PAGLUTOG TINAPAY, PANADERO
Ang labing komon nga Hebreohanong termino alang sa ‘paglutog tinapay’ maoy ʼa·phahʹ, ang lintunganayng pulong sa ʼo·phehʹ (panadero). (Gen 19:3; 40:2) Ang laing Hebreohanong termino alang sa ‘paglutog tinapay’ (ʽugh; Eze 4:12) dayag nga kaamgid sa pulong nga ʽu·ghahʹ, nga nagkahulogang “lingin nga tinapay.”—Gen 18:6; tan-awa ang TINAPAY.
Sa Hebreohanong panimalay ang paglutog mga tinapay maoy pangunang buluhaton sa mga babaye, bisan tuod nga ang mga ulipon magluto usab ug mga tinapay diha sa pipila ka dagkong mga panimalay. Sa pagpamulong alang kang Jehova, gisultihan ni Samuel ang mga Israelinhon nga naghangyog tawhanong hari: “Ang inyong mga anak nga babaye iyang kuhaon ingong mga tigsagol ug pahumot ug mga kosinera ug mga maglulutog tinapay.” (1Sa 8:13) Apan lagmit nga ang mga lalaki mao ang magdumala niining buluhatona o sila mismo ang maglutog tinapay, sama pananglit sa gihimo ni Lot sa dihang ang duha ka manulonda miduaw kaniya didto sa Sodoma. “Siya nagluto ug mga tinapay nga walay igpapatubo, ug sila nangaon” sa giandam nga kombira.—Gen 19:1-3.
Sa unang panahon, ang tinapay sagad lutoon pinaagig mga hurnohan. (Tan-awa ang HURNOHAN.) Apan usahay ang paglutog tinapay himoon pinaagi sa paghaling ug kalayo ibabaw sa mga bato nga gitapad pagbutang. Sa dihang ang mga bato init na, ang mga baga ihiklin ug ang minasa ibutang diha sa mga bato. Pagkataudtaod, balihon ang tinapay ug dayon pasagdan kini diha sa bato hangtod nga maluto sa bug-os ang tinapay. (Os 7:8) Ang mga magpapanaw lagmit magluto sa ilang gaspangon nga mga tinapay diha sa mabaw nga lungag nga puno sa init nga gagmayng mga bato, nga sa ibabaw niini gihaling ang kalayo. Human makuha ang mga baga, ibutang ang minasa diha sa init nga mga bato, nga lagmit balihon sa makadaghan aron maluto ang tinapay.—1Ha 19:6.
Ang mga halad-nga-lugas nga gihalad sa mga Israelinhon sagad maoy “linuto sa hudno,” “gikan sa kalaha,” o “gikan sa kawa.” (Lev 2:4-7) Kini nga kalaha maoy baga nga kulonon (susama sa kalahang puthaw karong adlawa), hinuon gigamit usab ang lapad nga puthawng mga lutoanan.—Eze 4:3.
Ang mga panadero nga maayo molutog tinapay nagnegosyo diha sa mga siyudad. Sa wala pa mapukan ang siyudad niadtong 607 W.K.P., sa dihang si Jeremias gitener pa diha sa Sawang sa Guwardiya sa Jerusalem sa panahon sa kanihit sa pagkaon, siya gihatagan ug lingin nga tinapay adlaw-adlaw “gikan sa dalan sa mga panadero,” hangtod sa pagkahurot sa mga tinapay. (Jer 37:21) Busa ang negosyanteng mga panadero lagmit nga dunay mga puwesto diha sa usa ka dalan sa Jerusalem. Katuigan sa ulahi, sa panahon sa pagpasig-uli sa mga paril sa Jerusalem ubos sa pagdumala ni Nehemias, “ang Torre sa mga Hudno” giayo usab. (Neh 3:11; 12:38) Dili matino kon nganong ginganlan ang torre niining ngalana, apan posible nga ginganlan kini niini tungod sa mga hurnohan sa negosyanteng mga panadero nga makaplagan didto.
Sa karaang Ehipto, ang panadero sa hari dayag nga giisip nga usa ka hinungdanong tawo. Gipakita sa usa ka dibuho sa bungbong gikan sa lubnganan ni Ramses III sa Walog sa mga Hari didto sa Tebes ang usa ka panaderya sa hari sa Ehipto, diin makita diha niini ang pagmasa sa harina pinaagi sa mga tiil, ang paghimog tinapay, ug ang pag-andam sa hurnohan. Sumala sa asoy sa Genesis, ang usa ka panadero sa hari sa Ehipto nakabaton ug dili-maayong dungog tungod kay siya nakasala batok sa hari ug gibalhog sa bilanggoan. Sa sulod sa bilanggoan, siya nagdamgo. Ug iyang nakita sa iyang damgo nga siya naglukdo ug tulo ka bukag nga tinapay, ug dihay mga langgam nga nangaon sa kinaibabwan nga bukag. Kini nga “pangulo sa mga panadero” gikuha gikan sa bilanggoan sa ikatulong adlaw ug “gibitay,” ingong katumanan sa hubad ni Jose sa iyang damgo: “Ang tulo ka bukag maoy tulo ka adlaw. Sa tulo ka adlaw gikan karon si Paraon mag-isa sa imong ulo gikan kanimo ug magbitay gayod kanimo diha sa usa ka estaka; ug ang mga langgam magkaon gayod sa imong unod gikan kanimo.”—Gen 40:1-3, 16-22.