Gamhanang Babilonya—Ang Ikatulong Dakong Gahom sa Kalibotan

Ang karaang Babilonya miabot sa tayuktok sa kabantogan ilalom kang Nabukodonosor, nagpasa sa iyang relihiyon ngadto sa kalibotan, ug napukan sa usa ra ka gabii. Ang labaw nga pagkahibalo bahin niining siyudara molig-on sa imong pagtuo sa katukma sa Bibliya ug sa dili-masayop nga pagkatuman sa katingalahang mga tagna niini.

ANG gamhanang Babilonya halangdong nagkabayo sa Subang Euprates sa habagatang Mesopotamia. Siya usa ka “dayandayan sa mga gingharian,” usa ka relihiyoso, komersiyal, ug militaryong sentro. (Isaias 13:19) Nakaangkon siyag dakong bahandi, matahom nga mga tinukod, ug gibantog-sa-kalibotang mga tanaman. Siya mao ang gahom sa kalibotan sa iyang adlaw!

Bisan pa niana, ang propeta ni Jehova si Jeremias nadasig sa pagsulat: “Ang Babilonya mahimong tinapok sa mga bato, ang puloy-anan sa mga irong ihalas, usa ka makapatingala ug usa ka sinitsitan, nga walay usa ka pumuluyo.”—Jeremias 51:37.

Kining dakong siyudad bug-os maguba? Kinsay makahanduraw nianang butanga? Bisan pa niana, ang kaniadto magarbohong Babilonya karon mao lamay makapahiubos nga tinapok sa kalumpagan, mga 80 kilometros habagatan sa Baghdad, sa habagatan-silangang Iraq. Unsay nakapapukan niya?

Ang Babilonya, usa sa labing karaang mga siyudad sa kalibotan, gitukod sa apo-sa-tuhod ni Noe nga si Nimrod, ang gamhanang mangangayam nga supak kang Jehova. (Genesis 10:8-10) Ugaling lamang, ang yugtong atong gikaikagan maoy tapos sa panahon ni Nimrod. Kini maoy tapos sa pagkahimo sa Ehipto ug Asirya nga dagkong mga gahom sa kalibotan.

Babilonya sa Adlaw ni Nabukodonosor

Mga 2,600 ka tuig kanhi, balik sa tuig 632 W.K.P., ang mga Babilonyanhon ug ilang mga alyado nagpukan sa Asirya.a Unya gipulihan sa Babilonya ang Asirya, nga nahimong ikatulong dakong gahom sa kalibotan sa kasaysayan sa Bibliya.

Si Nabukodonosor, kinsa maoy milingkod sa trono niining Neo-Babilonyanhon, o Bag-ong Babilonya, nga Imperyo, dili lang usa ka magpupukan kondili usa usab ka magtutukod ug siyudad. Ang dagkong mga paril ug talagsaong mga tinukod sa Babilonya, sa dakong bahin, ikapasidungog kaniya. Ang daghan kaayong palid sa tisa nadiskobrehang may ngalang “Nabukodonosor”—ang sama mismong Nabukodonosor nga gihisgotan sa kadaghan sa mga basahon sa Bibliya nga Jeremias ug Daniel, ang Nabukodonosor nga gikutlo sa Bibliya nga nanghambog: “Dili ba kini mao ang Babilonya nga Bantogan, nga ako mismong gitukod?”—Daniel 4:30.

Ang duha ka dagkong paril nagliyok sa Babilonya, nga ang mga tipak sa bato nagpuno sa luna taliwala kanila. Sa tingob, sila nahimong usa ka babag nga kapin ug 24 metros sa gibag-on. Sa gawas sa mga paril ang usa ka kanal nga gikan sa 20 hangtod sa 80 metros sa gilapdon, nga ang sulod gihanigag tisa, gigamit sa tanang matang sa sakayan.

Ang dakong dalan gikan sa amihanan milatas sa 12 metros ang kahabogon nga Ganghaang Ishtar ngadto sa pangunang dalan sa siyudad, ang luag nga Dalan sa Prosisyon. Ang palasyo ni Nabukodonosor diha sa tuo, sulod sa Ganghaang Ishtar. Ang dako kaayong lawak sa trono niini may sukod nga 17 por 52 metros. Ang ganghaan ug ang mga paril nga mosangko niana gidayandayanan sa sulaw-ug-kolor pinasinawng mga palid sa tisa nga naghawas sa mga leyon, mga toro, ug mga dragon. Usa sa mga leyon makitang gipasundayag sa Louvre nga musiyo sa Paris.

