Mga Batan-on—Inyong Bahin sa Malipayon, Nahiusang Pamilya
“Ako nagpamatuod nga usa ka tinuod nga anak sa akong amahan, batan-on ug ang pinalangga sa akong inahan.”—PROVERBIO 4:3.
PAGKAMAKALUAG sa dughan ang pagpahungaw sa imong mga kahadlok ngadto sa usa nga matinagdanon kanimo, naningkamot sa pagsabot sa imong mga pagbati ug nagahatag sa mabinationg tambag! Ug kon kana siya usa ka ginikanan, tinuod kang bulahan. Apan unsa ka suod ang imong pagbati sa imong mga ginikanan?
1, 2. Unsang suliran ang nagalungtad sa pila ka Kristohanong panimalay?
2 Duha ka tin-edyer nga may Kristohanong mga ginikanan misulat: “Ang dako namong suliran mao ang komunikasyon. Daw dili kami makahimo sa pagpakigsulti sa among mga ginikanan. Gihigugma namo pag-ayo ang among mga ginikanan, apan daw dili kami makakomunikar. Kanunay akong nag-ampo bahin niana apan wala pa makakaplag ug kasulbaran.” Nganong may kakulang usahay sa makahuloganong komunikasyon bisan sa Kristohanong mga panimalay? May kasulbaran ba kanang kahimtanga?
Kon Nganong May Ulang sa Komunikasyon
3 Ang mga batan-ong gikutlo sa sinugdan dili magkauyon sa ilang mga ginikanan mahitungod sa pagpilig kalingawan ug mga higala. Ang pagkadili-magkauyon, duyog ang pagbating wala tagda ang imong punto de vista, makatak-op sa komunikasyon. Apan nganong nahitabo ang maong mga kabingkilan? Ang Proverbio 20:29 nagapaila sa usa ka hinungdan. Kini mabasa: “Ang katahom sa mga batan-ong lalaki mao ang ilang kusog, ug ang himaya sa mga tigulang lalaki mao ang ilang buhok nga ubanon.” Tungod kay ang batan-ong “kusog” wala pa masambogi sa mapait nga mga kamatuoran sa katuigan sa kasinatian, kamong mga batan-on mahimong dili magtagad sa mga kapeligrohan, nga mobating ‘walay kadaotang mahitabo.’ Apan, gikan sa kaalam nga nabatonan tungod sa edad—o bisan tungod sa mapait nga kasinatian—ang inyong mga ginikanan nahibalo sa butang lahi. Bisan tuod nakasabot sa inyong mga pagbati, basin sila nakaamgo sa nagpahiping mga kapeligrohan nga wala ninyo makita.—Proverbio 29:15.
3, 4. Ihatag ang pila ka hinungdan sa kakulang sa komunikasyon tali sa mga ginikanan ug sa mga anak.
4 Sa ubang panahon, tingali may kakulang sa komunikasyon tungod kay ikaw lisdang makigsulti mahitungod sa mga kaguol. Tungod sa panagsungi sa uban o tungod sa imong mga kahuyangan, tingali may kahapdos sa imong kasingkasing. Tingali mosanong ka sama kang Job, kinsa mibating bisan ang kaugalingon niyang mga igsoon, iyang suod nga mga kaila, oo, bisan ang iyang kaugalingong panimalay, mitalikod kaniya. (Job 19:13-19) Sa pila ka kaso, maugmad ang ulang tungod kay ang ginikanan ‘magsampong sa igdulongog’ dihang ang usa ka batan-on mosulay sa pagbutyag sa tandogong mga pagbati. (Proverbio 21:13) Usa ka tin-edyer nga babaye mimulo: “Ako kanunay maguol, kanunay mohilak, ug si Papa moingon, ‘Ang paghilak dili makatabang kanimo,’ busa ako lang luomon ang akong mga pagbati. Dili ako mohilak kon siya anaa, ug wala gayod kamiy komunikasyon.”
