TUKO

[Heb., ʼana·qahʹ; sema·mithʹ].

Usa ka gamay, sagad bus-ok ug lawas nga reptilya nga may gagmayng himbis nga nagputos sa lawas niini. Ang tuko dagko ug mga mata, sama sa iring, ug lagpad ang mga tudlo sa tiil niini. Kay ang mga tuko makaplagan man sa init ug klima nga mga dapit, kini nagpuyo sa kakahoyan, sa kabatoan, sa mga punoan sa kahoy, ug usahay sa mga balay sa tawo. Unom ka matang niini nga reptilya sa kagabhion ang makaplagan sa Palestina.

Ang “tuko” (Hemidactylus turcicus) sa Levitico 11:​29, 30 gitala ingong “mahugaw” alang sa mga Israelinhon. Sa Proverbio 30:​28, ang “tiki” (Heb., sema·mithʹ) gihisgotan nga “nagapanggunit pinaagi sa iyang mga kamot” ug kini anaa sa palasyo sa hari. Mahitungod sa mga tudlo sa tiil sa tuko, ang The International Wildlife Encyclopedia nag-ingon: “Kini adunay daghang mikroskopikong mga buhokbuhok nga mohawid sa kinagagmayang mga gansalgansal, bisan diha sa bildo, ug busa ang usa ka tuko makatapot sa bisan unsa gawas sa sobra na kaayo ka hamis nga mga butang. Ang mga buhokbuhok niini nag-atubang sa luyo ug nagkurba paubos ug aron maukang kini ang tiil kinahanglang ialsa sugod sa tumoy sa mga tudlo. Tungod niini, ang tuko nga nagkatkat sa usa ka punoan o sa bungbong o sa kisame kinahanglang magkungkong ug magbukhad sa mga tudlo niini sa matag lakang sa gikusgon nga paspas pa kay sa masundan sa mata. Ang ubang mga buhokbuhok gigming kaayo nga gikinahanglan ang modernong mikroskopyo aron makita kini, apan ang usa ka tudlo sa tiil nga adunay daghan niining hilabihan ka gigming nga mga buhokbuhok makasuportar ug pila ka pilo sa gibug-aton sa lawas sa tuko.”​—Giedit ni M. ug R. Burton, 1969, Tomo 7, pp. 856, 857.