹ Sa susama, si Jerry M. Landay misulat: “Ubos kang Solomon, ang materyal nga kultura sa mga Israelinhon labi pang miuswag sulod sa tulo ka dekada kay sa pag-uswag niini sulod sa miaging duha ka gatos ka tuig. Among nakaplagan diha sa arkeolohikal nga mga materyal ni Solomon ang nahibilin sa dagko kaayong mga tinukod, dagkong mga siyudad nga dunay dagkong mga kuta, ang kusog nanaghan nga mga puy-anan uban ang maayong-pagkatukod nga mga pundok sa mga pinuy-anan sa mga dato, usa ka dako kaayong kauswagan sa teknikal nga kabatid sa magkukulon ug sa iyang mga proseso sa pagpanggama. Among nakaplagan, usab, ang nahibilin sa mga ginama nga naghawas sa mga manggad nga gihimo sa lagyong mga dapit, mga timailhan sa malamboong internasyonal nga komersiyo ug pamatigayon.”​—The House of David.

Gikan sa Pakigdait Ngadto sa Pagkaawaaw

12, 13. Nganong ang matuod nga pagsimba wala magpadayon paglambo sa Jerusalem?

¹² Ang pakigdait ug kausbawan sa Jerusalem, ang siyudad diin nahimutang ang santuwaryo ni Jehova, maoy haom nga ulohan alang sa pag-ampo. Misulat si David: “Pag-ampo, Oh kamong katawhan, alang sa pakigdait sa Jerusalem. Kadtong nahigugma kanimo, Oh siyudad, dili mahangawa. Hinaot nga ang pakigdait magpadayon sa sulod sa imong mga kuta, kagawasan sa kahangawa sulod sa imong palasyo. Tungod lamang sa akong mga igsoon ug sa akong mga kauban moingon ako karon: ‘Hinaot nga ang pakigdait anaa sa sulod nimo.’” (Salmo 122:6-8) Bisan tuod si Solomon nakapribilehiyo sa pagtukod sa maanindot nga templo nianang malinawong siyudad, sa ngadtongadto naminyo siya sa daghang paganong mga asawa. Sa iyang pagkatigulang, gihaylo nila siya sa pagpalambo sa pagsimba sa bakak nga mga diyos sa maong adlaw. Kining maong apostasya may makadaot nga epekto sa tibuok nasod, nga naghikaw niana ug sa mga molupyo niana sa tinuod nga pakigdait.​—1 Hari 11:1-8; 14:21-24.

¹³ Sa sayong bahin sa paghari sa anak ni Solomon nga si Rehoboam, ang napulo ka tribo mialsa ug nagtukod sa amihanang gingharian sa Israel. Tungod sa ilang pagsimba ug diyosdiyos, ang Diyos nagtugot sa maong gingharian nga pukanon sa Asirya. (1 Hari 12:16-30) Ang habagatang duha-ka-tribo nga gingharian sa Juda padayong nasentro sa Jerusalem. Apan ngadtongadto sila usab mitalikod sa putling pagsimba, busa gitugotan sa Diyos ang masinupakong siyudad nga malaglag sa mga Babilonyanhon sa 607 W.K.P. Sulod sa 70 ka tuig ang nadestiyerong mga Hudiyo nag-antos ingong mga bihag sa Babilonya. Unya, tungod sa kaluoy sa Diyos, gitugotan sila nga mobalik sa Jerusalem ug ipasig-uli ang tinuod nga pagsimba.​—2 Cronicas 36:15-21.

14, 15. Sa unsang paagi nabatonan pag-usab sa Jerusalem ang hinungdanong papel human sa pagkadestiyero sa Babilonya, apan unsay kausaban?

¹⁴ Human sa 70 ka tuig nga pagkaawaaw, ang nagun-ob nga mga tinukod lagmit gayod nga gituboan na ug tag-as nga mga sagbot. Ang kuta sa Jerusalem natumpag na, nga may dagkong mga kal-ang diin ang mga ganghaan ug nagpalig-ong mga torre nagbarog kanhi. Bisan pa niana, ang namalik nga mga Hudiyo nagmaisogon. Nagtukod sila ug usa ka halaran diha sa nahimutangan sa kanhing templo ug nagsugod sa pagtanyag ug adlaw-adlawng mga halad ngadto kang Jehova.