5. Unsa ang unang tikang sa pagpauswag sa makahuloganong komunikasyon?
5 Apan, bisan pa sa tinamdan sa imong mga ginikanan, dako ang imong mahimo sa pagpauswag sa komunikasyon! Sugod pinaagi sa pagtulotimbang nga maminatud-on sa imong relasyon uban sa imong mga ginikanan. Pananglitan, ang nasod sa Israel nagpakaaron-ingnong suod sa ilang langitnong Amahan, nga miingon: “Amahan ko, ikaw mao ang sumbonganang higala sa akong pagkabatan-on!” Apan sa pagkamatuod, ang dili-maayong relasyon naglungtad tungod sa ilang maalsahong mga buhat. (Jeremias 3:4, 5) Ang imong mga ginikanan tinuod bang ‘sumbonganang mga higala’? Mahimo kahang ginabuhat nimo ang mga butang, bisan wala tuyoa, nga nagapugong sa komunikasyon? Makaingon ka ba sama ni Solomon: “Ako nagpamatuod nga usa ka tinuod nga anak lalaki sa akong amahan [ug sa akong inahan]”? (Proverbio 4:3) Unsay imong mahimo aron mas masuod kanila?
“Mahigugmaong-Kalulot ug Kamatuoran”
6. (a) Sumala sa Proverbio 3:3, unsang mga hiyas ang motabang sa batan-on sa ‘pagkaplag ug pag-uyon sa Diyos ug sa mga tawo’? (b) Sa unsang paagi ang usa ‘makahigot niini sa iyang liog’?
6 Gihisgotan sa makinaadmanong Haring Solomon kon unsay gikinahanglan sa usa ka batan-on aron “makakaplag sa pag-uyon ug sa maayong salabotan sa panan-aw sa Diyos ug sa yutan-ong tawo [apil ang mga ginikanan sa usa].” Iyang tubag? “Anak ko, . . . hinaot ang mahigugmaong-kalulot ug kamatuoran mismo dili mobiya kanimo. Ihigot mo sila sa imong liog. Isulat mo sila ibabaw sa papan sa imong kasingkasing.” (Proverbio 3:1-4) Ang mahigugmaong-kalulot ug kamatuoran mas mopasuod kanimo ngadto sa imong mga ginikanan. Apan kining mga hiyasa kinahanglan mahimong kinaiyanhong bahin sa imong pagkatawo, ‘nahigot sa imong liog ug nasulat ibabaw sa imong kasingkasing.’ Subsob, sa mga panahon sa Bibliya, ang usa ka igpapatik nga singsing ikuwentas sa liog pinaagig higot. (Genesis 38:18) Ang maong singsing bililhon kaayo tungod kay walay dokumento ang mahimong kasaligan kon dili gamiton kana. Ang tigsul-ob sa singsing dili gayod malimot niana ug kanunayng pahinumdoman sa hataas nga bili niana. Busa ang mahigugmaong-kalulot ug kamatuoran angay ibutang kanunay sa hunahuna ug ang ilang bili dili gayod hikalimtan. Apan sa unsang paagi ikapasundayag nimo kining mga hiyasa?
7. Sa unsang paagi ang mahigugmaong-kalulot ikapahayag aron sa pagpauswag sa komunikasyon?
7 Ang “mahigugmaong-kalulot,” sumala sa diwa sa orihinal Hebreohanong pulong, nagkahulogang “maunongong gugma” ug nagapasabot sa personal nga pagkakomitido sa usa ka relasyon. Busa maunongon ka ba sa imong mga ginikanan ug komitido nga huptan ang kasuod sa emosyonal nga paagi? Sa Zacarias 7:9, 10, ang mahigugmaong-kalulot nalangkit sa kaluoy ug kahangawa. Ikaw ba may kahangawa bahin sa mga kapit-osang giatubang sa imong mga ginikanan? Ang mahigugmaong-kalulot sa pila ka tawo “nahisama sa mga panganod sa kabuntagon ug sama sa yamog nga mahanaw lamang dayon.” (Oseas 6:4) Mahanaw ba ang imong mahigugmaong-kalulot sa kainit sa usa ka panaglalis o dihang dili nimo matuman ang imong gusto? Kon maglagot, ikaw ba nagabantay ‘sa kasugoan sa mahigugmaong-kalulot diha sa imong dila’? Ang pagkamaunongon ug kahangawa hinungdanon sa komunikasyon.—Proverbio 31:26.
