TINAPAY

Usa ka hinurno nga pagkaon nga usahay may lebadura, ug ang pangunang sambog niini maoy harina o dili-pino nga harina. Ang tinapay (Heb., leʹchem; Gr., arʹtos) maoy pangunang pagkaon sa mga Hudiyo ug sa ubang katawhan sa kakaraanan (1Sa 10:4; Mat 14:17), ug sagad nga makamaong mohimog tinapay ang mga Israelinhon, Ehiptohanon, Grego, Romano, ug ang uban pa. Bisan sa modernong panahon diha sa pipila ka bahin sa Tungang Sidlakan, ang tinapay maoy pangunang pagkaon, ug ang ubang matang sa pagkaon maoy segundaryo lamang. Usahay ang Bibliya mopatim-awng naggamit sa “tinapay” sa pagtumong sa pagkaon sa katibuk-an, sama sa Genesis 3:19 ug diha sa modelong pag-ampo, nga naundan sa hangyo: “Ihatag kanamo karong adlawa ang among tinapay alang niining adlawa.”​—Mat 6:11; itandi ang Ecc 10:​19, ftn sa Rbi8.

Sa paghimog tinapay, ang mga Hebreohanon sagad mogamit ug harina nga gikan sa trigo o sebada. (Huk 7:13; 2Ha 4:42; Ju 6:9; itandi ang Ex 34:22 sa Lev 23:17) Ang trigo mas mahal, busa ang mga tawo mahimong kontento na lamang sa mga tinapay nga gama sa sebada. Ang ubang harina dili kaayo pino, nga gilubok ginamit ang lusong ug alho. Bisan pa niana, ang “pino nga harina” gigamit usab. (Gen 18:6; Lev 2:1; 1Ha 4:22) Ang mana nga gitagana ni Jehova nga Diyos alang sa mga Israelinhon sa panahon sa ilang pagpanaw sa kamingawan gigaling sa mga galingan nga demano o gilubok sa lusong.​—Num 11:8.

Naandan ang paggaling sa mga lugas ug paglutog bag-ong tinapay kada adlaw, ug sagad ang tinapay walay lebadura (Heb., mats·tsahʹ). Ang harina sagolan lamang ug tubig, ug walay lebadura nga idugang sa dili pa kini masahon. Sa paghimog tinapay nga may lebadura, ang kasagarang gibuhat mao ang pagkuhag bahin sa minasa nga sobra sa miaging pagluto ug gamiton kini ingong igpapatubo pinaagi sa pagtunaw niini diha sa tubig sa dili pa isagol ang harina. Kini nga sinagol masahon ug pasagdan hangtod nga kini motubo.​—Gal 5:9; tan-awa ang LEBADURA.

Ang mga tinapay sagad ligngin. (Huk 7:13; 1Sa 10:3; Jer 37:21) Ngani, ang Hebreohanong pulong nga kik·karʹ (lingin nga tinapay) sa literal nagkahulogang “usa ka butang nga lingin.” (1Sa 2:36) Siyempre, ang mga tinapay giumol usab sa ubang mga porma. Ang usa ka Ehiptohanong dokumento nga papiro naghisgot ug kapin sa 30 ka lainlaing porma sa tinapay.

Ang karaang mga tinapay sa kayutaan sa Bibliya maoy nigpis ug ligngin, pormag-itlog, triyanggulo, ug pormag-kunya (wedge), ug ang uban usab maoy baga ug tag-as nga mga tinapay. Apan ang baga nga mga tinapay, sama sa mga tinapay sa Kasadpang kalibotan, daw dili komon sa karaan nga Tungang Sidlakan. Bisan karong adlawa ang tinapay sa Sidlakan giluto nga nigpis, nga kasagaran gikan sa 1 hangtod sa 2.5 sm (0.5 hangtod sa 1 pul.) ang gibag-on ug mga 18 sm (7 pul.) ang diyametro.

Sanglit kini nipison ug kagumkom kon walay lebadura, ang mga tinapay pikaspikason inay nga hiwaon. Busa walay talagsaong kahulogan ang ‘pagpikaspikas’ ni Jesus sa tinapay nga gigamit sa pagsugod sa Panihapon sa Ginoo (Mat 26:26), kay mao kini ang naandang paagi sa pagkaon sa tinapay.​—Mat 14:19; 15:36; Mar 6:41; 8:6; Luc 9:16; Buh 2:​42, 46, Int.