¹⁵ Kini maoy masaarong sinugdanan, apan kanang napasig-uling Jerusalem dili na gayod mahimo pag-usab nga kabisera sa usa ka gingharian nga usa ka kaliwat ni Haring David ang molingkod sa trono. Hinunoa, ang mga Hudiyo gimandoan sa usa ka gobernador nga gitudlo sa mga nagparot sa Babilonya ug kinahanglang magbayad ug buhis ngadto sa ilang Persianong mga agalon. (Nehemias 9:34-37) Bisan tuod diha sa ‘yinatakang’ kahimtang, ang Jerusalem mao gihapon ang bugtong siyudad sa tibuok yuta nga sa linain gipaboran ni Jehova nga Diyos. (Lucas 21:24) Ingong sentro sa putli nga pagsimba, naghawas usab kini sa katungod sa Diyos sa pagpasundayag sa iyang pagkasoberano ibabaw sa tibuok yuta pinaagi sa usa ka kaliwat ni Haring David.

Gisupak sa Bakak nga Relihiyosong mga Silingan

16. Nganong ang mga Hudiyo nga namalik gikan sa Babilonya wala mopadayon sa ilang pagtukod pag-usab sa Jerusalem?

¹⁶ Sa wala madugay ang mga Hudiyo nga namalik gikan sa pagkadestiyero ngadto sa Jerusalem nagpahiluna sa pundasyon sa usa ka bag-ong templo. Apan ang silingang mga tigtuman sa bakak nga relihiyon nagpadala ug mapasipalahong sulat ngadto sa Persianong Haring Artajerjes, nga nag-ingon nga moalsa ang mga Hudiyo. Sa baylo, gidili ni Artajerjes ang padayong pagtukod sa Jerusalem. Mahanduraw nimo nga kon nagpuyo ka pa sa maong siyudad niadtong panahona, lagmit mahibulong ka kon unsay kaugmaon niana. Ingong sangpotanan, mihunong ang mga Hudiyo sa pagtukod sa templo ug nalinga sa ilang materyal nga mga pangagpas.​—Esdras 4:11-24; Hageo 1:2-6.

17, 18. Sa unsang paagi gitino ni Jehova nga matukod pag-usab ang Jerusalem?

¹⁷ Mga 17 ka tuig human sa ilang pagbalik, ang Diyos nag-awhag sa mga manalagnang Hageo ug Zacarias sa pagtul-id sa hunahuna sa iyang katawhan. Natukmod sa paghinulsol, ang mga Hudiyo mipadayon sa pagtukod pag-usab sa templo. Kasamtangan, si Dario nahimong hari sa Persia. Gilig-on niya ang mando ni Haring Ciro nga tukoron pag-usab ang templo sa Jerusalem. Nagpadala si Dario ug sulat ngadto sa mga silingan sa mga Hudiyo, nga nagpasidaan kanila nga ‘magpalayo sa Jerusalem’ ug magtagana ug pinansiyal nga suportar gikan sa buhis sa hari aron matapos ang buluhatong pagtukod.​—Esdras 6:1-13.

¹⁸ Natapos sa mga Hudiyo ang templo sa ika-22 nga tuig sa ilang pagbalik. Masabtan nimo nga kining hinungdanong hitabo maoy usa ka butang nga pagasaulogon uban ang dakong pagsadya. Apan, sa igoigong gilapdon, ang Jerusalem ug ang mga kuta niini gun-ob pa gihapon. Ang siyudad nakadawat sa gikinahanglang pagtagad “sa mga adlaw ni Nehemias ang gobernador ug ni Esdras ang saserdote, ang magkokopya.” (Nehemias 12:26, 27) Sumala sa ebidensiya, sa kataposan sa ikalimang siglo W.K.P., ang Jerusalem bug-os nga natukod pag-usab ingong dakong siyudad sa karaang kalibotan.

Mitungha ang Mesiyas!

