“Ampingi ang Imong Kasingkasing”

GISULTIHAN ni Jehova si manalagnang Samuel: “Dili sa paagi sa pagtan-aw sa tawo nga ang Diyos magatan-aw, tungod kay ang yanong tawo magatan-aw kon unsay makita sa mga mata; apan alang kang Jehova, siya magatan-aw kon unsa ang kasingkasing.” (1 Samuel 16:7) Naghatag usab ug bug-os nga pagtagad sa mahulagwayong kasingkasing, ang salmistang si David miawit: “Ikaw [Jehova] nag-usisa sa akong kasingkasing, ikaw nagsusi panahon sa kagabhion, ikaw nagdalisay kanako; imong hikaplagan nga wala ako maglaraw.”—Salmo 17:3.

Oo, si Jehova motan-aw sa sulod sa kasingkasing sa pagtino kon unsa gayod ang atong pagkatawo. (Proverbio 17:3) Nan, may maayong katarongan nga si Haring Solomon sa karaang Israel mitambag: “Labaw sa tanan nga pagabantayan, ampingi ang imong kasingkasing, kay niana nagagikan ang mga tuboran sa kinabuhi.” (Proverbio 4:23) Sa unsang paagi atong maampingan ang atong mahulagwayong kasingkasing? Ang Proverbio kapitulo 4 naghatag kanato sa tubag nianang pangutanaha.

Pamatia ang Disiplina sa Amahan

Ang ika-4 nga kapitulo sa Proverbio nagsugod pinaagi sa mga pulong: “Pamatia, Oh mga anak, ang disiplina sa amahan ug tagda ninyo, aron kamo mahibalo sa pagsabot. Kay ang maayong pagtudlo maoy akong igahatag kaninyo. Ayaw ninyo biyai ang akong balaod.”—Proverbio 4:1, 2.

Ang tambag sa mga batan-on mao nga sila mamati sa maayong instruksiyon sa ilang diyosnong mga ginikanan, ilabina nianang iyaha sa amahan. Aduna siyay Kasulatanhong responsabilidad sa pagtagana sa pisikal ug espirituwal nga mga panginahanglan sa iyang pamilya. (Deuteronomio 6:6, 7; 1 Timoteo 5:8) Kon wala ang maong paggiya, pagkalisod para sa usa ka batan-on nga makab-ot ang pagkahamtong! Busa, dili ba angayan nga ang usa ka bata matinahurong modawat sa disiplina sa iyang amahan?

Apan, komosta ang batan-on nga walay amahang magtudlo kaniya? Ang 11-anyos nga si Jason, pananglitan, nailo sa amahan sa edad nga kuwatro anyos.a Sa dihang gipangutana siya sa usa ka Kristohanong ansiyano kon unsa ang labing makapatugaw nga bahin sa iyang kinabuhi, si Jason dihadihang mitubag: “Gusto unta nako nga duna koy amahan. Usahay maguol gyod ko.” Apan, dunay mabatonan nga makahupayng tambag alang sa mga batan-ong walay pagtultol sa ginikanan. Si Jason ug ang ubang sama niya makapangayo ug makadawat ug amahanong tambag gikan sa mga ansiyano ug ubang hamtong nga mga igsoon diha sa Kristohanong kongregasyon.—Santiago 1:27.

Nahinumdom bahin sa iyang edukasyon, si Solomon nagpadayon: “Ako nahimong tinuod nga anak sa akong amahan, batan-on ug bugtong atubangan sa akong inahan.” (Proverbio 4:3) Ang hari dayag nga may kahimuot nga nahinumdom sa pagmatuto kaniya. Ingong “tinuod nga anak” nga kinasingkasing nga midawat sa amahanong tambag, ang batan-ong Solomon may mainit ug suod gayod nga relasyon sa iyang amahan, si David. Dugang pa, si Solomon maoy “bugtong,” o gihigugma pag-ayo. Pagkahinungdanon alang sa usa ka bata nga modako diha sa usa ka panimalay diin mainiton ang atmospera ug bukas ang mga linya sa komunikasyon uban sa mga ginikanan!

