Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Akong Buhaton Kon ang mga Tawo Magtabi Bahin Nako?

“NUYBENTAY-SINGKO porsiento sa mga tawo sa akong tunghaan sa hayskol tigtabi,” miingon ang usa ka estudyante sa hayskol [ikaduhang ang-ang] sa New York. Ang pangunang ulohan sa tabi? “Ubang mga estudyante: ang ilang mga personalidad, ilang panagway, kinsay nakagusto kang kinsa, ug unsay ilang ginasulti sa usa ug usa.”—Magasing Seventeen, Hulyo 1983.

Kasagaran, hinunoa, ang tabi mokiling sa negatibo ug moresultag seryosong kadaot sa dungog sa uban.a Ug sanglit ang tabi ginapraktis man sa tibuok-yuta taliwala sa mga batan-on ug sa mga edaran, ang posibilidad dako nga ikaw (o moabot ang panahon mahimo) nga biktima sa masakit nga tabi. Kon mao, unsay imong buhaton? Duna bay paagi nga mahunong ang masakit nga tabi?

Ang Kasakit sa Tabi

Walay duhaduha niana: Tinuod nga masakit kon ang personal nga impormasyon makagawas ngadto sa uban o sa dihang ikaw mao ang biktima sa bakak nga hungihong. Ang mga pagbati sa kasuko ug panimalos hayan moduyog sa mga yugto sa kasakit ug kaguol. “Kini mopabati kanimo nga daw gusto kang mosakit ug tawo,” miingon ang usa ka biktima sa tabi. Ang lain miingon: “Mobati kang nadugmok; sama kini nga gidunggab sa likod. Mopabati kini nimo nga daw dili ka gustong makigsulti pa kanila. Ang imong pagsalig nawala na, ug dili ka makahunong sa paghunahuna bahin sa suliran.”

Sa pagkamatuod, ang tabi nakapahinabo sa daghang batan-on nga halos dili na makalihok tungod sa kaulaw. Busa usa ka batan-ong babaye mibalhin sa laing eskuylahan inay atubangon ang mga batan-on nga nakaapil sa pagkaylap sa mangil-ad nga tabi bahin niya. Bisan pa, ang panimalos, kasuko o ang dili-paglihok tungod sa kaulaw dili mopaarang bisag gamay sa situwasyon. Dunay mas epektibong paagi sa pag-atubang sa dili maayong tabi.

Likayi ang Sobra nga Reaksiyon!

Sa dili ka pa mobuhat ug bisan unsa, hinumdomi: “Siya nga dali masuko magahimo sa kabuangan.” (Proverbio 14:17) Ang mensahe? Ayaw pasobrahi ang imong reaksiyon! Ang dinalidaling mga aksiyon makamugnag dugang mga problema kay sa ilang masulbad. Ang Bibliya nagapasidaan: “Dili nimo pagdalidalion ang imong espiritu sa pagkasuko, kay ang kasuko nagapuyo sa sabakan sa mga buangbuang.” Ngano? Alang sa usa ka butang, dili ikaw sa yano makapugong sa mga tawo sa pagtabi bahin sa ubang mga tawo. Ang paghisgot sa ubang tawo maoy bahin na sa kinabuhi. Si Solomon dugang mitambag: “Ayaw pagpamati sa tanan nga mga pulong nga ginasulti sa mga tawo . . . Kay makadaghan usab nga ang imong kasingkasing nasayod, nga ikaw, ikaw mismo, nakatunglo sa uban.”—Ecclesiastes 7:9, 21, 22.

Si Solomon wala magpakamatarong sa negatibong tabi. Siya sa yano miila niini ingon nga kamatuoran sa kinabuhi. Bisag dili ka pa gusto nga ikaw ang sumsoman sa tabi, dili ba tinuod nga tingali ikaw nakasultig mga butang bahin sa uban nga mas maayong wala isulti?

Diha sa iyang librong Gossip, si Patricia Meyer Spacks miingon: “Ang labing kumon sa tabi migula dili gikan sa tinuyong pagdaot kondili . . . gikan sa kakulang sa paghunahuna . . . Kini nagsumikad gikan sa wala-hunahunaang tinguha sa pagsultig usa ka butang nga wala palandongag maayo. Sa wala tuyoa, ang mga tigtabi mopasag mga pulong ug mga estorya bahin sa ubang mga tawo.” Ang pagkasayod niini makatabang sa paghumpay sa imong kasuko.

Mga Paagi sa Pag-atubang sa Tabi

Ang Proverbio 14:15 nag-ingon nga “ang maalamon magatan-aw pag-ayo sa iyang paglakaw.” Kini nagsugyot ug kalmadong pagplanog paagi sa epektibong pag-atubang sa tabi.

Mahimong magsugod ka pinaagi sa pagpalandong kon unsa ka seryoso ang tabi. Tingali ang tabi nga nalibot bahin nimo, makaulaw man o dili-tinuod, kataw-anan ug dili gayod makadaot sa imong dungog. Sa laing pagkasulti, mas gusto mo nga dili mahibaloan sa kalibotan ang imong pagtago sa inyong balay sa dihang nagbagyo o sa pagkagisi sa imong purol sa gym samtang nag-ehersisyo, apan karon nga nakagawas ang tinagoan, dako ba gayod kini nga katalagman? Tingali ang labing maayong paagi sa paghunong sa hungihong mao ang pagpakatawa.