19. Sa unsang paagi giila sa Mesiyas ang talagsaong kahimtang sa Jerusalem?

¹⁹ Apan, molaktaw kitag mga pipila ka siglo ngadto sa usa ka hitabo nga hinungdanon sa tibuok uniberso, ang pagkatawo ni Jesu-Kristo. Giingnan sa manulonda ni Jehova nga Diyos ang ulay nga inahan ni Jesus: “Ihatag ni Jehova nga Diyos kaniya ang trono ni David nga iyang amahan, . . . ug walay pagkatapos ang iyang gingharian.” (Lucas 1:32, 33) Katuigan sa ulahi, gipahayag ni Jesus ang iyang nabantog nga Wali sa Bukid. Niana, naghatag siya ug pagdasig ug tambag bahin sa daghang ulohan. Pananglitan, giawhag niya ang iyang mga mamiminaw sa pagtuman sa ilang mga panaad ngadto sa Diyos apan mag-amping nga dili malangkit sa walay pulos nga pagpanumpa. Miingon si Jesus: “Inyong nadungog nga gikaingon ngadto kanilang sa kakaraanan, ‘Dili ka gayod manumpa nga walay pagtuman, hinuon angay nimong bayran ang imong mga panaad kang Jehova.’ Apan, ako magaingon kaninyo: Ayaw gayod pagpanumpa, ni sa langit, tungod kay trono kini sa Diyos; ni sa yuta, tungod kay tungtonganan kini sa iyang mga tiil; ni sa Jerusalem, tungod kay siyudad kini sa dakong Hari.” (Mateo 5:33-35) Takos tagdon nga giila ni Jesus ang talagsaong kahimtang sa Jerusalem​—usa ka kahimtang nga napahimuslan niini sulod sa kasiglohan. Oo, kana mao “ang siyudad sa Dakong Hari,” si Jehova nga Diyos.

20, 21. Unsang dakong kausaban ang nahitabo sa tinamdan sa daghang nanagpuyo sa Jerusalem?

²⁰ Sa talitapos na ang iyang yutan-ong kinabuhi, gipresentar ni Jesus ang iyang kaugalingon ngadto sa mga molupyo sa Jerusalem ingong ilang takos nga dinihogang Hari. Ingong pagsanong nianang makapaukyab nga hitabo, daghan ang malipayong naninggit: “Bulahan siya nga nagaanhi sa ngalan ni Jehova! Bulahan ang umaabot nga gingharian sa atong amahan nga si David!”​—Marcos 11:1-10; Juan 12:12-15.

²¹ Apan, wala dangtig usa ka semana ang mga panon nagtugot sa relihiyosong mga lider sa Jerusalem sa pagpaliso kanila batok kang Jesus. Nagpasidaan siya nga ang siyudad sa Jerusalem ug ang tibuok nasod mawad-an sa ilang pinaborang kahimtang atubangan sa Diyos. (Mateo 21:23, 33-45; 22:1-7) Pananglitan, miingon si Jesus: “Jerusalem, Jerusalem, ang magpapatay sa mga propeta ug magbabato niadtong mga gipadala kaniya,​—pagkasubsob nga buot kong tigomon ang imong mga anak, sa paagi nga ang usa ka himungaan nagatigom sa iyang mga piso ilalom sa iyang mga pako! Apan dili kamo buot niini. Tan-awa! Ang inyong balay gibiyaan nganha kaninyo.” (Mateo 23:37, 38) Sa panahon sa Paskuwa sa 33 K.P., ang mga magsusupak ni Jesus dili-makataronganong nagpapatay kaniya sa gawas sa Jerusalem. Bisan pa niana, gibanhaw ni Jehova ang iyang Dinihogang Usa ug naghimaya kaniya uban ang imortal nga espirituhanong kinabuhi sa langitnong Zion, usa ka kalamposan nga mapahimuslan natong tanan.​—Buhat 2:32-36.

22. Human sa kamatayon ni Jesus, unsay kapadapatan sa daghang paghisgot bahin sa Jerusalem?

²² Sukad niadtong panahona, ang kadaghanang wala pa matumang mga tagna bahin sa Zion, o Jerusalem, masabtan nga mapadapat sa langitnong mga kahikayan o ngadto sa dinihogang mga sumusunod ni Jesus. (Salmo 2:6-8; 110:1-4; Isaias 2:2-4; 65:17, 18; Zacarias 12:3; 14:12, 16, 17) Ang ubay-ubayng paghisgot sa “Jerusalem” o “Zion” nga gisulat human sa kamatayon ni Jesus tin-awng dunay mahulagwayong diwa ug dili mapadapat ngadto sa literal nga siyudad o dapit. (Galacia 4:26; Hebreohanon 12:22; 1 Pedro 2:6; Pinadayag 3:12; 14:1; 21:2, 10) Ang kataposang pamatuod nga ang Jerusalem dili na mao “ang siyudad sa dakong Hari” nahitabo sa 70 K.P. sa dihang ang Romanong kasundalohan naghimo nianang awaaw, sumala sa gitagna ni Daniel ug ni Jesu-Kristo. (Daniel 9:26; Lucas 19:41-44) Ang mga magsusulat sa Bibliya ni si Jesus mismo wala magtagna sa usa ka ulahing pagpasig-uli sa yutan-ong Jerusalem ngadto sa linaing pabor ni Jehova nga Diyos nga napahimuslan niini kaniadto.​—Galacia 4:25; Hebreohanon 13:14.