Batoni ang Kaalam ug Pagsabot

Naghinumdom sa mahigugmaong tambag sa iyang amahan, si Solomon miasoy: “Siya nagtudlo kanako ug nag-ingon kanako: ‘Ang imong kasingkasing magpabilin unta nga mangupot sa akong mga pulong. Tumana ang akong mga sugo ug padayon nga mabuhi. Batoni ang kaalam, batoni ang pagsabot. Ayaw kalimot, ug ayaw pagtipas gikan sa mga pulong sa akong baba. Ayaw kini [kaalam] biyai, ug kini magabantay kanimo. Higugmaa kini, ug kini magapanalipod kanimo. Ang kaalam mao ang pangunang butang. Batoni ang kaalam; ug uban sa tanan nga imong pagabatonan, batoni ang pagsabot.’”—Proverbio 4:4-7.

Nganong ang kaalam mao “ang pangunang butang”? Ang kaalam nagkahulogan sa paggamit sa kahibalo ug pagsabot sa paagi nga makapatunghag maayong mga resulta. Ang kahibalo—pagkaila o pagkasinati sa mga kamatuoran nga nabatonan pinaagi sa obserbasyon ug eksperyensiya o pinaagi sa pagbasa ug pagtuon—hinungdanon alang sa kaalam. Apan kon kita walay katakos sa paggamit niini, ang atong kahibalo gamay rag kapuslanan. Dili lamang kita regular nga mobasa sa Bibliya ug sa binase-sa-Bibliya nga mga publikasyon nga gitagana sa ‘matinumanon ug maalamong ulipon’ kondili maningkamot usab sa pagpadapat sa atong makat-onan gikan niini.—Mateo 24:45.

Hinungdanon usab ang pagbaton ug pagsabot. Kon wala kini, masabtan ba gayod nato kon sa unsang paagi ang mga kamatuoran nalangkit sa usag usa ug makuha ang bug-os nga hulagway sa usa ka butang nga gipamalandong? Kon kita walay pagsabot, unsaon nato pagtugkad sa matuod nga kahulogan sa mga butang ug sa pagbatog salabotan ug maayong panabot? Oo, aron makapangatarongan pinasikad sa nahibaloang mga kamatuoran ug makakab-ot sa hustong konklusyon, kita nagkinahanglan ug pagsabot.—Daniel 9:22, 23.

Si Solomon nagpadayon sa pag-asoy sa mga pulong sa iyang amahan, nga nag-ingon: “Pabilhi kini [kaalam] pag-ayo, ug kini magabayaw kanimo. Kini magahimaya kanimo tungod kay ikaw migakos niini. Sa imong ulo kini magahatag ug usa ka purongpurong nga madanihon; kini magahatag kanimo ug usa ka purongpurong nga matahom.” (Proverbio 4:8, 9) Ang diyosnong kaalam mopanalipod sa usa nga mogakos niini. Dugang pa, kini maghatag kaniyag dungog ug magpatahom kaniya. Nan, angay gayod natong batonan ang kaalam.

“Hawiri ang Disiplina”

Nagsubli sa instruksiyon sa iyang amahan, ang hari sa Israel sunod miingon: “Pamati, anak ko, ug dawata ang akong mga pulong. Ug ang katuigan sa imong kinabuhi modaghan. Ako magatudlo kanimo sa dalan sa kaalam; palakton ko ikaw sa mga alagianan sa katul-id. Sa dihang ikaw molakaw, ang imong lakang dili pinugngan; ug kon ikaw modagan, ikaw dili mapandol. Hawiri ang disiplina; ug ayaw kini buhii. Ampingi kini, kay mao kini ang imong kinabuhi.”—Proverbio 4:10-13.

