Kapitulo Onse
Kaalaotan Alang sa mga Rebelde!
1. Unsang grabeng sayop ang gihimo ni Jeroboam?
SA DIHANG ang katawhang may pakigsaad kang Jehova nabahin ngadto sa duha ka gingharian, ang amihanang napulog-tribo nga gingharian nailalom sa pagmando ni Jeroboam. May-katakos, abtik nga magmamando ang bag-ong hari. Apan kulang siyag tinuod nga pagtuo kang Jehova. Tungod niadto nahimo niya ang usa ka grabeng sayop nga nakadaot sa tibuok nga kasaysayan sa amihanang gingharian. Ubos sa Moisesnong Balaod, ang mga Israelinhon gisugo sa pagpanaw ug tulo ka beses sa usa ka tuig ngadto sa templo sa Jerusalem, nga niadto nahimutang sa habagatang gingharian sa Juda. (Deuteronomio 16:16) Kay nahadlok nga tungod nianang regular nga mga pagpanaw ang iyang mga ginsakpan makahunahuna nga makighiusa na usab sa ilang mga igsoon sa habagatan, si Jeroboam “naghimo ug duha ka bulawan nga nating baka ug miingon sa katawhan: ‘Hago na kaayo nga kamo motungas sa Jerusalem. Ania ang inyong Diyos, Oh Israel, nga nagpagawas kaninyo gikan sa yuta sa Ehipto.’ Unya iyang gibutang ang usa sa Bethel, ug ang lain iyang gibutang sa Dan.”—1 Hari 12:28, 29.
2, 3. Unsa ang mga epekto sa sayop ni Jeroboam diha sa Israel?
2 Sa makadiyot, daw milampos ang plano ni Jeroboam. Ang katawhan inanayng mihunong pag-adto sa Jerusalem ug misagop sa pagsimba atubangan sa duha ka nating baka. (1 Hari 12:30) Bisan pa niana, kining apostatang relihiyosong buhat nagdaot sa napulog-tribo nga gingharian. Katuigan sa ulahi, bisan si Jehu, kinsa nagpakitag dakong dalayegong kadasig sa pagwagtang sa pagsimba kang Baal gikan sa Israel, nagpadayon pagyukbo ngadto sa bulawang mga nating baka. (2 Hari 10:28, 29) Unsa pay sangpotanan sa makapasubong sayop nga desisyon ni Jeroboam? Politikanhong kahuyang ug pag-antos sa katawhan.
3 Kay si Jeroboam nahimong apostata, si Jehova miingon nga ang iyang binhi dili magmando ibabaw sa yuta, ug sa kataposan ang amihanang gingharian makaagom ug makalilisang nga katalagman. (1 Hari 14:14, 15) Natuman ang pulong ni Jehova. Pito sa mga hari sa Israel nagmando sulod ug duha ka tuig o menos pa—ang pipila sulod lang ug pila ka adlaw. Usa ka hari naghikog, ug unom malipotong gipatay sa ambisyosong mga tawo nga miilog sa trono. Ilabina tapos sa paghari ni Jeroboam II, nga natapos sa mga 804 W.K.P. samtang si Uzzias naghari sa Juda, ang Israel gisakit sa kagubot, kabangisan, ug lipot nga mga pagpatay. Sa maong kahimtang si Jehova pinaagi kang Isaias nagpadalag direktang pasidaan, o “pulong,” ngadto sa amihanang gingharian. “Dihay pulong nga gipadala ni Jehova batok kang Jacob, ug kini midangat sa Israel.”—Isaias 9:8.a
Ang Pagkamapahitas-on ug Pagkatampalasan Takos sa Kapungot sa Diyos
4. Unsang “pulong” ang gipadala ni Jehova batok sa Israel, ug ngano?
4 Ang “pulong” ni Jehova dili mahimong dili tagdon. “Ang katawhan tinong mahibalo niini, ang tanan gayod kanila, ang Epraim ug ang molupyo sa Samaria, tungod sa ilang pagkamapahitas-on ug tungod sa ilang pagkatampalasan sa kasingkasing.” (Isaias 9:9) Ang “Jacob,” “Israel,” “Epraim,” ug “Samaria” tanan nagtumong sa amihanang gingharian sa Israel, nga niana ang dominanteng tribo mao ang Epraim ug ang kaulohan mao ang Samaria. Ang pulong ni Jehova batok nianang ginghariana maoy masakit nga pahayag sa paghukom, kay ang Epraim nahimong gahi sa apostasya ug sa kalampingasan maoy tampalasan kang Jehova. Ang Diyos dili manalipod sa katawhan gikan sa mga sangpotanan sa ilang mga daotang dalan. Mapugos sila sa pagpamati, o paghatag ug pagtagad, sa pulong sa Diyos.—Galacia 6:7.
