EZEQUIAS

[Si Jehova Nagpalig-on].

1. Hari sa Juda, 745-717 W.K.P. Lagmit nga siya nahimong hari sa dihang namatay ang iyang amahan nga si Ahaz, niadtong “ikatulo ka tuig ni Oseas” nga hari sa Israel (tingali nagkahulogan nga ikatulong tuig ni Oseas ingong hari nga tighatag ug tributo ubos sa pagmando ni Tiglat-pileser III), kon iphon ang iyang opisyal nga paghari sukad sa Nisan sa pagkasunod nga tuig (745 W.K.P.). (2Ha 18:1) Ang mga manalagna sa panahon sa paghari ni Ezequias mao si Isaias, Oseas, ug Miqueas. (Isa 1:1; Os 1:1; Miq 1:1) Si Ezequias maoy talagsaon ingong usa ka hari nga “nagpadayon sa pag-unong kang Jehova,” nga nagbuhat kon unsay matarong sa mga mata ni Jehova ug nagsunod sa iyang mga sugo. Sukad sa iyang paghari siya masiboton sa pagpalambo sa matuod nga pagsimba, dili lamang sa Juda kondili sa tibuok teritoryo sa Israel. Sa pagsubay sa mga dalan ni Jehova ingon sa gibuhat ni David nga iyang katigulangan, ikaingon bahin kang Ezequias nga “sunod kaniya walay usa nga sama kaniya taliwala sa tanang hari sa Juda, bisan kadtong nahiuna kaniya.” Tungod niini “si Jehova nag-uban kaniya.”​—2Ha 18:3-7.

Tinampo nga mga Sinulat. Si Ezequias ilado usab tungod sa iyang kaikag sa paghugpong sa pipila sa Mga Proverbio ni Solomon, kay ang introduksiyon sa lindog nga nailhan karon nga kapitulo 25 hangtod sa 29 sa Mga Proverbio mabasa: “Kini usab mao ang mga proverbio ni Solomon nga gikopya sa mga tawo ni Ezequias nga hari sa Juda.” (Pr 25:1) Iyang gisulat ang awit sa pagpasalamat nga girekord sa Isaias 38:10-20 human siya ayoha ni Jehova sa iyang makamatayng sakit. Diha niini siya naghisgot sa “akong mga piniling alawiton sa kuwerdas.” (Ber 20) Ang pipila nagtuo nga gisulat ni Ezequias ang Salmo 119. Kon kini tinuod, kini nga salmo lagmit gisulat sa dihang prinsipe pa si Ezequias ug dili pa hari.

Ang Kahimtang sa Paglingkod ni Ezequias sa Trono. Sa dihang si Ezequias milingkod sa trono, ang gingharian sa Juda nawad-an sa pag-uyon sa Diyos, kay si Ahaz nga amahan ni Ezequias nakahimog daghang dulumtanang mga buhat sa atubangan ni Jehova ug mitugot nga magpadayon ang pagsimba sa bakak nga mga diyos sa Juda. Busa, gitugotan ni Jehova nga ang yuta mag-antos diha sa mga kamot sa mga kaaway niini, ilabina sa ikaduhang gahom sa kalibotan, ang Asirya. Gipanguha ni Ahaz ang mga butang sa templo ug sa palasyo aron hiphipan ang hari sa Asirya. Ang nakagrabe pa gayod, iyang giputolputol ang mga galamiton sa templo, gisirhan ang mga pultahan niini, ug siya naghimog mga halaran alang sa iyang kaugalingon “sa matag suok sa Jerusalem,” nga naghalad ngadto sa ubang mga diyos. Pinaagi sa pagpakig-alyansa, gipailalom ni Ahaz ang iyang gingharian sa proteksiyon sa hari sa Asirya panahon sa iyang paghari. (2Ha 16:7-9; 2Cr 28:​24, 25) Apan si Ezequias, sa sayong bahin sa iyang paghari, “misukol batok sa hari sa Asirya.”​—2Ha 18:7.