Ang mga halad nga gitanyag sa mga Israelinhon ngadto kang Jehova naglakip sa pipila ka hinurnong mga pagkaon. (Lev 2:4-13) Wala itugot ang paggamit ug lebadura sa mga halad nga gihimo pinaagi sa kalayo ngadto kang Jehova, bisan tuod ang pipila ka halad wala sunoga diha sa halaran ug posibleng gisagolag lebadura. (Lev 7:13; 23:17) Ang paggamit ug tinapay nga may lebadura wala itugot sa panahon sa Paskuwa ug sa Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo nga duyog niini.​—Ex 12:​8, 15, 18; tan-awa ang PASUNDAYAG NGA TINAPAY.

Ang pagkahinungdanon sa tinapay sa adlaw-adlaw nga pagkaon sa kapanahonan sa Bibliya gipakita pinaagi sa sublisubli nga paghisgot niini sa tibuok Kasulatan. Pananglitan, si Melquisedek “nagdalag tinapay ug bino” sa wala pa magpanalangin kang Abraham. (Gen 14:18) Sa dihang gipapahawa ni Abraham si Agar ug Ismael siya “nagkuhag tinapay ug usa ka panit nga sudlanag tubig ug naghatag niini kang Agar.” (Gen 21:14) Ang binilanggo nga si Jeremias adlaw-adlaw nga gihatagan ug “lingin nga tinapay.” (Jer 37:21) Sa duha ka okasyon milagrosong gipadaghan ni Jesu-Kristo ang tinapay aron pakan-on ang dakong panon sa katawhan. (Mat 14:14-21; 15:32-37) Gitudloan ni Jesus ang iyang mga tinun-an sa pag-ampo alang sa “tinapay alang niining adlawa sumala sa gikinahanglan niining adlawa.” (Luc 11:3) Ug ang salmista haom nga nagpaila kang Jehova nga Diyos ingong ang usa nga nagtaganag “tinapay nga makapalig-on sa kasingkasing sa may-kamatayong tawo.”​—Sal 104:15.

Lagpad nga Tinapay, Walay Igpapatubo nga Tinapay. Taliwala sa mga Hebreohanon ug sa ubang mga taga-Sidlakan sa karaang kapanahonan ang tinapay sagad giluto nga lagpad ug porma. Bisan pa niana, adunay nagkalainlaing porma ang mga tinapay. Pananglitan, ang “siningsing nga mga tinapay” (Heb., chal·lohthʹ) gigamit sa panahon sa pagpahiluna-sa-katungdanan sa pagkasaserdote sa Israel (Ex 29:​2, 23), ug si Tamar naglutog “pormag-kasingkasing nga mga tinapay.” (Heb., levi·vohthʹ; 2Sa 13:​8, ftn sa Rbi8.) Gisultihan ni Abraham si Sara sa paglutog “lingin nga mga tinapay” (Heb., ʽu·ghohthʹ) aron pakan-on ang nagmateryalisar nga mga manulonda nga miduaw kaniya.​—Gen 18:6; tan-awa usab ang Num 11:8; 1Ha 19:6; Eze 4:12.

Pinaagi sa manalagnang si Oseas, si Jehova miingon: “Ang Epraim nahimong usa ka lingin nga tinapay nga wala baliha.” (Os 7:8) Ang Epraim (Israel) nakig-ipon sa paganong mga katawhan, nagsagop sa ilang mga dalan ug usab nakig-alyansa sa paganong mga nasod, ug busa nahisama sa usa ka tinapay nga wala baliha. Komon ang paglutog tinapay diha sa init nga mga abo o init nga mga bato. Kon ang maong mga tinapay dili balihon, basin ang ilalom lamang ang maluto o gani masunog pa samtang ang ibabaw dili gayod maluto.

