ISAIAS, BASAHON NI

Ang basahon ni Isaias nagtuboy pag-ayo kang Jehova ingong “ang Balaang Usa sa Israel,” nga nagpadapat niini nga ekspresyon ngadto kaniya sa 25 ka higayon. Dugang pa, kini tin-aw kaayong nagpunting sa Mesiyas, o Dinihogan, ni Jehova nga pinaagi kaniya moabot ang kaluwasan sa katawhan sa Diyos.

Ang unang bersikulo mismo sa basahon ni Isaias nagpaila sa mga kaundan niini ingong “ang panan-awon ni Isaias nga anak nga lalaki ni Amoz nga iyang nakita mahitungod sa Juda ug sa Jerusalem.” Busa, bisan tuod ang basahon naundan sa matagnaong mga pulong labot sa daghang nasod, dili kini lantawon ingong usa ka koleksiyon sa bulag nga mga pahayag labot niini nga mga nasod. Hinunoa, kini maoy sunodsunod nga mga tagna nga direktang nakaapektar sa Juda ug Jerusalem.

Makasaysayanhong mga Detalye. Ang Isaias 1:1 nagtug-an kanato nga nakita ni Isaias kining mga butanga pinaagig panan-awon sa mga adlaw ni Uzzias, Jotam, Ahaz, ug Ezequias, nga mga hari sa Juda. Kini maoy usa ka panahon sa grabeng kapit-os sa daghang nasod ug usa ka panahon diin ang bakak nga relihiyosong mga tinamdan nakaapektar pag-ayo sa katawhan sa Juda. Sa hapit nang magsugod ang buluhaton ni Isaias, si Haring Uzzias namatay ingong sanlahon tungod sa iyang pagkamapangahason sa pagbuhat sa mga buluhaton sa saserdote. (2Cr 26:​16, 19-21) Gikataho nga sa panahon sa paghari sa anak nga lalaki ni Uzzias nga si Jotam, samtang gibuhat sa hari ang matarong, “ang katawhan migawi gihapon sa ikadaot.”​—2Cr 27:2; 2Ha 15:34.

Dayon miabot ang panahon ni Haring Ahaz, kinsa sulod sa 16 ka tuig nagpakitag daotang panig-ingnan sa nasod, nga nagpadayon sa pagsimba kang Baal uban ang mga rituwal niini sa paghalad ug tawo. Dihay “dakong pagkadili-matinumanon kang Jehova.” (2Cr 28:1-4, 19) Niining panahona nga ang magkaalyadong mga hari sa Sirya ug Israel naglikos sa Jerusalem mao nga si Ahaz, nga nagbalewala sa tambag ni Isaias nga manalagna, mihangyo ug militaryong tabang kang Tiglat-pileser III nga hari sa Asirya. (2Ha 16:5-8; Isa 7:1-12) Tungod niini si Ahaz ‘naghimo sa unod nga iyang bukton, ang iyang kasingkasing nagpahilayo kang Jehova.’ (Jer 17:5) Ang Asirya miuyon sa pakig-alyansa, apan siyempre, kini pangunang interesado sa pagpakaylap sa kaugalingong gahom niini. Ang kasundalohan sa Asirya nag-ilog sa Damasco sa Sirya ug lagmit nagdestiyero sa mga molupyo sa apostatang Israel nga nagpuyo sa S sa Jordan.​—1Cr 5:26.

Sa ulahi, sa dihang ang Samaria napakyas sa pagbayad ug tributo, kini usab gilikosan ug ang mga molupyo niini gihinginlan. (2Ha 16:9; 17:4-6; 18:9-12) Kini nagtapos sa napulo-ka-tribong gingharian ug tungod niana ang Juda napalibotan sa Hentil nga mga nasod sa tanang kiliran. Sa ulahi ang Asiryanhong mga magmamando mihimog mga pagsulong dapit sa K, nga miatake sa mga siyudad sa Juda ug sa palibot nga mga nasod. Gimando pa gani ni Senakerib nga mosurender ang Jerusalem. Apan nausab ang kahimtang didto ilalom sa paghari ni Ezequias. Si Ezequias misalig kang Jehova, ug si Jehova nagauban kaniya.​—2Ha 18:5-7; Isa kap 36, 37.