Ingong tinuod nga anak sa iyang amahan, gipabilhan gayod ni Solomon ang kahinungdanon sa mahigugmaong disiplina nga motudlo ug motul-id. Kon walay timbang nga disiplina, madahom ba nato nga mouswag ngadto sa espirituwal nga pagkahamtong o madahom nga mouswag ang kalidad sa atong kinabuhi? Kon kita dili mokat-on gikan sa atong mga sayop o kon mapakyas kita sa pagtul-id sa sayop nga mga ideya, ang atong espirituwal nga pag-uswag gamay ra kaayo. Ang makataronganong disiplina motultol sa diyosnong paggawi ug busa motabang kanato sa ‘paglakaw sa mga alagianan sa katul-id.’

Ang laing matang sa disiplina mosangpot usab sa paghimo ‘sa katuigan sa atong kinabuhi nga modaghan.’ Sa unsang paagi? Buweno, si Jesu-Kristo miingon: “Ang tawo nga kasaligan sa unsay labing gamay kasaligan usab sa dako, ug ang tawo nga dili-matarong sa unsay gamay dili-matarong usab sa dako.” (Lucas 16:10) Dili ba ang pagdisiplina sa atong kaugalingon sa gagmayng mga butang makapasayon kanato sa paghimo usab niini sa dagkong mga butang, nga niana mahimong nag-agad ang atong kinabuhi mismo? Pananglitan, kon mabansay ang mata nga dili ‘padayong magtan-aw sa usa ka babaye aron magbaton ug maulagong kaibog kaniya’ walay kalagmitan nga kita mahaylo sa imoralidad. (Mateo 5:28) Natural, kining prinsipyoha mapadapat sa mga lalaki ug mga babaye. Kon atong disiplinahon ang atong mga hunahuna nga ‘dad-on ang tanang hunahuna ngadto sa pagkabihag,’ gamay rag kapeligrohan nga kita bug-os nga makalapas diha sa pulong o sa buhat.—2 Corinto 10:5.

Tinuod, ang disiplina kasagarang malisod dawaton ug daw mapig-oton. (Hebreohanon 12:11) Bisan pa niana, ang maalamong hari nagpasalig kanato nga kon atong hawiran ang disiplina, ang atong alagianan motabang sa atong pag-uswag. Ingon nga ang hustong pagbansay magtugot sa magdadagan sa pagdagan sa kinakusgang katulin nga dili matumba o masamad, ang paghawid sa disiplina magtugot kanato sa pagpadayon diha sa dalan sa kinabuhi sa makanunayong gikusgon nga dili mapandol. Siyempre, kita angayng mag-amping bahin sa alagianan nga atong pilion.

Likayi ang “Alagianan sa mga Daotan”

Uban ang pagbati sa pagkadinalian, si Solomon nagpasidaan: “Ayaw pagsulod sa alagianan sa mga daotan, ug ayaw paglakaw ngadto sa dalan sa mga daotan. Likayi kini, ug ayaw pag-agi niini; tipas gikan niini, ug padayon sa paglakaw. Kay sila dili matulog gawas kon sila makabuhat ug daotan, ug ang ilang pagkatulog nahanaw gawas kon sila adunay mapandol. Kay ilang gipakaon ang ilang kaugalingon sa tinapay sa kadaotan, ug ang bino sa mga buhat sa kapintasan mao ang ilang ginainom.”—Proverbio 4:14-17.

Ang mga daotan, kang kansang mga dalan buot ni Solomon nga atong likayan, nagbuhi sa ilang kaugalingon pinaagi sa ilang mangil-ad nga mga buhat. Alang kanila samag pagkaon ug ilimnon ang pagbuhat ug daotan. Sila dili makatulog kon sila dili makahimog mga buhat sa kapintasan. Ang ilang personalidad mismo maoy dunot! Maampingan ba gayod nato ang atong kasingkasing samtang nakig-uban kanila? Pagkadakong binuang ang “paglakaw ngadto sa dalan sa mga daotan” pinaagi sa pagladlad sa atong kaugalingon sa kapintasan nga gipakita diha sa daghang kalingawan sa kalibotan karon! Ang pagpaningkamot nga mahimong mabination uban ang kalumo dili gayod kaharmonya sa pagtan-aw ug daotang mga esena sa telebisyon o mga pelikulang makawagtang sa pagkamabination.