Apan, komosta kon, ang hungihong tinuod nga mangil-ad o mainsultohon? May posibilidad ba nga makahatag kini ug dumalayong kadaot sa imong dungog—o posible ba nga mawala ra kini? Kon daw tinuod ang ulahi, labing maayong antuson na lang kini. Ang pagbaton ug ‘normal’ nga lihok—inay magmud-ok o magpakitag sad-ang panagway—sa labing menos makasanta sa imong dugang pagsugnod sa hungihong. Ang Proverbio 26:20 nag-ingon: “Tungod sa kakulang sa kahoy nga isugnod ang kalayo mapalong, ug diin walay witwitan ang away mohunong.”

Apan, may mga panahon, nga seryoso kaayo ang butang nga palabyon. Si Jesu-Kristo mitambag sa iyang mga sumusunod kon unsay buhaton kon dunay makasala batok nimo sama nianang pagbutangbutang: “Adtoa siya ug tali kanimo ug kaniya lamang padaygi siya sa iyang sayop.” (Mateo 18:15) Posible ning higayona ang pagsubay kon diin gikan ang makadaot nga tabi ug kalmadong hisgotan ang butang uban sa tawo nga maoy responsabli sa pagsugod sa tabi.

Matuod, kanang tawhana tingali dili Kristohanon. Apan kon nahibalo ka nga ang maong tawo mamatig katarongan, tingali maayo ang iyang pagsanong. Tingali mosangpot kini nga ang tanang butang maoy resulta sa seryosong pagkawalay pagsinabtanay. Kon ang pagdumot mao ang gamot, tingali ang maong butang mahusay ra tali kaninyong duha.

Apan, kasagaran, lisod subayon kon diin gikan ang tabi. Ug kon masubay man ugaling nimo, ang usa nga maoy responsabli dili moangkon sa tabi. Unya unsa man? Hinumdomi nga si Jesu-Kristo nahimong biktima sa “bakak nga tabi.” (Hebreohanon 12:3) Apan, si Jesus, wala masuko nga tungod niana iyang gibiyaan ang iyang buluhatong pagsangyaw ug misugod sa pagpangita sa tawo nga maoy gigikanan niining makatugaw nga tabi. Hinunoa, siya miingon: “Ang kaalam mapamatud-ang matarong pinaagi sa mga binuhatan niini.”—Mateo 11:19.

Si Jesus nahibalo nga kadtong makataronganon mosunod sa iyang maayong mga binuhatan ug mitapos nga ang masakit nga tabi walay basehanan. Sa susama, himoang ang imong pamatasan mahimong imong labing maayong depensa batok sa tabi. Sanglit ang imong tinuod nga mga higala nahibalo sa kamatuoran bahin nimo, sila dili motuo sa hingaping mga estorya. Apan, imong ipahibalo nila nga usa ka bakak nga tabi bahin nimo gipakaylap. Kasagaran dako silag mahimo sa pagtabang sa pagsanta sa hungihong pinaagi sa pagtul-id sa mga gihatagag sayop nga impormasyon nga ilang maengkuwentro.

Apan komosta kon ang estorya kaylap na kaayo? Sagad dili kana sama ka daotan sa imong gihunahuna. Gawas pa, ang tawo dili maghinabi sa walay kataposan bahin sa bisan unsang situwasyon. Duna gayoy daghang hitabong mahinabo nga sa dili madugay makakuha sa atensiyon gikan nimo. Apan, kasamtangan, ayaw pag-antos sa hilom. Nganong dili ipaambit ang imong mga pagbati diha sa ginikanan o sa laing hamtong nga edaran? Sa kasagaran, ang pagbutyag sa mga butang makatabang sa pagbutang sa suliran sa hustong panan-aw.

Usa ka Matun-anong Eksperyensiya

Ang pagkahimong biktima sa tabi mohatag usab nimo ug mga higayon sa pagtuon ug pila ka hamiling mga pagtulon-an. Pananglitan, kay nakaeksperyensiya kon unsa ka makadaot ang walay hunahunang tabi, nganong dili manaad sa dili pag-apil sa pagpakaylap sa hungihong?

Ang kasakit sa pagkahimong sumsoman sa tabi tingali nagbutyag ug mga depekto sa imong personalidad, sama sa kiling sa pagpanimalos. O tingali nga ang imong garbo nakitang mas problema kay sa hungihong mismo. Ang walay hinungdang kabalaka sa imong dungog tingali nagtukmod kanimo sa ‘dili paghunahuna ug labaw kay sa angay nimong hunahunaon mahitungod sa imong kaugalingon.’ (Roma 12:3) Karon na ang panahon sa pagsugod sa pagpaningkamot sa dili seryosong pagtagad sa imong kaugalingon.

Agig pahinumdom, tingali makaamgo ka nga ang imong dili maayong paghukom nakaamot sa pagkaylap sa hungihong. Ikaw ba, pananglitan, mitug-an sa imong tagong mga hunahuna diha sa usa ka batan-on nga dunay dungog nga “mowalis dayon sa halapad niyang mga ngabil”? (Proverbio 13:3) Nan tingali maayong mag-amping ka sa imong pagpili nga imong kasultihan. Pag-amping usab sa imong pamatasan nga dili masaway aron dili makahatag sa uban ug mga hinagiban alang sa tabi.—Itandi ang 1 Pedro 2:15.

Oo, atimana ang mga butang sa kalmado ug sa maluluton, ug ikaw makabarog ibabaw sa dili tinuod nga mga hungihong—ug tingali makahunong pa kanila.

[Mga footnote]

[Letrato sa panid 18]

Kasagaran posible ang pagsubay kon diin gikan ang hungihong ug makahimog inatubangay nga pagsultihay uban sa nagtabi