Sa paglingkod ni Ezequias sa trono sa Juda, ang napulo-ka-tribong gingharian sa Israel sa amihanan mas grabe pa ganig kahimtang. Tungod sa grabeng mga sala sa Israel, gitugotan ni Jehova nga sila makaagom ug hilabihang kalisdanan, mahimong tighatag ug tributo sa Asirya, ug dili magdugay lamyon sa Asirya ang Israel ug idestiyero ang iyang katawhan.​—2Ha 17:5-23.

Ang Iyang Kasibot Alang sa Matuod nga Pagsimba. Gipasundayag gilayon ni Ezequias ang iyang kasibot alang sa pagsimba kang Jehova sa dihang milingkod siya sa trono sa panuigong 25 anyos. Ang una niyang gibuhat mao ang pagbukas pag-usab ug ang pag-ayo sa templo. Unya, gitigom ang mga saserdote ug mga Levihanon, siya miingon kanila: “Duol sa akong kasingkasing ang paghimo ug usa ka pakigsaad kang Jehova nga Diyos sa Israel.” Usa kini ka pakigsaad sa pagkamatinumanon, nga maorag ang pakigsaad sa Balaod, nga padayong gipatuman apan wala tagda, giinagurahan pag-usab sa Juda. Uban sa dakong kahago iyang giorganisar ang mga Levihanon sa ilang mga buluhaton, ug iyang giorganisar pag-usab ang mga kahikayan sa tulonggon ug sa mga awit sa pagdayeg. Kadto maoy Nisan, ang bulan nga pagasaulogon ang Paskuwa, apan mahugaw ang templo ug ang mga saserdote ug ang mga Levihanon. Sa ika-16 nga adlaw sa Nisan, ang templo gihinloan ug ang mga galamiton niini gipasig-uli. Unya ang usa ka linaing pagtabon-sa-sala kinahanglang himoon sa tibuok Israel. Una, ang mga prinsipe nagdalag mga halad, mga halad-sa-sala alang sa gingharian, sa sangtuwaryo, ug sa katawhan, nga gisundan sa linibo ka halad-nga-sinunog gikan sa katawhan.​—2Cr 29:1-36.

Sanglit ang kahugawan sa katawhan maoy nakapugong sa ilang pagsaulog sa Paskuwa sa naandang panahon, gipadapat ni Ezequias ang balaod nga nagtugot niadtong mahugaw sa pagsaulog sa Paskuwa usa ka bulan sa ulahi. Iyang gipatawag dili lamang ang Juda kondili ang Israel usab pinaagi sa mga sulat nga gipadala sa mga magdadagan sa tibuok yuta gikan sa Beer-seba hangtod sa Dan. Ang mga magdadagan giyubit sa kadaghanan; apan may mga indibiduwal, ilabina gikan sa Aser, Manases, ug Zabulon, nga mapainubsanong miadto, ug mitambong usab ang pipila nga gikan sa Epraim ug Isacar. Gawas pa niini, didto usab ang daghang dili-Israelinhon nga mga magsisimba ni Jehova. Lagmit usa gayod ka dakong hagit ang pagtambong alang niadtong sakop sa amihanang gingharian kinsa mibarog dapig sa matuod nga pagsimba. Sila, sama sa mga mensahero, makaagom ug mga pagsupak ug pagbiaybiay, sanglit ang napulo-ka-tribong gingharian naglunang sa kadunotan, naunlod sa bakak nga pagsimba ug gihasi sa mga Asiryanhon.​—2Cr 30:1-20; Num 9:10-13.

Human sa Paskuwa, ang Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo gisaulog sulod sa pito ka adlaw uban ang kalipay nga tungod niana ang tibuok kongregasyon nakahukom sa pagpalugway niini ug pito pa ka adlaw. Bisan pa sa maong peligrosong mga panahon mipatigbabaw ang panalangin ni Jehova mao nga “dihay dakong pagmaya sa Jerusalem, kay sukad sa mga adlaw ni Solomon nga anak ni David nga hari sa Israel walay sama niini sa Jerusalem.”​—2Cr 30:21-27.