5. Sa unsang paagi ang mga Israelinhon nagpadayag nga sila wala matandog sa mga paghukom ni Jehova?
5 Samtang nagkadaot ang mga kahimtang, ang mga tawo nakaagom ug grabeng mga kapildihan, lakip ang ilang mga balay—nga kasagarang ginama sa pinagbang mga tisa ug baratohong kahoy. Nahumok ba ang ilang mga kasingkasing ingong sangpotanan? Mamati ba sila sa mga manalagna ni Jehova ug mobalik sa matuod nga Diyos?b Si Isaias nagtala sa tampalasang tubag sa katawhan: “Mga tisa ang nangatumpag, apan magatukod kami ginamit ang sinapsap nga bato. Mga kahoyng sikomoro ang gipamutol, apan among pang-ilisan ug mga sedro.” (Isaias 9:10) Ang mga Israelinhon wala magtagad kang Jehova ug nagsalikway sa iyang mga manalagna, kinsa nagsulti kanila kon nganong sila nagaantos sa maong mga kalisdanan. Sa pagkamatuod, ang katawhan nag-ingon: ‘Kami tingali nawad-an ug mga balay nga ginama sa madunot nga pinagbang mga tisa ug baratohong kahoy, apan labaw pa namong bawion ang maong mga kapildihan pinaagi sa pagtukod pag-usab nga gamiton ang maayong materyales—sinapsap nga bato ug sedro!’ (Itandi ang Job 4:19.) Ang kapaingnan lang ni Jehova mao ang pagdisiplina kanila sa dugang pa.—Itandi ang Isaias 48:22.
6. Sa unsang paagi si Jehova nagpahuyang sa Siryanhon-Israelinhong laraw batok sa Juda?
6 Si Isaias nagpadayon: “Ituboy ni Jehova ang mga kaaway ni Rezin batok kaniya.” (Isaias 9:11a) Si Haring Peka sa Israel ug si Haring Rezin sa Sirya magkaalyado. Sila naglaraw sa pagbihag sa duhag-tribong gingharian sa Juda ug sa pagbutang diha sa trono ni Jehova sa Jerusalem ug usa ka pahoy nga hari—usa ka “anak nga lalaki ni Tabeel.” (Isaias 7:6) Apan ang daotang laraw modangat sa kapakyasan. Si Rezin adunay gamhanang mga kaaway, ug si Jehova ‘magtuboy’ sa maong mga kaaway batok “kaniya,” ang Israel. Ang terminong “ituboy” nagkahulogan nga tugotan sila sa paglansad sa usa ka malamposong pakiggubat nga magpahinabo sa pagkabungkag sa alyansa ug sa mga tumong niini.
7, 8. Alang sa Israel, unsa ang sangpotanan sa pagbihag sa Asirya sa Sirya?
7 Ang pagkabungkag sa maong alyansa nagsugod sa dihang ang Asirya miatake sa Sirya. “Ang hari sa Asirya mitungas sa Damasco [ang kaulohan sa Sirya] ug nagbihag niini ug gidala ang katawhan niini ngadto sa pagkadestiyero sa Kir, ug si Rezin iyang gipatay.” (2 Hari 16:9) Kay nawad-an sa iyang gamhanang kaalyado, nadiskobrehan ni Peka nga ang iyang mga laraw bahin sa Juda napakyas. Ngani, wala madugay sa pagkamatay ni Rezin, si Peka mismo malipotong gipatay ni Hoseas, kinsa human niana miilog sa trono sa Samaria.—2 Hari 15:23-25, 30.
8 Ang Sirya, ang kanhing kaalyado sa Israel, karon maoy usa ka basalyo sa Asirya, ang dakong gahom diha sa rehiyon. Si Isaias nagtagna kon sa unsang paagi gamiton ni Jehova kining bag-ong politikanhong kahikayan: “Tukmoron niya [Jehova] ang iyang [Israel] mga kaaway, ang Sirya gikan sa sidlakan ug ang mga Filistehanon gikan sa luyo, ug ilang lamyon ang Israel uban sa nagbanganga nga baba. Tungod niining tanan ang iyang kasuko wala motalikod, apan ang iyang kamot gituy-od pa gihapon.” (Isaias 9:11b, 12) Oo, ang Sirya karon maoy kaaway sa Israel, ug ang Israel kinahanglang mangandam alang sa atake sa Asirya ug Sirya. Ang pagsulong milampos. Ang Asirya naghimo sa mangingilog nga si Hoseas nga iyang alagad, nga nangayog dako kaayong buhis. (Pila ka dekada nga sayosayo, ang Asirya nakadawat ug dako kaayong kantidad gikan kang Haring Menahem sa Israel.) Pagkatinuod sa mga pulong ni propetang Oseas: “Ang mga estranyo milamoy sa iyang [sa Epraim] kusog”!—Oseas 7:9; 2 Hari 15:19, 20; 17:1-3.