8. Sa unsang paagi ikapasundayag sa usa ka batan-on ang pagkamatinud-anon?
8 Ang “kamatuoran” momugna sa panagkasuod, sanglit ang pagsalig kinahanglanon sa bisan unsang suod nga relasyon. Ayaw pagpanig-ingon sa “mga tawo sa kabakakan” nga nagtago kon unsang matanga sila sa mga tawo. (Salmo 26:4) Basin matental ka sa pagkinabuhi, sa pagkamatuod, sa duha ka kinabuhi—usa dihang ikaw kauban sa imong Kristohanong mga ginikanan ug ang lain dihang ikaw dili nila makita. Kanang dalana mahimong mosangpot sa trahedya, ilabina kon moatubang kag seryosong suliran ug ikaw wala masangkapig maayo sa pagsagubang niana sa imong kaugalingon. Hunahunaa, usab, ang pagkadaot sa pagsalig kon mayagyag ang dalan sa kabakakan. “Ang akong mga ginikanan daghan pag nasayran kay sa akong gihunahuna nga ilang nasayran,” matud sa usa ka batan-ong Kristohanon. “Kon mosulay ako sa pagtago sa usa ka butang gikan kanila, ako nagalimbong lamang sa akong kaugalingon ug nagasulay sa paglimbong kang Jehova.” Oo, ihukom ang pag-ugmad sa pagkamatinud-anon sa kahiladman. Apan ang pagpadayag ba sa kamatuoran limitado lamang sa paglikay sa ‘hiwi’ nga sinultihan ug binuhatan?—Proverbio 4:20, 24; 10:9.
‘Pakigsulting Kinasingkasing’
9. Unsang suliran ang nabuntog sa duha ka batan-on, ug unsa ang sangpotanan?
9 Ang pila ka batan-on dili matinud-anon bahin sa ilang mga pagbati ngadto sa ilang mga ginikanan. Pananglitan, usa sa mga batan-ong gihisgotan sa parapo 2 miangkon: “Aron mahuptan ang kalinaw, kami misugod sa pagsulti sa mga butang among nasayrang buot mabati sa among mga ginikanan, apan among gitago ang among tinuod nga mga pagbati sa among kahiladman.” Ang maong mga tin-edyer nangayog tabang. Sila giawhag sa usa ka ansiano nga moduol sa ilang mga ginikanan ug sundon ang batan-ong si Eliu, kinsa miingon: “Ako nakigsulti gikan sa akong kasingkasing.” (Job 33:3, Beck) Tapos sa maikagong pag-ampo, sa kataposan ilang gipadayag ang ilang mga kasingkasing ngadto sa ilang mga ginikanan, nga nagpatin-aw sa ilang mga kayugot. (Itandi ang Proverbio 12:18.) Bisan tuod nakurat sa pagkasayod nga kadto ang gibati sa iyang mga anak, giangkon sa amahan ngadto kanila nga iyang napasobrahan ang mga butang. Siya nalipay nga sila nagpahayag. Ang anak babaye mitapos: “Ang kahimtang sa among pamilya sa inanay apan tino naarang-arang. Sa dihang misugod kami sa pagkomunikar nga mas libre, sa maong panahon among nasabtan ang mga hinungdan sa ilang mga lagda. Sila mihunong sa pagsulting matamayon kanamo nga daw kami mga bata. Misugod kami sa pagkasabot sa usag usa nga labi pang maayo.”
10, 11. (a) Sumala sa Proverbio 27:19, unsay makadugang ngadto sa kamabination sa usa ka Kristohanong pamilya? (b) Sa unsang paagi ikapadapat sa mga batan-on kining bersikuloha?