Makita sa mosunod nga kini maoy usa ka tinuod nga pagpasig-uli ug pagbuhi pag-usab sa matuod nga pagsimba ug dili lamang usa ka lumalabayng emosyonal nga panagkatigom. Sa wala pa sila mopauli sa ilaha, ang mga nagsaulog nanggula ug ilang gidugmok ang sagradong mga haligi, gitumpag ang hatag-as nga mga dapit ug ang mga halaran, ug gipamutol ang sagradong mga poste sa tibuok Juda ug Benjamin ug bisan sa Epraim ug Manases. (2Cr 31:1) Gipakita ni Ezequias ang panig-ingnan pinaagi sa paggupok sa halas nga tumbaga nga gihimo ni Moises, tungod kay ang katawhan naghimo niini nga usa ka idolo, ug naghimog gipaaso nga halad alang niini. (2Ha 18:4) Human sa dakong pista, gitino ni Ezequias nga magpadayon ang matuod nga pagsimba pinaagi sa pag-organisar sa mga dibisyon sa mga saserdote ug sa paghikay nga masuportahan ang mga buluhaton sa templo; siya nagpahimangno sa pagsunod sa Balaod labot sa mga ikapulo ug sa pag-amot sa unang mga bunga ngadto sa mga Levihanon ug sa mga saserdote, nga niini bug-os kasingkasing nga misanong ang katawhan.​—2Cr 31:2-12.

Midako ang Pagpit-os sa mga Asiryanhon. Sulod niadtong mabudlayong mga panahon, sa dihang ang mga Asiryanhon mihimog malukpanong pagpangdaog, si Ezequias misalig kang Jehova nga Diyos sa Israel. Siya mirebelde sa hari sa Asirya ug nagpukan sa Filistehanong mga siyudad, nga dayag nahimong mga kaalyado sa Asirya.​—2Ha 18:​7, 8.

Sa ikaupat nga tuig ni Ezequias (742 W.K.P.), ang Samaria gisugdan paglikos ni Salmaneser nga hari sa Asirya. Sa ikaunom nga tuig ni Ezequias (740 W.K.P.) nailog ang Samaria. Ang katawhan sa napulo-ka-tribong gingharian gihinginlan, ug ang mga Asiryanhon nagbalhin sa ubang mga tawo aron maoy mopuyo sa yuta. (2Ha 18:9-12) Kini nakapahimo sa gingharian sa Juda, nga naghawas sa teokratikanhong kagamhanan sa Diyos ug sa matuod nga pagsimba, nga samag usa ka gamayng pulo nga gilibotan sa mabatokong mga kaaway.

Si Senakerib, ang anak nga lalaki ni Sargon II, nangambisyon nga idugang ang pagsakop sa Jerusalem sa iyang mga tropeyo sa gubat, ilabina tungod kay si Ezequias mibulag na sa pagpakig-alyansa sa Asirya nga gihimo sa iyang amahan nga si Haring Ahaz. Sa ika-14 nga tuig sa paghari ni Ezequias (732 W.K.P.), si Senakerib “mitungas batok sa tanang kinutaang mga siyudad sa Juda ug miilog kanila.” Gisubornohan ni Ezequias si Senakerib aron luwason ang nameligrong siyudad sa Jerusalem, nga tungod niini si Senakerib nangayo ug dakong kantidad nga 300 ka talanton nga plata (mga $1,982,000) ug 30 ka talanton nga bulawan (mga $11,560,000). Aron mabayran kini nga kantidad, naobligar si Ezequias sa paghatag sa tanang plata nga makaplagan sa templo ug sa tipiganan ug bahandi sa hari, gawas pa sa bililhong mga metal nga gihaklap ni Ezequias sa mga pultahan ug poste sa templo. Kini nakapahimuot sa hari sa Asirya, apan sa temporaryo lamang.​—2Ha 18:13-16.