Panahon sa pagsaulog sa Paskuwa sa Israel, ang “mga tinapay nga walay igpapatubo” (walay lebadura nga tinapay; Heb., mats·tsohthʹ) ang kinahanglang kan-on, ug duyog niini nga pagsaulog mao ang “pista sa mga tinapay nga walay igpapatubo.” (Ex 12:​8, 15, 17-20; 13:3-7; 23:15; 34:18; Deu 16:​3, 8, 16) Ang walay igpapatubo, siningsing nga mga tinapay nga gibasa sa lana o ang nigpis nga mga tinapay nga walay igpapatubo nga gihidhiran sa lana maoy lakip sa mga halad nga itanyag sa Israel ngadto kang Jehova nga Diyos. (Lev 2:4-7, 11, 12) Sa balaod sa halad-sa-panag-ambit nga itanyag ngadto kang Jehova, gihimo usab ang probisyon sa paghalad ug siningsing nga mga tinapay nga may lebadura.​—Lev 7:13.

Human madala ang arka sa pakigsaad ngadto sa Jerusalem, si David “nag-apod-apod sa tanang katawhan, sa tibuok panon sa Israel, lalaki ug babaye, sa tagsatagsa ug usa ka siningsing nga tinapay [Heb., chal·lathʹ] ug usa ka tinapay nga datiles [Heb., ʼesh·parʹ] ug usa ka tinapay nga pasas [Heb., ʼashi·shahʹ], nga human niini namauli ang katawhan sa iyang tagsatagsa ka balay.” (2Sa 6:19) Ang tinapay nga pasas hinimo sa pinisa ug uga nga mga ubas o mga pasas. Bisan pa niana, mahimong ang pipila niining mga tinapay nga pasas nga giluto sa karaang kapanahonan maoy hinimo gikan sa mga pasas ug harina.

Sa adlaw ni Jeremias ang katawhan sa Juda ug Jerusalem nakigbahin sa bakak nga pagsimba, ug ang mga babaye taliwala kanila “nagmasa ug harina aron sa pagbuhat ug mga halad nga tinapay alang sa ‘rayna sa kalangitan.’” (Jer 7:18) Gihisgotan usab kining bakak nga diyosa ug ang “mga halad nga tinapay” (Heb., kaw·wa·nimʹ) nga gihimo alang kaniya diha sa Jeremias 44:19. Dili matino kon unsay sambog nga gigamit sa pagluto niining mga halad nga tinapay, apan dayag nga gibutang kini diha sa halaran ingong halad.​—Tan-awa ang RAYNA SA KALANGITAN.

Ang ubang matang sa mga tinapay nga gihisgotan sa Bibliya maoy ‘mga tinapay sa pinisa [o pinauga] nga mga igos’ (Heb., deve·limʹ [1Sa 30:12; Isa 38:21]), “tam-is nga tinapay” (Heb., la·shadhʹ; Num 11:8), “lagpad nga tinapay” (Heb., tsap·pi·chithʹ; Ex 16:31), “lingin nga tinapay” (Heb., tselulʹ; Huk 7:13), “tinapay sa mga pasas” (Heb., tsim·mu·qimʹ; 1Sa 25:18), ug “sinaborang mga tinapay” (Heb., niq·qu·dhimʹ; 1Ha 14:3). Ang Gregong pulong nga aʹzy·mos nga nagkahulogang “walay igpapatubo; walay lebadura,” ug ang neuter nga plural nga porma niini gigamit sa pagtumong sa “mga tinapay nga walay igpapatubo” ug sa “pista sa mga tinapay nga walay igpapatubo.”​—1Co 5:8; Mar 14:1.

Mahulagwayong Paggamit. Ang terminong “tinapay,” ingon sa pagkagamit niini sa Bibliya, adunay daghang mahulagwayong kapadapatan. Pananglitan, gisultihan ni Josue ug Caleb ang nagkatigom nga mga Israelinhon nga ang mga molupyo sa Canaan “maoy tinapay alang kanato,” nga dayag nagkahulogang sila dali nga mabuntog ug nga ang maong kasinatian magpasustiner o magpalig-on sa Israel. (Num 14:9) Ang dakong kasub-anan nga lagmit nalangkit sa pagkawala sa pag-uyon sa Diyos daw mao ang gipasabot sa Salmo 80:5, diin kini nag-ingon labot kang Jehova nga Magbalantay sa Israel: “Imong gipakaon sila sa tinapay sa mga luha.” Si Jehova gihisgotan usab nga naghatag sa iyang katawhan ug “tinapay nga kasakit ug tubig nga pagpanglupig,” nga dayag nga nagpunting sa mga kahimtang nga ilang masinati sa dihang sila likosan ug nga mahimong komon alang kanila sama sa tinapay ug tubig.​—Isa 30:20.