10 Ang pagkamapadayganon ngadto sa imong mga ginikanan mougmad sa komunikasyon sa kasingkasing. Kon mosulti ka sa kalmado, matinahorong paagi, masabtan sa imong mga ginikanan kon unsay anaa sa imong kasingkasing. (Proverbio 29:11) Imo usab makita ang mga hiyas diha sa ilang mga kasingkasing. Kining prangka ug mabinationg pag-estoryahay mobulig kanimo nga labaw pang makaila sa imong kaugalingong kasingkasing. Ang Proverbio 27:19 nagaingon: “Ingon nga diha sa tubig ang nawong tumbasan ug nawong, mao usab ang kasingkasing sa usa ka tawo uban sa iya sa usa ka tawo.”a Maingong imong makita ang imong panagway sa nawong sa lanaw sa pondong tubig, mao usab nga pinaagi sa komunikasyon sa kasingkasing ang imong mga ginikanan makasabot nga ang ilang mga emosyon ug mga motibo dili kaayo lahi sa imoha. Kining pagbayloay momugna sa pagsinabtanay sa duha ug pagkamatinagdanon, nga hinungdanon alang sa suod nga pamilya.
11 Busa maandam sa pagpakigsulti sa imong mga ginikanan bisan mahitungod sa mga butang makaguol. Ipahayag ang imong mga kahadlok ug mga kapakyasan ingon man ang imong mga kalipay ug mga kalamposan. Pakigsulti mahitungod sa imong mga tumong sa kinabuhi ug sa imong mga pag-ampo. Sukli ang agda nga ‘magpalain sa imong kaugalingon.’ (Proverbio 18:1) Sa regular sulayi ang paggugol ug pila ka pribadong panahon uban sa usa ka ginikanan, aron makaambit ka sa maong mga panagsuod. Ang pila ka batan-on nakadiskobreng kini ilang mahimo tali sa mga pagduaw samtang nagabuhat uban sa ginikanan diha sa buluhatong pagsangyaw, samtang magahimo sa magkaubang tagdugay nga mga lakaw, o bisan samtang nagaapil sa pila ka matang sa pamilyahanong lulinghayaw.
12. Unsang mga kamatuoran ang kinahanglang atubangon sa mga batan-on?
12 Bisan tuod ang imong paningkamot sa pag-ugmad ug makahuloganong komunikasyon kasagarang maayog mga epekto, ikaw o ang imong mga ginikanan dili hingpit. Ang mga ginikanan usahay molihok nga dili makataronganon, dili mobati sa mga pagbati sa uban, o dili makahatag ug maayong panig-ingnan. Mahimo pang sila dili magtutuo ug tingali dili kanunayng makiglabot kanimo sumala sa mga prinsipyo sa Bibliya. Ang pila kaninyo tingali nagapuyo sa panimalay nga usa rag ginikanan o sa pamilyang may hinablos, nga kanang duha may linaing mga suliran. Bisan pag unsa nimo ka suod sa imong mga ginikanan, usahay imong bationg nagainusara sa emosyonal nga paagi. Sa unsang paagi maantos nga matinumanon ang maong kalisdanan?
Magtuon sa ‘Pagpas-an sa Yugo sa Pagkabatan-on’
13. Nganong ang mga pulong ni Jeremias sa Lamentaciones 3:27 daw talagsaon?
13 Sa gisugo ni Jehova, ang manalagnang si Jeremias mipatugbaw: “Ako dili gayod mahibalong mosulti, kay ako usa lamang ka bata!” Apan gipasaligan siya ni Jehova ug gilig-on siya. Tungod sa iyang mga pag-antos, mga kahadlok, ug mga kaluya may panahong iyang gibati nga mohunong, ug kas-a siya miingon: “Tinunglo ang adlaw sa akong pagkatawo!” (Jeremias 1:6, 19; 20:7-9, 11, 14) Sa ulahi, siya misulat: “Maayo sa usa ka kusgang tawo nga pas-anon niya ang yugo sa iyang pagkabatan-on.” (Lamentaciones 3:27) Apan sa unsang paagi maisip niyang mapuslanon ang pagpas-an sa yugo sa kasakitan? Ang panig-ingnan ni Jose maayong ilustrasyon niini.