Mga Buluhatong Pagpanukod ug Inhenyeriya. Sa taliabot nga pag-atake sa hakog nga si Senakerib, si Ezequias nagpakitag kaalam ug militaryong estratehiya. Iyang gitak-opan ang tanang tuboran ug tinubdan sa tubig sa gawas sa Jerusalem aron nga kon mahitabo ang paglikos, ang mga Asiryanhon makabsan ug suplay sa tubig. Gipalig-on niya ang mga kuta sa siyudad ug “naghimog daghang udyong ug mga taming.” Apan ang iyang pagsalig wala diha niining militaryong kasangkapan, kay sa dihang iyang gitigom ang mga pangulo sa kasundalohan ug ang katawhan, iyang gidasig sila, nga nag-ingon: “Magmaisogon ug magmakusganon kamo. Ayaw kahadlok ni malisang tungod sa hari sa Asirya ug gumikan sa tibuok panon sa katawhan nga uban kaniya; kay adunay mas daghan nga uban kanato kay nianang uban kaniya. Uban kaniya anaa ang usa ka bukton nga unod, apan uban kanato anaa si Jehova nga atong Diyos aron sa pagtabang kanato ug sa pagpakig-away sa atong mga gubat.”​—2Cr 32:1-8.

Usa sa talagsaong mga obra sa inhenyeriya sa karaang kapanahonan mao ang agianag tubig ni Ezequias. Kini miagos nga palikoliko gikan sa atabay sa Gihon, sa S sa amihanang bahin sa Siyudad ni David, nga miabot ug mga 533 m (1,749 p) paingon sa Linaw sa Siloam sa Walog sa Tyropoeon ubos sa Siyudad ni David apan sulod sa bag-ong paril nga gidugang sa habagatang bahin sa siyudad. (2Ha 20:20; 2Cr 32:30) Usa ka inskripsiyon sa karaang Hebreohanong mga karakter ang nakaplagan sa mga arkeologo diha sa paril sa hiktin nga tunel, nga may aberids nga gitas-ong 1.8 m (6 p). Ang inskripsiyon mabasa sa bahin: “Ug mao kini ang paagi sa pagbangag niini:​—Samtang [. . . ] (duna) pay [. . . ] (mga) atsa, ang matag tawo atbang sa iyang isigkatawo, ug samtang duna pay tulo ka maniko nga bangagon, [dihay nadunggan] nga tingog sa usa ka tawong nanawag sa iyang isigkatawo, kay dunay panag-ambihas diha sa bato sa tuo [ug sa wala]. Ug sa dihang ang buslot sa tunel nag-abot na, ang mga tigkubkob nagsapsap (sa bato), ang matag tawo atbang sa iyang isigkatawo, atsa atbang sa atsa; ug ang tubig mibuhagay gikan sa tubod ngadto sa pondohanag tubig nga 1,200 ka maniko, ug ang gihabogon sa bato nga lapaw sa (mga) ulo sa mga tigkubkob maoy 100 ka maniko.” (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. B. Pritchard, 1974, p. 321) Busa ang tunel gibangag diha sa bato gikan sa isigkatumoy, nga nagtagbo sa kinatung-an​—usa gayod ka kalamposan sa inhenyeriya.

Kapakyasan ni Senakerib sa Jerusalem. Ingon sa gidahom ni Ezequias, si Senakerib mihukom sa pag-atake sa Jerusalem. Samtang si Senakerib miuban sa iyang kasundalohan sa paglikos sa malig-on nga kinutaang siyudad sa Lakis, gipadala niya ang usa ka bahin sa iyang kasundalohan duyog sa tinudlong mga pangulo sa kasundalohan aron pasurenderon ang Jerusalem. Ang tigpamaba sa grupo mao si Rabsake (dili ngalan sa maong tawo, kondili iyang titulo sa militar), kinsa larinong mosulti ug Hebreohanon. Sa makusog nga tingog gibiaybiay niya si Ezequias ug gitamay si Jehova, ug nanghambog nga si Jehova dili makaluwas sa Jerusalem sama sa mga diyos sa ubang kanasoran nga wala makaluwas sa kayutaan sa mga magsisimba niini gikan sa hari sa Asirya.​—2Ha 18:13-35; 2Cr 32:9-15; Isa 36:2-20.