Mga Kalaoman Alang sa Dumalayong Pakigdait

23. Nganong maikag gihapon kita sa Jerusalem?

²³ Sanglit narepaso na ang unang kasaysayan sa yutan-ong Jerusalem, ang usa dili makalimod nga ang siyudad nakatuman sa kahulogan sa ngalan niini​—“Pagpanag-iya [o, Sukaranan] sa Duha-ka-Pilong Pakigdait”​—panahon sa malinawong paghari ni Haring Solomon. Bisan pa niana, kadto maoy pasiuna sa pakigdait ug kausbawan nga sa dili madugay mapahimuslan sa mga mahigugmaon sa Diyos nga mopuyo sa usa ka yuta nga nahimong paraiso.​—Lucas 23:43.

24. Unsay atong makat-onan gikan sa mga kahimtang nga naglungtad sa dihang naghari si Solomon?

²⁴ Ang ika-72 nga Salmo nagsumbalik-silaw sa mga kahimtang nga naglungtad panahon sa paghari ni Haring Solomon. Apan kanang maanindot nga awit nagtagna bahin sa mga panalangin alang sa katawhan ubos sa langitnong pagmando sa Mesiyas, si Jesu-Kristo. Bahin kaniya, ang salmista miawit: “Sa iyang mga adlaw molambo ang matarong, ug ang kadagaya sa pakigdait hangtod nga ang bulan mahanaw na. . . . Siya magaluwas sa kabos nga nagatuaw alang sa tabang, ug sa sinakit ug bisan kinsa nga walay makatabang. Siya maluoy sa uyamot ug sa kabos, ug ang mga kalag sa mga kabos iyang pagaluwason. Pagaluwason niya ang ilang kalag gikan sa pagdaogdaog ug kapintasan, ug bililhon ang ilang dugo sa iyang pagtan-aw. Aduna unyay daghang trigo sa yuta; sa tumoy sa kabukiran dunay pag-awas.”​—Salmo 72:7, 8, 12-​14, 16.

25. Nganong buot natong makahibalo ug dugang bahin sa Jerusalem?

²⁵ Pagkadakong kahupayan ug paglaom ang gitagana nianang mga pulonga alang sa mga mahigugmaon sa Diyos sa Jerusalem o bisan asa sa yuta! Mahimo kang mahilakip niadtong makapahimulos ug tibuok-yutang pakigdait ubos sa Mesiyanikong Gingharian sa Diyos. Ang kahibalo sa kasaysayan sa Jerusalem makatabang kanato sa pagsabot sa katuyoan sa Diyos alang sa katawhan. Ang mosunod nga mga artikulo magtumong sa pagtagad diha sa mga panghitabo nga nahitabo sa ikapito ug ikawalong mga dekada human mamalik ang mga Hudiyo gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya. Kini naghatag ug kahupayan ngadto sa tanang nagtinguha nga mohimo ug dalawatong pagsimba ngadto kang Jehova nga Diyos, ang Dakong Hari.

[Footnote]

Nakahinumdom Ka Ba?

◻ Sa unsang paagi ang Jerusalem nahimong dapit sa “trono ni Jehova”?

◻ Unsang hinungdanong papel ang nabatonan ni Solomon sa pagpauswag sa matuod nga pagsimba?

◻ Giunsa nato pagkahibalo nga ang Jerusalem dili na maoy sentro sa pagsimba ni Jehova?

◻ Nganong maikag kita sa pagkahibalo ug dugang bahin sa Jerusalem?

[Hulagway sa panid 10]

Ang Siyudad ni David nahimutang sa habagatang kabungtoran, apan gipadak-an ni Solomon ang siyudad paamihanan ug gitukod ang templo

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Line sa panid 8]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.