Pabilin Diha sa Kahayag

Naggamit gihapon sa kaamgiran sa usa ka alagianan, si Solomon nagpahayag: “Apan ang alagianan sa mga matarong ingon sa masanag nga kahayag nga nag-anam kadan-ag hangtod sa pagkahingpit sa adlaw.” (Proverbio 4:18) Ang pagtuon sa Bibliya ug pagpaningkamot sa pagpadapat sa gisulti niini diha sa kinabuhi ikatandi sa pagsugod ug biyahe panahon sa ngitngit nga kaadlawon. Samtang ang ngitngit nga kalangitan sa kagabhion hinayhinay nga mahimong itom nga pagkaasul, halos wala kitay makita. Apan samtang namanagbanag, anam-anam natong makita ang atong palibot. Sa kataposan, ang adlaw hayag kaayong nagsidlak, ug klaro kaayo natong makita ang tanan. Oo, ang kamatuoran nagkatin-aw kanato samtang nagpadayon kita sa mapailobon ug makugihon nga pagtuon sa Kasulatan. Hinungdanon nga tagan-an ang kasingkasing ug espirituwal nga sustansiya kon buot nato kining ampingan batok sa bakak nga pangatarongan.

Ang kahulogan o kahinungdanon sa mga tagna sa Bibliya anam-anam usab nga mabutyag. Ang mga tagna nahimong tin-aw kanato samtang ang balaang espiritu ni Jehova naghatag ug kahayag niini ug samtang nagakatuman kini pinaagi sa mga hitabo sa kalibotan o diha sa mga eksperyensiya sa katawhan sa Diyos. Imbes nga di-mapailobong mangagpas bahin sa katumanan niini, kita kinahanglang maghulat ‘sa kahayag nga mag-anam kadan-ag.’

Komosta na man kadtong mosalikway sa giya sa Diyos pinaagi sa pagdumili sa paglakaw diha sa kahayag? “Ang dalan sa mga daotan ingon sa kangiob,” matod ni Solomon. “Sila wala mahibalo kon unsa ang kanunayng nakapandol nila.” (Proverbio 4:19) Ang daotan maoy sama sa tawong napandol diha sa kangitngit nga wala mahibalo kon unsay nakapandol kaniya. Bisan pag ang mga di-diyosnon daw nag-uswag tungod sa ilang pagkadi-matarong, ang ilang kauswagan kunohay maoy temporaryo lamang. Mahitungod niining mga tawhana, ang salmista miawit: “Tino gayod nga gibutang mo sila sa madanglog nga dapit. Gipamukan mo [Jehova] sila.”—Salmo 73:18.

Padayong Hupti ang Pagkamabinantayon

Ang hari sa Israel nagpadayon sa pag-ingon: “Anak ko, tagda ang akong mga pulong. Ikiling ang imong igdulungog sa akong mga gisulti. Dili unta sila mahimulag sa imong mga mata. Tipigi sila sa kinataliwad-an sa imong kasingkasing. Kay sila kinabuhi alang niadtong nagapangita kanila ug kahimsog alang sa ilang tibuok nga unod. Labaw sa tanan nga pagabantayan, ampingi ang imong kasingkasing, kay niana nagagikan ang mga tuboran sa kinabuhi.”—Proverbio 4:20-23.