Ang Babilonyanhong Relihiyon

Ang Hebreohanong ngalan sa siyudad, ang Babel, nagkahulogan “kalibog,” samtang ang Sumerianhon ug Akkadian nga mga ngalan alang niini nagkahulogang “Ganghaan sa Diyos.” Ang duruha ka kahulogan nagkonektar sa Babilonya sa relihiyon niini. Nagtuo ang pila ka eskolar nga ang Babilonyanhong diyosdiyos nga si Marduk (Merodach sa Bibliya) mao si Nimrod nga gipakadiyos. Ang Babilonyanhong relihiyon nag-ila usab sa ubay-ubayng mga diyos nga tulog sakop. Usa niana mao ang nalangkoban ni Sin (ang bulan nga diyos), si Shamash (ang adlaw nga diyos), ug si Ishtar (diyosa sa gugma ug pertilidad).

Ang astrolohiya kaylap didto. Ginganlan sa mga Babilonyanhon ang nailhan niadtong mga planeta alang sa ilang lima ka dagkong diyos ug diyosa. Ang makibag-ong basahon sa kasaysayan nagapatin-aw: “Gitawag namo kining mga planetaha pinaagi sa ilang Romanhong mga ngalan, apan gisagop sa mga Romano ang Babilonyanhong mga termino ug gihubad lang kana ngadto sa ilang mga katumbas sa Roma. Busa ang planetang Ishtar, ang diyosa sa gugma, nahimong Venus, ug ang iya sa diyos nga si Marduk giilisan sa Jupiter.”b Ang ngalang “Kaldeanhon,” nga gigamit sa mga Babilonyanhon, nahimong susama sa “astrologo.”

Ang Bibliya nagaingong ang Babilonya maoy “usa ka yuta sa linilok nga mga larawan” ug sa mahugawng “mga diyosdiyos.” (Jeremias 50:2, 38) Bisan pa niana ang relihiyosong mga ideya niini nahimong dakong tinubdan sa ubang mga relihiyon sa tibuok kalibotan. Si Propesor Morris Jastrow nag-ingon diha sa The Religion of Babylonia and Assyria: “Sa karaang kalibotan, una sa pagtungha sa Kristiyanidad, gibati sa Ehipto, Persia, ug Gresya ang impluwensiya sa Babilonyanhong relihiyon.” Sa ulahi, daghan sa bakak nga mga ideya niini gidawat ug gitudlo pa sa mga iglesya sa Kakristiyanohan. Busa, ang Bibliya nagatawag sa imperyo sa kalibotan sa bakak nga relihiyon nga “Dakong Babilonya.”—Pinadayag 17:3-5.

Jerusalem Gibihag sa Babilonya

Ang propetang si Isaias nagkinabuhi dihang ang Asirya, ang ikaduhang gahom sa kalibotan, nagmando sa karaang kalibotan. Bisan pa niana siya gidasig sa Diyos sa pagtagna nga pagalaglagon ang Jerusalem, dili lamang pinaagi sa niadto gamhanang mga Asiryanhon, kondili pinaagi sa mga Babilonyanhon. (Isaias 39:6, 7) Natuman ba ang maong tagna? Tan-awon nato.

Maoy usa ka siglo tapos sa panahon ni Isaias nga ang Babilonya ug iyang mga alyado nagbihag sa Asirya, ug ang Babilonya nahimong bag-ong gahom sa kalibotan. Unya, sa 617 W.K.P., ang hari sa Babilonya si Nabukodonosor nagbihag kang Haring Jehoiachin sa Jerusalem ug nagpadala kaniya ug sa ubang “mga kadagkaon sa yuta” ingong mga binilanggo ngadto sa Babilonya. Gihimo ni Nabukodonosor si Matanias nga hari sa Jerusalem ug “giilisan ang iyang ngalan ug Zedekias.”—2 Hari 24:11-17.

Ang mga talaan mismo sa mga Babilonyanhon, nga nakaplagan sa mga arkeologo, nagapamatuod usab niining hitaboa. Ang Babilonyanhong Cronica, ang karaang mga papan nga diha nahitala ang dagkong mga hitabo, nag-ingong ang hari sa Babilonya “nag-atake sa siyudad sa Juda [Jerusalem], ug . . . nagpukan sa siyudad ug nagbihag sa hari. Gitudlo niya niana ang usa ka hari nga iyang pinili, nagdawat ug bug-at nga buhis ug nagpadala (kanila) ngadto sa Babilonya.”