Si Isaias nag-alagad ingong manalagna sa panahon sa paghari ni Uzzias, kinsa misugod sa pagmando niadtong 829 W.K.P., ug nagpadayon siya sa pagpanagna hangtod sa panahon sa paghari ni Ezequias, nga natapos niadtong mga 717 W.K.P. Ang Isaias, kapitulo 6, bersikulo 1, naghisgot “sa tuig nga namatay si Haring Uzzias” (mga 778 W.K.P.) ingong ang panahon nga nadawat ni Isaias ang sugo gikan kang Jehova nga girekord sa maong kapitulo; bisan tuod nga lagmit iyang girekord ang nag-unang impormasyon una pa niana. Dayon sa kapitulo 36, bersikulo 1, gihisgotan ang “ikanapulog-upat ka tuig ni Haring Ezequias” (732 W.K.P.), sa dihang si Senakerib nagpadalag kasundalohan batok sa Jerusalem ug gipapauli. Dugang pa sa pag-asoy bahin sa hulga nga paglikos ug sa pagluwas sa Jerusalem, giasoy ni Isaias ang pagpauli ni Senakerib sa Nineve ug ang pagpatay kaniya. (Isa 37:36-38) Kon kining makasaysayanhong impormasyon gisulat ni Isaias ug dili usa ka pagsal-ot sa laing magsusulat sa ulahi, kini lagmit nagpasabot nga si Isaias nanagna sa pipila ka panahon human sa ika-14 nga tuig ni Ezequias. Ang Asiryanhon ug Babilonyanhon nga kronolohikanhong mga rekord (bisan tuod kaduhaduhaan ang pagkakasaligan niini) daw nagpaila nga si Senakerib nagmando ug mga 20 ka tuig human sa iyang pagsulong sa Jerusalem. Ang Hudiyohanong tradisyon, nga dili usab kasaligan, nag-ingon nga si Isaias giputol pinaagig gabas ubos sa sugo ni Haring Manases. (Kon kini mao ang gihisgotan ni Pablo diha sa Hebreohanon 11:​37, ingon sa gituohan sa pipila, wala kini mapamatud-i.)​—Isa 1:1.

Adunay pipila usab ka ubang mga paghisgot nga makatabang sa pagpetsa sa mga kaundan sa espesipikong mga bahin sa basahon ni Isaias. Pananglitan, ang kapitulo 7, bersikulo 1, nag-ingon nga sa mga adlaw ni Haring Ahaz, si Peka nga hari sa Israel miabot aron sa pagpakiggubat batok sa Jerusalem. Bisan tuod si Ahaz nagmando sukad sa 761 hangtod sa 746 W.K.P., ang paghari ni Peka natapos sa mga 758 W.K.P.; busa kini nga hitabo nahitabo gayod una pa nianang tuiga. Dugang pa, ang Isaias 14:28 nagpetsa sa usa ka pahayag labot sa Filistia “sa tuig nga namatay si Haring Ahaz,” nga maoy sa 746 W.K.P. Kini nga mga paghisgot nakatabang sa pagpasibo sa mga hitabo diha sa basahon ni Isaias sumala sa agos sa panahon.

Usa ra ang Magsusulat. Ang pipila ka kritiko sa Bibliya sa modernong kapanahonan nangatarongan nga ang basahon ni Isaias dili tanan sinulat ni Isaias. Ang pipila nangangkon nga ang mga kapitulo 40 hangtod sa 66 gisulat sa usa ka wala-mailhi nga tawo nga nabuhi sa panahon nga hapit nang matapos ang pagkadestiyero sa mga Hudiyo didto sa Babilonya. Ang ubang mga kritiko wala modawat sa uban pang mga bahin sa basahon, nga naghunahuna nga laing tawo gawas kang Isaias ang nagsulat niini. Apan ang Bibliya wala mouyon niini nga mga argumento.

Ang inspiradong mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan nagpasidungog sa materyal nga karon nailhang mga kapitulo 1 hangtod sa 39 ug mga kapitulo 40 hangtod sa 66 ngadto kang “Isaias nga manalagna.” Sila wala gayod magpasumbingay nga dihay duha ka tawo nga ginganlan niining ngalana o nga wala hiilhi ang ngalan sa magsusulat sa usa ka bahin niini nga basahon. (Ingong mga pananglitan itandi ang Mat 3:3 ug 4:​14-16 sa Isa 40:3 ug 9:​1, 2; usab ang Ju 12:​38-​41 sa Isa 53:1 ug 6:​1, 10.) Dugang pa niini, adunay daghang ubang mga teksto diin ang mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan espesipikong nagpasidungog sa materyal nga gikutlo gikan sa ulahing bahin sa basahon ni Isaias, dili ngadto sa usa ka wala-mailhi nga magsusulat, kondili ngadto kang “Isaias nga manalagna.” (Itandi ang Mat 12:17-21 sa Isa 42:1-4; ang Rom 10:16 sa Isa 53:1.) Si Jesu-Kristo mismo, sa dihang siya mibasa gikan sa “linukot nga basahon sa manalagnang Isaias” didto sa sinagoga sa Nasaret, mibasa sa Isaias 61:​1, 2.​—Luc 4:17-19.

Dugang pa, ang Linukot nga Basahon ni Isaias sa Patayng Dagat (IQIs^a, gituohang gikopya sa hinapos ang ikaduhang siglo W.K.P.) naundan sa ebidensiya nga ang magkokopya nga misulat niini walay nahibaloan nga bisan unsa sa gituohang pagbahin sa tagna pagkatapos sa kapitulo 39. Iyang gisugdan ang ika-40 nga kapitulo diha sa kataposang linya sa lindog nga gisulatan sa kapitulo 39.