14, 15. (a) Unsa ang kasinatian ni Jose sa pagkabatan-on? (b) Sa unsang paagi siya ‘giulay sa mga pulong ni Jehova’?
14 Sa edad 17, si Jose nakadawat diha sa usa ka damgo sa usa ka balaang saad nga maangkon niya ang iladong katungdanan. Apan, alaot, ang iyang masinahong mga igsoon nagbaligya kaniya sa pagkaulipon! Misangpot nga siya nakaabot sa Ehipto ug sa ulahi gigapos sa mga kadena sulod sa usa ka bilanggoan sa ilalom sa yuta pinasukad sa minaomaong sumbong sa pagsulay sa paglugos. (Genesis 37:2, 4-11, 28; 39:20) Ang maong sulundang batan-on ug manununod sa mahimayaong saad nabutang sa sulod sa mingawng mga bungbong sa bilanggoan. Ingong usa ka dumuloong sa usa ka langyawng yuta, siya walay higala nga mobati kaniya o mangaliyupo alang kaniya.
15 “Pinaagi sa mga sepo sa puthaw ilang gipasakitan ang iyang [kang Jose] mga tiil, ang iyang kalag nabutang sa mga talikala nga puthaw; hangtod sa panahong miabot ang iyang pulong, ang mga pulong ni Jehova mismo nag-ulay kaniya.” (Salmo 105:17-19) Sulod sa 13 anyos, si Jose nag-antos nga ulipon ug binilanggo hangtod natuman ang saad ni Jehova. Pinaagi sa maong kasinatian siya naulay. Si Jehova, bisan tuod wala magpahinabo sa mga suliran, nagtugot niana alang sa usa ka katuyoan. Tipigan ba ni Jose ang iyang paglaom diha sa “mga pulong ni Jehova” bisan pa anaa sa pagsulay sa kalisdanan? Iya bang pahamtongon ang iyang maayong mga hiyas, ug ugmaron ang gikinahanglang pailob, pagpaubos, espirituwal nga kalig-on, ug determinasyon sa pagtuman sa usa ka lisod nga asaynment? Aw, si Jose migula nga sama sa bulawan gikan sa kalayo sa mag-uulay—labing putli ug labi pang bililhon alang sa Diyos, kinsa migamit kaniya sa kahibulongang paagi tapos niadto.—Genesis 41:14, 38-41, 46; 42:6, 9.
16. Sa unsang paagi pagaisipon sa batan-on ang kalisdanan?
16 Si Jose ug si Jeremias nag-antos nga dili ilang sala. Sila nakaugmad na sa diyosnong mga hiyas. Bisan pa niana, sila naulay nga labaw pa samtang ilang gisagubang ang mga kalisdanan. Pagkalabi pang gikinahanglan ang maong pag-ulay sa mga batan-on nga nakasala! Ang disiplina, bisan pag lisod madawat, mobunga sa pagkamatarong kon mabansay ka niana. (Hebreohanon 12:5-7, 11) Kining pagbansaya makaugmad sa kusog sa kahiladman nga samag asiro nga gipaagi sa kainit. Maingon nga “si Jehova nagpadayong uban kang Jose ug nagpadayon sa paghatag sa mahigugmaong-kalulot,” busa siya mohatag kanimog kusog nga labaw sa kasagaran ug tugob magabalos sa imong pagkamainantoson.—Genesis 39:21; 2 Corinto 4:7.