Dugang pa, ang Bibliya nagahisgot sa alawans nga pagkaong gihatag kang Jehoiachin samtang siya nadistiyero sa Babilonya. (2 Hari 25:27-30) Nakakaplag ang mga arkeologo ug administratibong mga kasulatan sa Babilonya nga nagahisgot sa alawans sa pagkaon nga gihatag kang “Jehoiachin, ang hari” ug sa “mga anak sa hari sa Juda.”

Bisan pag ang mga tawo sa Jerusalem diha sa relasyong may pakigtugon uban kang Jehova nga Diyos, sila magahion gihapong midumili sa pagsunod sa mga dalan sa Diyos o pagpamati sa iyang mga propeta. Si Jehova miingon nga ilang “gipatikig ang ilang liog aron sila dili mosugot sa [iyang] mga pulong.” Pinaagi kang Jeremias nagpasidaan siyang “ang tibuok Juda akong igahatag sa kamot sa hari sa Babilonya, ug sila iyang dad-on nga binihag ngadto sa Babilonya ug pamatyon sila pinaagi sa pinuti.”—Jeremias 19:15; 20:4.

Busa sa misukol si Zedekias kang Nabukodonosor, namalik ang mga Babilonyanhon ug nag-atake sa Jerusalem. Gilungagan nila ang mga paril niini sa Tammuz 9, 607 W.K.P. Gisunog nila ang templo, gilumpag ang mga paril sa siyudad, ug gidala si Zedekias ug ang kadaghanan sa katawhan nga binihag ngadto sa Babilonya. Natuman gayod ang mga pulong ni Jehova: “Ug kining tibuok yuta mahimong usa ka dapit nga biniyaan, usa nga makapahibulong, ug kining mga nasora magaalagad sa hari sa Babilonya sa kapitoan ka tuig.”—Jeremias 25:11.

Larawan sa Damgo ni Nabukodonosor

Sa ulahi, ang hari sa Babilonya si Nabukodonosor, pangulo sa gahom sa kalibotan sa iyang adlaw, nakadawat ug talagsaong impormasyon. Gihatagan siya sa Diyos sa usa ka damgo bahin sa usa ka dako kaayong larawan. Gipadayag sa damgo ang laraw sa kasaysayan sa kalibotan gikan sa panahon ni Nabukodonosor hangtod sa misunod nga mga gahom sa kalibotan nga Medo-Persia ug Gresya, latas sa Roma, ug lapas pa sa atong presenteng panahon abot pa sa permanenteng kapuli sa tanang tawhanong gobyerno pinaagi sa Gingharian sa Diyos. Ang propeta sa Diyos si Daniel miingon kang Nabukodonosor: “Ang dakong Diyos mismo nagpahibalo sa hari kon unsay mahitabo tapos niini. Ug ang damgo kasaligan, ug ang hubad niini dili kaduhaduhaan.”—Daniel 2:28-45.

Kinahanglan usab makakat-on si Nabukodonosor sa personal, sa labing kusganong paagi, nga ang Diyos makapangilabot sa maong kahikayan sa kalibotan—nga “ang Labing Hataas maoy Magmamando sa gingharian sa katawhan, ug sa usang buot niya iyang igahatag kini.”—Daniel 4:25.

Pagkaawaaw sa Babilonya Gitagna

Bisan pa niana, ang hinobrang pagpamintas sa Babilonya sa katawhan ni Jehova dili ingong dili silotan. Pinaagi kang Jeremias, ang Diyos miingon: “Ug ipanimayad ko sa Babilonya ug sa tanang molupyo sa Kaldea ang tanan nilang pagkadaotan nga ilang gibuhat sa Sion atubangan sa inyong mga mata.” Ug pinaagi kang Isaias siya mitagna: “Akong ginapukaw ang mga taga-Media sa pagbatok kanila.”—Jeremias 51:24; Isaias 13:17.

Mga duha ka siglong abante, gihatag pa ni Jehova ang ngalan sa pangulo nga maglaglag sa Babilonya ug magpahigawas sa Iyang katawhan—si Ciro, nga nailhan usab nga si Ciro nga Bantogan. Ang tagna mahitungod kang Ciro miingon nga mabuksan “sa iyang atubangan ang duhag-palid nga mga pultahan, mao nga bisan ang mga ganghaan dili matakpan.” (Isaias 44:26–45:1) Nahitabo ba gayod kanang butanga? Nagatubag ang kasaysayan.

Babilonya Napukan!

Sa hapit nang matapos ang 70 ka tuig nga pagkabihag sa mga Hudiyo, nagmartsa na ang mga taga-Media ug mga Persianhon. Ang hari sa Babilonya si Nabonido mikalagiw na gikan kang Ciro sa natad sa panggubatan. Ang Gregong historyano si Herodotus nag-ingon nga ang mga Babilonyanhon nasangkapan sa pag-agwanta sa madugay kaayong pag-atake. Ug lagmit sila dakog pagsalig sa dagko kaayong mga paril sa Babilonya.

