BUSAL
Ang kasangkapan nga itaod sa ulo sa kabayo aron kini giyahan ug kontrolahon, nga gilangkoban sa higot sa ulo, bokado, ug mga renda, ug sagad may uban pang mga gamit. Sa Hebreohanon kini maoy meʹthegh (2Ha 19:28) ug reʹsen (Job 30:11), samtang sa Grego kini maoy kha·li·nosʹ.—San 3:3.
Ang “busal” sagad gigamit nga mahulagwayon diha sa Bibliya, o sa paghisgot ug usa ka ilustrasyon. Ang salmista miingon: “Ayaw kamo pagpanig-ingon sa usa ka kabayo o sa mula nga walay pagsabot, kansang kaliksi pagapugngan sa busal o sa renda sa dili pa sila makaduol kanimo.” (Sal 32:9) Ang mga tawo angayng dili mahisama sa mga mananap nga walay kabuot, nga dili makagiya sa ilang kaugalingon sa tukmang paagi. Hinunoa, maingon nga ang walay-salabotang mga mananap kinahanglang pantonon pinaagig latigo ug busal, ang bunal gikinahanglan usab alang sa hungog nga tawo.—Pr 26:3.
Sa Pinadayag “ang paras sa yuta” giitsa ngadto sa pug-anan sa bino ug gitamaktamakan sa sinapinang mga tiil sa mga kabayo, ug ang dugo nga migula miabot “sa gitas-ong mosangko sa mga busal sa mga kabayo, sa gilay-on nga usa ka libo unom ka gatos ka estadio [296 km; 184 mi].” (Pin 14:18-20) Ang maong gitas-on sa dugo nga miabot sa maong gilay-on naghawas sa kadako sa kalaglagan nga gipahinabo sa mga manulonda ug nagpadayag nga ang pug-anan sa bino may igo gayong gidak-on nga masulod ang tanan ug nga walay makaikyas niadtong naglangkob sa simbolikong “paras sa yuta” sa panahon sa pagkabug-os sa pagkasad-an niini.
Si Jehova miingon kang Haring Senakerib sa Asirya: “Ibutang ko gayod ang akong kaw-it sa imong ilong ug ang akong busal taliwala sa imong mga ngabil, ug dad-on ko gayod ikaw pagbalik didto sa dalan nga imong giagian.” (2Ha 19:28; Isa 37:29) Dili kinabubut-on kondili pinaagi sa kamot ni Jehova nga si Senakerib napugos sa pag-atras gikan sa paglikos sa Jerusalem ug sa pagbalik sa Nineve, diin siya sa ulahi gipatay sa iyang kaugalingong mga anak nga lalaki. (2Ha 19:32-37; Isa 37:33-38) Ang pagbutang ni Jehova ug busal diha sa mga apapangig sa kaawayng mga katawhan nagpaila nga sila bug-os nga nakontrolar sama sa pagkontrolar sa mga hayop ginamit ang usa ka busal.—Isa 30:28.
Si Job, nga nagbalata sa iyang masulub-ong kahimtang tungod sa balatian ug pagbiaybiay, nag-ingon bahin sa iyang mga maglulutos: “Ang busal gipasagdan nilang wala mataod tungod kanako.” (Job 30:11) Ang mga kaaway ni Job misutoy nga wala mabusali, nga wala gayoy pagtahod ug pagpugong sa pagpahungaw sa ilang pagpakigbatok kaniya.
Si Santiago nga igsoon-sa-inahan ni Jesus naghatag ug tambag labot sa hustong paggamit sa dila, nga nagpakasama sa pagpugong niini sa usa ka busal. Kon ang usa adunay pagpugong-sa-kaugalingon pinaagi sa pagpadapat sa mga prinsipyo sa Kasulatan, ug pinaagi niini makapugong sa dila, nan siya makapugong sa iyang tibuok lawas. (San 3:2, 3) Ang usa ka busal diha sa dila mismo hinungdanon alang sa usa ka tawo nga nangangkon nga magsisimba sa Diyos, kay kon dili, ang dagway sa iyang pagsimba mahimong kawang lamang.—San 1:26.
Gitawag usab nga busal ang usa ka galamiton nga gidisenyo sa pagsap-ong sa baba sa usa ka hayop aron kini dili makapaak o makakaon.
Ang baka kanunayng gigamit sa karaang Palestina kon daghang lugas ang giokon. Sa dili pa maggiok, badbaran sa higot ang mga binangan ug ikatag kini ibabaw sa gipabantok nga salog sa giokanan hangtod nga mobaga na ang lut-od niini. Dayon usa o kapin pang mga hayop ang motamaktamak sa mga lugas pinaagi sa ilang mga kuko o kini giokon pinaagi sa usa ka balsa nga panggiok o ubang galamiton nga ilang ipaagi ibabaw niini. Ang Moisesnong Balaod nagsugo: “Dili mo pagabusalan ang torong baka samtang kini nagagiok.” (Deu 25:4) Sa ingon dili kini mag-antos sa kahidlaw sa pagkaon sa mga lugas nga gihagoan niini sa paggiok.—Itandi ang Pr 12:10.
Ang prinsipyo nga gihisgotan sa Deuteronomio 25:4 ikapadapat usab ngadto sa tawhanong mga mamumuo. Gisultihan ni Pablo si Timoteo: “Ang mga ansiyano nga nagdumala sa maayong paagi kinahanglang isipon nga takos sa doble nga pasidungog, ilabina silang naghago sa pagpanulti ug sa pagpanudlo.” Dayon, aron sa pagpalig-on sa iyang tambag, ang apostol mikutlo sa balaod labot sa dili pagbusal sa usa ka torong baka sa dihang kini nagagiok sa mga lugas. (1Ti 5:17, 18) Dugang pa, ingong bahin sa pangatarongan ni Pablo aron ipakita sa mga taga-Corinto nga ‘nagsugo ang Ginoo kanila nga kadtong nagamantala sa maayong balita mabuhi pinaagi sa maayong balita,’ iyang gikutlo ang Deuteronomio 25:4 ug dayon misulat: “Ang mga torong baka ba ang gikahingawaan sa Diyos? O kini ba sa bug-os tungod kanato nga siya nagasulti niini? Sa pagkatinuod tungod kanato nga kadto nasulat, tungod kay ang tawo nga nagadaro angay nga magadaro nga may paglaom ug ang tawo nga nagagiok angay nga mobuhat niana sa paglaom nga mahimong mag-aambit.”—1Co 9:8-14.
Gigamit sa salmistang si David ang “busal” sa mahulagwayong paagi sa dihang siya miingon nga iyang taoran ug busal ang iyang baba ingong bantay aron kini dili makasala.—Sal 39:1.