Ang panig-ingnan mismo ni Solomon nagpamatuod sa pagkabililhon sa tambag nga ampingan ang kasingkasing. Tinuod, siya “nahimong tinuod nga anak” sa iyang amahan sa iyang pagkabatan-on ug sa dakong sukod nagpabiling matinumanon kang Jehova ngadto sa iyang pagkahamtong. Bisan pa niana, ang Bibliya nag-asoy: “Nahitabo sa natigulang na si Solomon nga ang iyang [langyawng] mga asawa mismo nagpakiling sa iyang kasingkasing sa pagsunod sa ubang mga diyos; ug ang iyang kasingkasing dili bug-os uban kang Jehova nga iyang Diyos sama sa kasingkasing ni David nga iyang amahan.” (1 Hari 11:4) Kon walay makanunayong pagkamabinantayon, bisan ang kinamaayohang kasingkasing mahaylo sa paghimog daotan. (Jeremias 17:9) Kinahanglan nga atong huptan ang mga pahinumdom sa Pulong sa Diyos diha sa atong kasingkasing—‘sa kinataliwad-an niini.’ Naglakip kini sa giya nga gihatag diha sa ika-4 nga kapitulo sa Proverbio.

Susiha ang Kahimtang sa Imong Kasingkasing

Kita ba malamposon nga nag-amping sa atong mahulagwayong kasingkasing? Sa unsang paagi atong mahibaloan ang kahimtang sa sulod nga pagkatawo? “Gikan sa kadagaya sa kasingkasing ang baba mosulti,” matod ni Jesu-Kristo. (Mateo 12:34) Siya miingon usab: “Nagagula gikan sa kasingkasing ang tuman-kadaotang mga pangatarungan, mga pagbuno, mga pagpanapaw, mga pakighilawas, mga pagpangawat, bakak nga mga panghimatuod, mga pasipala.” (Mateo 15:19, 20) Oo, daghag ikabutyag ang atong mga pulong ug mga lihok bahin sa kon unsa ang sulod sa atong kasingkasing.

Haom ang tambag ni Solomon kanato: “Kuhaa gikan kanimo ang hiwi nga sinultihan; ug ipahilayo gikan kanimo ang mga ngabil nga malipoton. Kon bahin sa imong mga mata, ideretso sila pagtan-aw sa unahan, oo, ang imong magilawong mga mata patutoka sa atubangan nimo. Pataga ang alagianan sa imong tiil, ug hinaot nga matukod nga lig-on ang tanan mong dalan. Ayaw pagliso ngadto sa tuo o sa wala. Ipahilayo ang imong tiil gikan sa daotan.”—Proverbio 4:24-27.

Tungod sa tambag ni Solomon, kinahanglan nga atong susihon ang atong sinultihan ug atong mga lihok. Kon buot natong ampingan ang atong kasingkasing ug pahimut-an ang Diyos, ang hiwi nga sinultihan ug pagkamalipoton kinahanglang likayan. (Proverbio 3:32) Busa, kinahanglang atong maampoong palandongon kon unsay gipadayag sa atong mga pulong ug mga buhat bahin kanato. Dayon atong pangayoon ang tabang ni Jehova aron sa pagtul-id sa bisan unsang kahuyangan nga atong mamatikdan.—Salmo 139:23, 24.

Labaw sa tanan, hinaot ‘atong ideretso pagtan-aw ang atong mata sa unahan.’ Ato kining huptan nga nasentro sa tumong nga mao ang paghatag ug bug-os-kalag nga pag-alagad sa atong langitnong Amahan. (Colosas 3:23) Samtang ikaw personal nga nagasubay sa maong matul-id nga dalan, hinaot si Jehova maghatag kanimog kalamposan sa “tanan mong dalan,” ug hinaot nga dagaya siyang magapanalangin kanimo tungod sa pagpatalinghog sa inspiradong tambag nga “ampingi ang imong kasingkasing.”

Footnote]

[Blurb sa panid 22]

Ikaw ba naglikay sa kalingawan nga nagpasundayag ug kapintasan?

[Hulagway sa panid 21]

Pagbatog kaayohan gikan sa tambag sa mga may kasinatian

[Hulagway sa panid 23]

Ang disiplina dili makapahinay sa imong pag-uswag

[Hulagway sa panid 24]

Magmalahutayon sa imong pagtuon sa Bibliya