Ang tibuok basahon ni Isaias gipasa latas sa kasiglohan ingong usa ka basahon lamang, dili ingong duha o kapin pa. Ang pagkasunodsunod sa mga ideya gikan sa kapitulo 39 hangtod sa kapitulo 40 nadayag sa kon unsay girekord diha sa Isaias 39:​6, 7, nga maoy usa ka tataw nga pagbalhin ngadto sa misunod nga ideya.

Kadtong magpasidungog sa basahon ngadto sa kapin sa usa ka magsusulat wala mobati nga makahimo si Isaias sa pagtagna sa duolag duha ka siglo nga abante nga ang usa ka magmamando nga ginganlan ug Ciro magpahigawas sa nadestiyerong mga Hudiyo; mao nga sila nangagpas nga kini gisulat sa ulahing panahon, labing menos human sugdi ni Ciro ang iyang mga pagpanakop. (Isa 44:28; 45:1) Apan wala nila masabti kining tibuok nga bahin sa basahon, sanglit ang materyal espesipikong naghisgot sa pagkahibalo-daan, uban ang katakos sa Diyos sa pag-asoy nga abante kon unsay mahitabo sa iyang katawhan. Duolan sa 200 ka tuig nga abante girekord niini nga tagna ang ngalan sa usa ka tawo nga wala pa mahimugso nga maoy magpukan sa Babilonya ug magpahigawas sa mga Hudiyo. Ang katumanan niini magpamatuod gayod nga kini naggikan sa Diyos. Dili kini pagbanabana ni Isaias sa umaabot, kondili, sumala sa iyang gisulat, “mao kini ang giingon ni Jehova.” (Isa 45:1) Ang pagpasidungog sa pagsulat niini nga bahin sa Isaias ngadto sa usa ka magsusulat sa panahon ni Ciro dili gihapon magsulbad sa suliran sa mga kritiko. Ngano man? Tungod kay kining bahina sa basahon detalyadong nagtagna usab sa mga hitabo sa yutan-ong kinabuhi ug ministeryo sa Mesiyas, si Jesu-Kristo​—mga butang nga anaa pa sa mas halayong umaabot. Ang katumanan niini nga mga tagna nagpamatuod nga ang tagna ni Isaias maoy inspirado sa Diyos ug dili usa ka koleksiyon sa mga sinulat sa mga impostor.

Kadtong mosalikway nga si Isaias ang misulat sa kapitulo 40 hangtod sa 66 sagad, tungod sa samang mga katarongan, mosalikway nga siya ang misulat sa kapitulo 13, labot sa pagkapukan sa Babilonya. Apan ang kapitulo 13 misugod sa mga pulong: “Ang pahayag batok sa Babilonya nga nakita sa panan-awon ni Isaias nga anak nga lalaki ni Amoz.” Dayag nga kini mao ra usab ang “Isaias nga anak nga lalaki ni Amoz” kansang ngalan makita diha sa pangbukas nga bersikulo sa kapitulo 1.

Mga Kalangkitan. Ang mga sinulat ni Isaias nalangkit pag-ayo sa daghang ubang mga bahin sa Bibliya. Usa ka siglo o kapin pa human sa panahon ni Isaias, si Jeremias misulat sa rekord nga makaplagan diha sa basahon sa Mga Hari, ug makaiikag nga makita ang girekord sa 2 Hari 18:13 hangtod sa 20:19 nga susama gayod nianang makaplagan sa Isaias kapitulo 36 hangtod sa 39. Ang ubang mga manalagna naghisgot dili lamang sa mga butang nga susamang gihatagan ug pagtagad ni Isaias kondili adunay daghang espesipikong mga paghisgot usab sa mga sinulat ni Isaias nga gihimo sa ubang mga magsusulat sa Bibliya.

Lakip sa labing talagsaon ug labing sagad nga gikutlong mga tagna gikan sa basahon ni Isaias mao kadtong nagtagna sa mga detalye labot sa Mesiyas. Sama sa makita sa kaubang tsart, daghan niini ang espesipikong gikutlo ug gipadapat sa inspiradong mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Makaiikag nga makitang si Jesu-Kristo ug ang iyang mga apostoles sagad kaayong nagkutlo gikan sa Isaias aron matino kon unsaon pag-ila ang Mesiyas.

Dili lamang gayod tungod niini nga tagna nga ang ubang inspiradong mga magsusulat sa Bibliya mikutlo sa tagna ni Isaias, kondili gipasiugda niini ang uban pang mga tagna nga tungod niini nailado pag-ayo ang Isaias. Kini nga mga tagna, lakip sa tanang ubang mga tagna sa basahon, nagpadako kang Jehova, ang Balaang Usa sa Israel, ingong ang Usa kinsa nagtagana niini nga kaluwasan alang sa iyang katawhan pinaagi sa iyang dinihogang Anak.