Sa paghisgot niadtong kinsa daotan kaayo nga “dili sila matulog gawas kon makabuhat sila ug daotan,” ang basahon sa Mga Proverbio nag-ingon: “Ilang gipakaon ang ilang kaugalingon sa tinapay sa kadaotan.” (Pr 4:14-17) Oo, sila daw nagpatunhay sa ilang kaugalingon pinaagi sa mga buhat nga daotan. Labot sa usa nga tingali nakabaton ug materyal nga mga tagana sa kinabuhi pinaagi sa limbong o panikas, ang Proverbio 20:17 nag-ingon: “Ang tinapay nga nabatonan pinaagi sa kabakakan makapahimuot sa usa ka tawo, apan human niana ang iyang baba mapuno sa graba.” Apan bahin sa buotan ug makugihong asawa kini giingon: “Siya dili mokaon sa tinapay sa pagkatapolan.”​—Pr 31:27.

Sa mahulagwayong paagi, gigamit usab sa Bibliya ang “tinapay” diha sa paborableng diwa. Ang Isaias 55:2 nagpakita nga ang espirituwal nga mga tagana ni Jehova labaw pang hinungdanon kay sa materyal nga mga butang, nga nag-ingon: “Nganong kamo nagbayad ug salapi alang sa dili tinapay, ug nganong kamo nagbudlay alang nianang dili makapatagbaw? Pamati pag-ayo kanako, ug kaon kon unsay maayo, ug tugoting makakaplag ang inyong kalag sa tumang kalipay niini diha sa katambok mismo.”

Sa dihang gisugdan ang bag-ong panihapon nga magpahinumdom sa iyang kamatayon (sa Nisan 14, 33 K.P.), “si Jesus nagkuhag tinapay ug, human makapasalamat, siya nagpikaspikas niini ug, naghatag niini sa mga tinun-an, siya miingon: ‘Pagkuha kamo, kaon. Kini nagkahulogan sa akong lawas.’” (Mat 26:26) Ang tinapay nagkahulogan sa kaugalingong unodnong lawas ni Jesus “nga igahatag alang kaninyo.”​—Luc 22:19; 1Co 11:​23, 24.

Mga usa ka tuig una pa niana, gitandi ni Jesu-Kristo “ang tinapay nga nanaog gikan sa langit” ngadto sa mana nga gikaon sa mga Israelinhon didto sa kamingawan ug tin-aw nga miingon: “Ako mao ang tinapay sa kinabuhi.” Iyang gipakita nga siya mao “ang buhing tinapay nga nanaog gikan sa langit,” nga midugang: “Kon may mokaon niini nga tinapay siya mabuhi hangtod sa kahangtoran; ug, sa pagkatinuod, ang tinapay nga akong ihatag mao ang akong unod alang sa kinabuhi sa kalibotan.” (Ju 6:48-51) Ang ‘pagkaon’ niini kinahanglang himoon sa mahulagwayong paagi, pinaagi sa pagpasundayag ug pagtuo sa bili sa hingpit nga tawhanong halad ni Jesus. (Ju 6:40) Gitanyag ni Jesus ang bili sa iyang halad ngadto sa iyang Amahan nga si Jehova nga Diyos sa dihang siya mikayab ngadto sa langit. Pinaagi niini nga bili, si Kristo makahatag ug kinabuhi ngadto sa tanang masinugtanong katawhan. Ingon sa gitagna ubos sa pag-inspirar sa Diyos, si Jesus natawo sa Betlehem, nga nagkahulogang “Balay sa Tinapay” (Miq 5:2; Luc 2:11), ug pinaagi kang Jesu-Kristo gitagana ang nagahatag-kinabuhi nga “tinapay” alang sa tanang matinuohon nga katawhan.​—Ju 6:31-35.