Naguol pag-ayo si Ezequias apan nagpadayon siya sa pagsalig kang Jehova ug nangamuyo kaniya didto sa templo, ug nagpadala usab sa pipila ka pangulo sa katawhan ngadto sa manalagnang si Isaias. Ang tubag ni Isaias gikan kang Jehova mao, nga si Senakerib makadungog ug usa ka taho ug mopauli sa iyang yuta, diin sa kapulihay siya pagapatyon. (2Ha 19:1-7; Isa 37:1-7) Niining tungora si Senakerib mibiya gikan sa Lakis ug miadto sa Libna, diin iyang nadunggan nga si Tirhaka nga hari sa Etiopia migula aron makig-away batok kaniya. Bisan pa niana, pinaagi sa iyang mensahero si Senakerib nagpadalag mga sulat ngadto kang Ezequias ug nagpadayon sa iyang mga panghulga ug pagtamay kang Jehova nga Diyos sa Israel. Sa pagkadawat sa maong matamayon kaayo nga mga sulat, gibuklad kini ni Ezequias sa atubangan ni Jehova, kinsa mitubag pag-usab pinaagi ni Isaias, nga sa baylo nagtamay kang Senakerib ug nagpasalig nga ang mga Asiryanhon dili makasulod sa Jerusalem. Si Jehova miingon: “Panalipdan ko gayod kini nga siyudad aron sa pagluwas niini tungod sa akong kaugalingon ug tungod kang David nga akong alagad.”​—2Ha 19:8-34; Isa 37:8-35.

Sa pagkagabii gipadala ni Jehova ang iyang manulonda, kinsa naglaglag sa 185,000 sa kinamaayohang mga manggugubat sa panon ni Senakerib, “ang matag maisog, gamhanang tawo ug pangulo ug hepe sa kampo sa hari sa Asirya, mao nga siya mipauli uban sa nawong nga maulawon ngadto sa iyang kaugalingong yuta.” Busa ang paghulga ni Senakerib sa Jerusalem bug-os nahanaw. Sa ulahi “nahitabo nga samtang siya nagyukbo diha sa balay ni Nisrok nga iyang diyos, si Adramelek ug si Sarezer, iyang kaugalingong mga anak nga lalaki, mitigbas kaniya pinaagi sa espada.”​—2Cr 32:21; Isa 37:36-38.

Nadiskobrehan ang mga inskripsiyon nga naghubit sa pagpildi ni Senakerib sa Etiopianhong kasundalohan. Kini nag-ingon: “Labot kang Ezequias nga Hudiyo, siya wala magpasakop sa akong yugo, gilikosan ko ang 46 sa iyang malig-ong mga siyudad . . . ug gibuntog (kini) . . . Siya mismo akong gibilanggo didto sa Jerusalem, nga iyang harianong puloy-anan, sama sa usa ka langgam diha sa halwa.” (Ancient Near Eastern Texts, p. 288) Wala niya angkona nga iyang nailog ang siyudad. Gisuportahan niini ang asoy sa Bibliya bahin sa pag-alsa ni Ezequias batok sa Asirya ug ang pagkapakyas ni Senakerib sa pag-ilog sa Jerusalem. Sumala sa naandang ginahimo sa paganong mga hari diha sa ilang mga inskripsiyon, aron sa pagbayaw sa ilang kaugalingon, diha niini nga inskripsiyon gipadak-an ni Senakerib ang kantidad sa plata nga gibayad ni Ezequias, ingong 800 ka talanton, nga kasukwahi sa giingon sa Bibliya nga 300.

