Dugang na Pod nga Ebidensiya

Duna bay ebidensiya sa arkeolohiya nga nagpamatuod nga tukma ang rekord sa Bibliya? Niadtong 2014, gitubag sa usa ka artikulo sa magasing Biblical Archaeology Review kini nga pangutana: “Pila ka indibiduwal diha sa Hebreohanong Bibliya ang napamatud-ang tinuod pinaagi sa arkeolohiya?” Kini ang tubag: “Mga 50!” Pero naay usa ka tawo nga wala maapil sa listahan sa maong artikulo​—si Tatenai. Kinsa siya? Atong susihon ang gisulti sa Bibliya bahin kaniya.

Kaniadto, ang Jerusalem nahimong sakop sa dakong imperyo sa Persia. Ang siyudad nahimutang sa lugar nga gitawag sa mga Persiano ug Tabok-sa-Suba, sa kasadpang bahin sa Euprates. Human mapildi ang Babilonya, gihatagag kagawasan sa mga Persiano ang Hudiyong mga binihag ug gitugotan sa pagtukod pag-usab sa templo ni Jehova sa Jerusalem. (Esdras 1:1-4) Pero ang mga kaaway sa mga Hudiyo misupak sa proyekto ug gihimo kining rason aron pasanginlan ang mga Hudiyo nga mirebelde kuno sa Persia. (Esdras 4:4-16) Dihang naghari si Dario I (522-486 B.C.E.), usa ka Persianong opisyal nga ginganlag Tatenai ang nag-imbestigar bahin niini. Ang Bibliya nagtawag niya nga “gobernador sa unahan sa Suba.”​—Esdras 5:3-7.

Dunay nakaplagan nga ubay-ubayng cuneiform nga papan, diin nakulit ang ngalang Tatenai, nga talaan tingali sa kasaysayan sa usa ka pamilya. Usa niini nga mga papan maoy usa ka dokumento sa kasabotan nga may petsang 502 B.C.E., ang ika-20 nga tuig sa paghari ni Dario I. Gihisgotan sa papan ang saksi sa transaksiyon nga mao ang sulugoon ni “Tattannu, nga gobernador sa Tabok-sa-Suba”​—ang Tatenai nga gihisgotan sa basahon sa Bibliya nga Esdras.

Unsay papel ni Tatenai? Niadtong 535 B.C.E., gibahinbahin pag-usab ni Ciro nga Bantogan ang iyang nasakop nga teritoryo ingong mga probinsiya, usa niini gitawag ug Babilonya ug Tabok-sa-Suba. Sa ulahi, ang probinsiya natunga, ang usa gitawag ug Tabok-sa-Suba. Sakop niini ang Coele-Sirya, Fenicia, Samaria, ug Juda ug lagmit gimandoan gikan sa Damasco. Si Tatenai mao ang gobernador niini nga rehiyon gikan sa mga 520 hangtod sa 502 B.C.E.

Human sa iyang pag-adto sa Jerusalem aron sa pag-imbestigar sa akusasyon nga rebelyon, si Tatenai mireport kang Dario nga ang mga Hudiyo nag-ingon nga gitugotan sila ni Ciro sa pagtukod pag-usab sa templo ni Jehova. Ang mga imbestigasyon diha sa harianong mga rekord nagpamatuod nga tinuod ang giingon sa mga Hudiyo. (Esdras 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Maong giingnan sa hari si Tatenai nga dili babagan ang proyekto, ug iya kining gisunod.​—Esdras 6:6, 7, 13.

Sa pagkatinuod, si “Tatenai nga gobernador sa unahan sa Suba” walay nahimo nga importante sa kasaysayan. Pero hinumdomi nga ang Kasulatan naghisgot kaniya sa iyang hustong titulo. Kana maoy dugang na pod nga ebidensiya nga ang arkeolohiya nagpamatuod nga tukma ang Bibliya kon bahin sa kasaysayan.