17. Unsa ang epekto sa kalisdanan diha sa usa ka batan-ong babaye? Unsay imong makat-onan gikan niini?
17 Ingong usa ka pananglitan, usa ka batan-ong babaye kansang bag-ong amaama daw estrikto kaayo ug dili mabination sa iyang mga pagbati mahitungod sa pagkamatay sa iyang minahal nga amahan naghunahuna sa paglayas. Kay nakaamgong kadto makapahinabo lamag dugang mga suliran, siya mipabilin—ug nag-antos. Karon, duolag 13 ka tuig sa ulahi, siya mihinapos: “Ang disiplina sa akong amaama naghimo kanakong mas maayong tawo. Dihang ako nagpuyong inusara uban sa akong inahan, ako pinatumanan ug rebelyosa. Sa kanunay buot kong matuman ang akong gusto. Ako nakatuon sa paghunahuna sa uban. Gidungog usab ni Jehova ang akong daghang pag-ampo alang sa kalig-on nga mahikalimot sa pagkamatay sa akong amahan ug masuod sa akong amaama.” Oo, ang pagkat-on sa pagkinabuhi uban sa kalisod mopasuod kanimo kang Jehova. Sa ingon siya mahimong imong Higala, ‘imong pagsalig sukad sa pagkabatan-on.’—Salmo 71:5.
18. (a) Unsay motino kon unsay dangatan sa kinabuhi sa usa ka batan-on? (b) Nganong pagaisipon sa mga batan-on nga bililhon ang ilang mga ginikanan?
18 Ayaw gayod kalimot nga ang kahimtang lamang sa imong panimalay dili magtino sa imong personal nga bili o kon unsay dangatan sa imong kinabuhi. Hinunoa, “pinaagi sa iyang mga buhat ang usa ka batang lalaki [o babaye] magpaila sa iyang kaugalingon kon ang iyang mga buhat maputli ug matul-id.” (Proverbio 20:11) Ang imong kaugalingong matul-id nga mga buhat mopamahal kanimo sa Diyos ug mohatag sa imong kinabuhi sa kahulogan ug bili. Walay pamilya ang hingpit, apan pangitaa ang positibong mga hiyas diha sa inyong panimalay. Hunahunaa ang mga sakripisyo nga gihimo sa imong mga ginikanan sa pagtagana kanimo sa pagkaon, sinina, puy-anan, medikal nga panginahanglan, ug ang susama. Inay baslan sila sa pagkaingrato, “tahora ang imong amahan ug ang imong inahan.” Isipa sila nga bililhon, nga hataas ug bili.—Efeso 6:1-3; Proverbio 16:20; 17:13.
19. Unsa ang mga ganti sa kinasingkasing nga pagkamasinugtanon sa mga ginikanan?
19 Ang makahuloganong komunikasyon uban sa imong mga ginikanan mopalalom sa imong gugma kanila. Unya ang pagkamasinugtanon magagikan sa kasingkasing. “Anak ko, ang akong kasugoan ayaw paghikalimti, ug hinaot ang akong mga sugo bantayan sa imong kasingkasing,” miawhag ang maalamong amahan, kinsa unya mopunting sa mga ganti, “tungod kay ang daghang adlaw ug mga tuig ug kalinaw igadugang ra kanimo.”—Proverbio 3:1, 2.
[Mga footnote]
a Ang komentaristang si A. Cohen nagaingon mahitungod niining bersikuloha: “Sa kasingkasing sa atong higala atong makita ang banaag sa atong kaugalingong kinaiya. . . . Diha sa prangka ug mabinationg pagbayloay sa panaghigala kita makaila sa atong kaugalingon, ug kita makaamgo kon unsay anaa kanato.” (Proverbs, The Soncino Press) Ang bersiyon sa Bibliya ni W. F. Beck nagaingon sa bahin: “Busa imong makita nga ikaw ibanaag diha sa kasingkasing sa laing tawo.”
Nahinumdom Ka Ba?
◻ Unsay makapahinabo sa ulang sa komunikasyon?
◻ Sa unsang paagi ang usa ka batan-on makapahayag ug mahigugmaong-kalulot?
◻ Sa unsang mga paagi ang kamatuoran mopauswag sa komunikasyon sa pamilya?
◻ Unsay mahimo alang sa usa ka batan-on ang pagpas-an sa yugo sa kalisdanan?
[Hulagway sa panid 18]
Maingong ang yugo sa kalisdanan nag-ulay sa pagkatawo ni Jose, ang pag-antos usab sa mga kalisdanan ingong batan-on mag-ulay sa imong pagkatawo