Milagrosong Paglugway sa Kinabuhi ni Ezequias. Sulod sa panahon sa mga panghulga ni Senakerib batok sa Jerusalem, si Ezequias natakboyan ug grabeng mga hubag. Siya gisugo ni manalagnang Isaias nga hikayon ang iyang mga kalihokan ingong pagpangandam sa iyang kamatayon. Niadtong panahona si Ezequias wala pay anak nga lalaki, ug busa mopatim-aw nga ang harianong linya sa kaliwat ni David nameligrong maputol. Si Ezequias kinasingkasing nga nag-ampo kang Jehova, uban sa mga luha, nga tungod niini gipadalag balik ni Jehova si Isaias aron pahibaloon si Ezequias nga dugangan ug 15 ka tuig ang iyang kinabuhi. Gihatag ang usa ka milagrosong ilhanan, ang anino sa adlaw mosibog ug napulo ka ang-ang diha sa “hagdanan ni Ahaz.” (Tan-awa ang ADLAW, I.) Sa ikatulo nga tuig human niadto, si Ezequias nakabaton ug usa ka anak nga lalaki nga gitawag ug Manases, kinsa sa ulahi mipuli kaniya sa trono.​—2Ha 20:1-11, 21; 21:1; Isa 38:1-8, 21.

Ang Sayop ug ang Paghinulsol ni Ezequias. Ang rekord sa Kasulatan nag-ingon nga “sumala sa kaayohan nga gihimo kaniya, si Ezequias walay gibalos, kay ang iyang kasingkasing nagmapahitas-on ug dihay kasuko batok kaniya ug batok sa Juda ug Jerusalem.” (2Cr 32:25) Wala isulti sa Bibliya kon kini nga pagkamapahitas-on may kalabotan ba o wala sa iyang dili-maalamong gibuhat sa pagpakita sa tanang bahandi sa iyang balay ug sa tibuok niyang gingharian ngadto sa mga mensahero sa Babilonyanhong hari nga si Berodak-baladan (Merodak-baladan) kinsa gipadala ngadto kang Ezequias human siya maulii sa iyang sakit. Lagmit gipakita ni Ezequias kadtong tanan nga bahandi aron mahaylo ang hari sa Babilonya ingong usa ka posibleng kaalyado batok sa hari sa Asirya. Siyempre, kini nakapapukaw sa kahakog sa mga Babilonyanhon. Supak ang manalagnang si Isaias sa bisan unsang pakig-alyansa o pagsalig sa Babilonya nga dugay nang kaaway sa Diyos. Sa dihang nadungog ni Isaias kon giunsa ni Ezequias pagtagad ang Babilonyanhong mga mensahero, iyang gipahayag ang dinasig nga tagna gikan kang Jehova nga sa ulahi dad-on sa mga Babilonyanhon ang tanang butang ngadto sa Babilonya, lakip ang pipila ka kaliwat ni Ezequias. Hinunoa, si Ezequias nagpaubos sa iyang kaugalingon ug ang Diyos malulotong nagtugot nga ang katalagman dili modangat sa iyang mga adlaw.​—2Ha 20:12-19; 2Cr 32:​26, 31; Isa 39:1-8.

Sa mga adlaw ni manalagnang Jeremias, ang pipila sa mga pangulo sa katawhan sa Jerusalem midayeg kang Ezequias tungod sa iyang paghatag ug pagtagad kang Miqueas sa Moreset, ang manalagna ni Jehova.​—Jer 26:17-19.

2. Usa ka katigulangan ni manalagnang Sofonias, lagmit si Haring Ezequias.​—Sof 1:1.

3. Usa ka tawo sa Israel kansang mga kaliwat namalik uban kang Zorobabel gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya. Lagmit nga siya dili mao si Haring Ezequias. (Esd 2:​1, 2, 16; Neh 7:​6, 7, 21) Tingali usa ka kaliwat niini nga Ezequias mao ang usa sa mga pangulo sa katawhan nga nagpamatuod pinaagi sa timbre sa “kasaligang kontrata” sa adlaw ni Nehemias.​—Neh 9:38; 10:​1, 14, 17.