PAPIRO

[Heb., goʹmeʼ].

Tag-as nga tanom nga mabuhi sa tubig ug kapamilya sa sedge. Ang tres kantos nga punoan niini mag-anam kagamay sa tumoy, ug kini motubo diha sa mabaw nga tubig sa gitas-ong 2 hangtod sa 6 m (6.5 hangtod sa 20 p) ug ang tumoy niini adunay pungpong sa pinong mga dahon nga samag balili. (HULAGWAY, Tomo 1, p. 544) Ang tanom nga papiro gigamit sa paggamag lainlaing mga butang, lakip na sa mga sulatanan.

Ang papiro (Cyperus papyrus) mabuhi diha sa mabaw, nagpondo nga katubigan o kalamakan ug ubay sa tampi sa hinay moagos nga mga suba, sama sa ubos nga bahin sa Nilo, diin kanhi milambo kini apan karon halos napuo na. Si Bildad nangutana kang Job: “Motubo ba ang tanom nga papiro kon walay kalamakan?”​—Job 8:11; Isa 35:7.

Tungod kay ang mga punoan niining tanoma molutaw, ug aron dili mamatay ang masuso nga si Moises, gibutang siya sa iyang inahan sulod sa “usa ka arka nga papiro” nga gibulitan ug aspalto ug bulitik ug gipaanod kini sa Suba sa Nilo. (Ex 2:3) Ang dagkong mga sakayan alang sa lagyong mga panaw gigama usab gikan sa papiro. (Isa 18:2) Lagmit nga kini hinimo sa binangan nga mga punoan sa papiro nga gigakit. Kini hiktin ug tumoy, apan ang mga punoan lagpad nga igong katindogan sa mga pasahero. Niadtong 1970, si Thor Heyerdahl ug ang usa ka grupo sa mga kaubanan mipanaw tabok sa linibo ka milya sa Atlantiko sakay sa ingon niana nga matang sa sakayan.

Gigamit Ingong Sulatanan. Sa dihang gigama sa mga Ehiptohanon ang papiro ingong sulatanan, kini ilang gihimo sa yano nga proseso. Sa pagpanguha ug mga punoan sa papiro, mas gipili nila ang baga ug subokon nga bahin niini nga nalapawan sa tubig tungod kay makuha gikan niini ang kinalaparan ug kinaputian nga materyales. Ang panit sa gawas niini laksion, ug ang nahibiling subok putlon sa gitas-ong 40 hangtod sa 45 sm (16 hangtod sa 18 pul.). Human niana, ang subok laplapon nga lagpad, apan nigpis kaayo nga mga piraso. Unya kini nga mga piraso ipahiluna nga pataas diha sa patag nga luna ug medyo isaylob sa usag usa. Lain nga lut-od sa mga papiro ang ihaklap nga pababag ibabaw sa pataas nga mga papiro. Ang mga pakang gamiton aron idukdok sa mga linut-od hangtod nga kini magpilit ingong usa na lang ka pligo. Unya human paughon sa adlaw, ang mga pligo tabason segun sa gidak-on. Sa kataposan, kini nusnosan ug pahamison pinaagig abo gikan sa bolkan, kinhason, o garing. Kini nga proseso makapatunghag lig-on, hunit, pution nga sulatanan nga mabatonan sa lainlaing gidak-on ug kalidad. Ang pababag nga mga piraso sagad mao ang sulatan, bisan tuod nga usahay ang luyo nga bahin niini gamiton usab sa pagtapos sa gisulat. Ang dinugtongan sa mga piraso nagsilbing giya sa kamot sa mosulat samtang siya magsulat ginamit ang usa ka tangbo nga pluma ug tinta nga hinimo gikan sa tagok, anuos, ug tubig.

Kining mga palid sa papiro mahimong butangag papilit sa mga kilid ug dugtongon aron himoong usa ka linukot, nga sagad moabot ug 20 ka palid. O kini mahimo usab nga pilopiloon ug himoong mga panid aron mahimong samag-libro nga codex nga sagad gigamit sa unang mga Kristohanon. Ang kasagarang sukod sa linukot may gitas-ong mga 4 hangtod sa 6 m (14 hangtod sa 20 p), bisan tuod adunay napreserbar nga 40.5 m (133 p) ang gitas-on. Ang Gregong pulong nga biʹblos sa sinugdan gigamit alang sa humok nga subok sa papiro apan sa ulahi gigamit nga nagtumong sa usa ka basahon. (Mat 1:1; Mar 12:26) Ang bi·bliʹa nga maoy plural sa bi·bliʹon (nagtumong sa gamayng basahon), sa literal nagkahulogang “gagmayng mga basahon,” ug gikan niini gikuha ang pulong “Bibliya.” (2Ti 4:​13, Int) Ang usa ka Fenicianhong siyudad ginganlag Byblos human nga kini nahimong usa ka mahinungdanong sentro sa industriya sa papiro.

Ang mga linukot nga papiro kaylap nga gigamit hangtod sa pagsugod sa ikaduhang siglo K.P., sa dihang kini gipulihan sa codex nga papiro. Sa ulahi, sa ikaupat nga siglo, mikunhod ang paggamit sa papiro, ug kasagaran kini gipulihan sa mas lig-on nga sulatanan nga gitawag ug vellum (panit sa hayop nga gigamit nga sulatanan).

Ang dakong disbentaha sa papiro ingong sulatanan mao nga kini dili kaayo lig-on. Kini madaot sa umogon nga dapit ug, kon tipigan sa uga nga dapit, kini mokaging pag-ayo. Hangtod sa ika-18 nga siglo K.P., gituohan nga ang tanang karaang mga manuskrito nga papiro nangadaot na. Apan, sa ulahing bahin sa ika-19 nga siglo, daghang mapuslanon nga mga papiro sa Bibliya ang nakaplagan. Kini sagad nga nakaplagan didto sa Ehipto ug sa rehiyon palibot sa Patayng Dagat, mga dapit nga igo ang kauga sa klima aron mapreserbar ang mga papiro. Ang pipila sa mga papiro sa Kasulatan nga nakaplagan niining mga dapita may petsa nga niadto pang ikaduha o unang siglo W.K.P.

Ang kadaghanan niini nga mga manuskritong papiro nga nakaplagan gitawag pinaagi sa terminong “papyrus” o “papyri,” sama sa Nash Papyrus sa una o ikaduhang siglo W.K.P., ang Papyrus Rylands 457 (ikaduhang siglo W.K.P.), ug ang Chester Beatty Papyrus Num. 1 (sa ikatulong siglo K.P.).