Mga Batan-on Nangutana . . .
Ang Pakatawang mga Tiaw ba Dili Daotang Kalingawan?
TIAW lang kadto. Ang mga batan-ong lalaki nga nagtiaw hilabihang pangatawa. Ilang gibugkos ang pipila ka dram sa asiete, gibutangag mga silik ang usa ka tumoy, ug gipintalag puti. Sa mga kilid niini mao ang mga letrang “C.C.C.P.”—ang Cyrillic nga alpabeto nga marka sa Unyon Sobyet. Ilang gibutang kini duol sa balay sa ginganlag Ted. Sa pagkabuntag, sa dakong kalisang, iyang gitawag ang kapolisan, mitaho nga milandig ang misil sa Sobyet duol sa iyang balay. Samtang nagkabungabunga siyang nakigsulti sa usa sa mga opisyal nga miabot aron sa pagsusi, ang tiaw dili na tiaw. Nakuyapan si Ted ug naospital nga grabe ang kondisyon.
Tinuod, dili tanang pakatawang tiaw moagak sa tawo sa ospital, apan handurawa kon unsay imong bation kon ikaw ang nakaingon sa sama nga kadaot—tungod lang kay gusto kag diyutayng kalingawan. Ang pakatawang mga tiaw popular sa daghang mga batan-on, kinsa sa dakong bahin wala maglantaw kanila nga makadaot ug giisip sila nga makalingaw kaayo. Apan tinuod ba kini?
“Sama sa Usa Kulangkulang”
Ang basahon sa Bibliya sa Proverbio gisulat “sa paghatag ug salabutan sa mga walay kasinatian, alang sa batan-ong lalaki ang kahibalo ug kabuot.” (Proverbio 1:1-4) Nalangkit niining maalamong mga panultihon kining tekstoha bahin sa pakatawang tiaw: “Sama sa usa ka tawong buang nga nagapasulpot ug mga agipo, udyong ug kamatayon, mao man ang tawo nga nagbinuang sa iyang isigkatawo ug moingon: ‘Wala ba ako magtiaw lamang?’” (Proverbio 26:18, 19) Ang pulong “kulongo” may kalabotan sa usa ka tawong buang. “Sama sa usa ka kulangkulang” maoy mabasa diha sa A New Translation of the Bible ni James Moffatt.
Palandonga ang kadaot sa kinabuhi ug kabtangan ang mahatag sa usa ka nalisoan ug utok nga tawo sa pagpasulpot ug mga udyong—nga may nagkalayo pang mga tumoy! “Ang kulangkulang” dili gayod makasabot sa pagkaseryoso sa iyang mga aksiyon. Siya walay salabotan. Maingon man, kadtong ‘manistis’ sa uban tingali walay tuyo nga modaot. Apan, dili kini kahupayan niadtong nasamdan sa pisikal ug sa emosyonal nga paagi sa mga pasiaw. Nan, ngano, nga ginatiawan man sa pipila ang ubang mga tawo?
Ang proverbio nangatarongan kanato, “Wala ba ako magtiaw lamang?” Sa kasagaran ginahimo kini ingong kalingawan, sa pagwala sa kalaay, o sa pagdani sa pagtagad sa mga tawo. Lain pa, sumala sa librong Childstress! ni Mary Susan Miller, ang pakatawang mga tiaw gilista ingong usa sa “Binuang nga mga Depensa” nga ginahimo sa ubang mga kabataan ug mga edaran ingong reaksiyon sa kalisod. Magtiaw ang uban ingong pagbalos tungod kay sila nahimong biktima sa tiaw sa uban. Sa pagkatinuod, kon padayonon kining siklo sa binuang, ginapaubos lamang sa batan-on ang iyang kaugalingon nga katupong niadtong nag-una-una sa tiaw. Ang maalamong himoon mao ang dili pag-apil sa pakatawang mga tiaw.
Kon Unsaon sa Paghunong
Pangutan-a ang imong kaugalingon: “Buot ba nako nga buhatan usab ako sa ingon?” Si Jesus miingon: “Busa, buhati ang ang mga tawo sa bisan unsay buot ninyo nga ilang pagabuhaton kaninyo.” (Mateo 7:12) Ang Bibliya nagdasig ug empatiya malulutong kahangawa, ug nagdili kini sa pagbalos ug kadaot sa kadaot. (1 Pedro 3:8, 9) Ang pag-ugmad niining malulutong mga hiyas dili lamang makapugong kanimo sa pagtiaw sa uban kondili mapamahal ka sa uban. Tingali ang tigtiaw kataw-an, apan ikaw makabaton ug mga higala.
Lain pa, kinahanglang bantayan mo ang matang sa mga tawo nga imong pakig-ubanan. “Ako wala molingkod sa suod nga pundok sa nanagtiaw,” miingon si manalagnang si Jeremias. (Jeremias 15:17) Kita daling maimpluwensiyahan sa atong mga kauban. Lakayi kadtong gidungog nga mga tiawan.
“Dako kaayo ang akong tinguha nga dawaton ako sa mga bata nga akong ginakuyogkuyogan sa eskuylahan, aron may kalingawan ako,” miadmiter si Debbie dihang namalandong siya sa iyang punog-problemang kinabuhi ingong tin-edyer. Siya mibatbat nganong nakahimo siyag binuang: “Tungod kay kataw-anan kadto. Wala sa akong hunahuna ang epekto niini sa umaabot o nga moabot ra ang adlaw nga palandongon ko kining nga ulata.” Ang kanunayng pagpangomedya wala makahatag kaniyag tinuod nga kalipay. Sama gayod kini sa gipamulong sa Proverbio 14:13: “Bisan diha sa pagpakatawa ang kasingkasing magmasulob-on.” Sa kataposan iyang nakita ang binuang sa iyang dalan sa kinabuhi ug mihimog desisyon sa pagkinabuhi sumala sa mga prinsipyo sa Bibliya. Ang tinuod nga kalipay nga iyang nahuptan karon mas labaw kay sa lumalabay nga mga pakatawa gikan sa iyang mga tiaw.
Busa dili ba makadaot ang pakatawang mga tiaw? Ang Bibliya, maingon man sa dili-maisip nga makasubong mga eksperyensiya, nagatubag dili. Ayaw itugot ang maong pagpangitag “kalingawan” mopasimang kanimo gikan sa pagkab-ot sa maayong mga tumong sa kinabuhi. “Ang binuang maoy kalipay niadtong walay kaalam, apan ang mga tawong manggialamon nagatul-id sa iyang paglakaw.”—Proverbio 15:21, The Holy Bible in the Language of Today, ni W. F. Beck.
[Letrato sa panid]
Ang tigtiaw nakapatawa, apan kinsay nakakitag mga higala?