Sumala sa asoy sa talaan sa Bibliya, sa gabii sa Oktubre 5/6 sa tuig 539 W.K.P., si Belsasar naghimog usa ka dakong kombira sulod sa Babilonya, nga nagpainom ug nagpakaon sa usa ka libong binayawng mga dinapit. (Daniel 5:1-4) Gipamatud-an ni Herodotus nga may usa ka piyesta sa Babilonya niadtong gabhiona. Siya miingon nga ang katawhan sa siyudad “nanagsayaw niadtong panahon, ug nagsadya.” Hinunoa, sa gawas si Ciro nagpasimang sa katubigan sa Euprates, nga nag-agos gayod latas sa sentro sa siyudad. Sa paghubas sa tubig, ang iyang kasundalohan mitampisaw sa pag-agi sa suba, agi sa nagbuntaog nga mga paril, ug misulod sa gitawag ni Herodotus ang “gagmayng mga ganghaan nga mosangko sa suba,” mga ganghaang gibiling bukas sa mga Babilonyanhon.

Daghang katuigang abante, gisulat ni propetang Jeremias ang usa ka tin-awng kahubitan sa pagkapukan sa Babilonya: “Ang mga lalaking kusgan sa Babilonya mihunong sa pagpakig-away. . . . Ang usa ka maglulumba midagan sa pagtagbo sa laing maglulumba, ug ang usa ka tigbalita sa pagtagbo sa laing tigbalita, sa pagbalita ngadto sa hari sa Babilonya nga nabihag na ang iyang siyudad sa tanang dapit, ug ang mga agianan mismo nailog, ug ang mga barkong binuhat sa papiro gisunog sa kalayo.”—Jeremias 51:30-32.

Ang Nabonido nga Cronica, nga karon anaa sa Britanikong Musiyo, nagapamatuod niining kahubitana. Kini nag-ingon nga “ang kasundalohan ni Ciro misulod sa Babilonya nga walay pakigbugno.”

Natuman ang Tagna ni Jehova

Sa usa ka gabii napukan ang Babilonya. Ang ikatulong gahom sa kalibotan sa kasaysayan sa Bibliya kalit natapos. Si Ciro nakapasigarbo diha sa usa ka cuneiform nga kasulatan, nga nailhang Cyrus Cylinder: “Ako si Ciro, hari sa kalibotan, dakong hari, nahiangay nga hari, hari sa Babilonya, hari sa Sumer.” Wala madugay human niadto, giluwatan ni Ciro ang bantog niyang lagda, ug mga 50,000 ka Hudiyong binihag namalik aron tukoron pag-usab ang Jerusalem ug ang templo ni Jehova, nga nakaabot didto sa pagkatapos gayod sa gitagnang 70 ka tuig nga pagkabinihag.—Esdras 1:1-11.

Kasiglohan sa ulahi, ang apostol ni Jesus nga si Pedro miabot sa pagpanudlo sa usa ka Hudiyong komunidad nga milambo didto, ug maoy gikan sa Babilonya nga gisulat ni Pedro ang labing menos usa sa iyang dinasig nga mga sulat sa Bibliya. (1 Pedro 5:13) Hinuon, sa lakat sa panahon, ang tagna natuman: “Ug ang Babilonya, ang dayandayan sa mga gingharian, ang katahom sa garbo sa mga Kaldeanhon, mahimong sama sa dihang gipukan sa Diyos ang Sodoma ug Gomora. Siya dili na gayod pagapuy-an.”—Isaias 13:19, 20.

Karong adlawa, ang gamhanang Babilonya mao na lamay abogong tinapok sa mga bato, kagun-oban sa kamingawan—usa ka hilom ug larinong pamatuod sa dili-mapakyas nga katukma sa matagnaong Pulong ni Jehova.—Jeremias 51:36, 37.

[Mga footnote

[Mapa sa panid 31]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

GIDAK-ON SA IMPERYO SA BABILONYA

DAKONG DAGAT

Subang Euprates

Babilonya

MEDIA

Jerusalem

[Credit Line]

Gibase sa usa ka mapa nga ang copyright iya sa Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. ug Surbi sa Israel

[Mga hulagway sa panid 31]

Pagtukod pag-usab sa Ganghaang Ishtar sa Babilonya (tuo)

[Credit Line]

Museum of Western Asiatic Antiquity, East Berlin, GDR

Ang kagun-oban sa Babilonya karong adlawa (ubos)