9. Nganong makaingon kita nga ang pag-atake sa mga Filistehanon “gikan sa luyo”?
9 Wala ba usab mag-ingon si Isaias nga ang mga Filistehanon mosulong “gikan sa luyo”? Oo. Sa wala pa ang panahon sa magnetikong mga compass, ang mga Hebreohanon nagpaila sa direksiyon gikan sa panglantaw sa usa ka tawong nag-atubang sa subanganan sa adlaw. Busa, ‘ang sidlakan’ mao ang atubangan, samtang ang kasadpan, ang daplin-sa-baybay nga pinuy-anan sa mga Filistehanon, maoy “luyo.” Ang “Israel” nga gihisgotan sa Isaias 9:12 mahimong maglakip sa Juda niining kasoha tungod kay ang mga Filistehanon misulong man sa Juda sa pagmando sa katalirongan ni Peka, si Ahaz, nga nagbihag ug nag-okupar sa ubay-ubayng siyudad ug mga bulwarte sa Judea. Sama sa Epraim sa amihanan, ang Juda takos sa maong silot gikan kang Jehova, kay siya usab napuno sa apostasya.— 2 Cronicas 28:1-4, 18, 19.
Gikan sa ‘Ulo Hangtod sa Ikog’—Usa ka Nasod sa mga Rebelde
10, 11. Unsang silot ang ipahamtang ni Jehova batok sa Israel tungod sa ilang padayong pagrebelde?
10 Bisan pa sa tanang pag-antos niini—ug bisan pa sa masakit nga mga pulong sa mga manalagna ni Jehova—ang amihanang gingharian nagpadayon pagrebelde batok kang Jehova. “Ang katawhan mismo wala mobalik ngadto sa Usa nga naghampak kanila, ug si Jehova sa mga panon wala nila pangitaa.” (Isaias 9:13) Busa, ang manalagna nag-ingon: “Putlon ni Jehova gikan sa Israel ang ulo ug ikog, ang udlot ug tikog, sa usa ka adlaw. Ang tigulang ug ang tinahod kaayo mao ang ulo, ug ang propeta nga naghatag ug bakak nga pagtulon-an mao ang ikog. Ug kadtong mga nagtultol niini nga katawhan mao ang mga nagpasalaag kanila; ug kadtong mga ginatultolan, mao ang ginalibog.”—Isaias 9:14-16.
11 Ang “ulo” ug ang “udlot” naghawas sa “ang tigulang ug ang tinahod kaayo”—ang mga pangulo sa nasod. Ang “ikog” ug ang “tikog” nagtumong sa bakak nga mga manalagna nga nagpahayag ug mga pulong nga makapahimuot sa ilang mga pangulo. Usa ka eskolar sa Bibliya nagsulat: “Ang bakak nga mga Manalagna gitawag ang ikog, tungod kay sila mao ang labing daotan-ug-moral nga katawhan, ug tungod kay sila mao ang salingkapawng mga sumusunod ug mga tigpaluyo sa daotang mga magmamando.” Si Propesor Edward J. Young nag-ingon bahin niining bakak nga mga manalagna: “Dili sila mga pangulo apan, kay nagsunod kon diin ang mga pangulo nag-una, sila yanong nag-ulog-ulog ug nagpaitoy-itoy, nga samag nagkitiwkitiw nga ikog sa usa ka iro.”—Itandi ang 2 Timoteo 4:3.
Bisan ang ‘mga Babayeng Balo ug mga Bata nga Ilo-sa-Amahan’ mga Rebelde
12. Unsa ka lalom ang pagsuhot sa kahiwian sa Israelinhong katilingban?
12 Si Jehova mao ang Manlalaban sa mga babayeng balo ug mga bata nga ilo-sa-amahan. (Exodo 22:22, 23) Bisan pa niana, pamatia kon unsay giingon karon ni Isaias: “Si Jehova dili magmaya bisan sa ilang mga batan-ong lalaki, ug siya dili maluoy sa ilang mga bata nga ilo-sa-amahan ug sa ilang mga babayeng balo; tungod kay silang tanan mga apostata ug mga mamumuhat ug daotan ug ang matag baba nagasulti ug binuang. Tungod niining tanan ang iyang kasuko wala motalikod, apan ang iyang kamot gituy-od pa gihapon.” (Isaias 9:17) Ang apostasya nagdaot sa tanang ang-ang sa katilingban, lakip ang mga babayeng balo ug mga bata nga ilo-sa-amahan! Si Jehova mapailobong nagpadala sa iyang mga manalagna, nga naglaom nga ang mga tawo mag-usob sa ilang panggawi. Pananglitan, “Balik, Oh Israel, kang Jehova nga imong Diyos, kay ikaw napandol sa imong kasaypanan,” mihangyo si Oseas. (Oseas 14:1) Dako gayod ang kaguol sa Manlalaban sa mga babayeng balo ug sa mga bata nga ilo-sa-amahan nga ipahamtang ang paghukom batok pa kanila!
13. Unsay atong makat-onan gikan sa kahimtang sa adlaw ni Isaias?
13 Sama kang Isaias, kita nagkinabuhi sa makuyaw nga mga panahon una pa sa adlaw sa paghukom ni Jehova batok sa mga daotan. (2 Timoteo 3:1-5) Nan, pagkahinungdanon nga ang matuod nga mga Kristohanon, walay sapayan sa ilang kahimtang sa kinabuhi, magpabiling hinlo sa espirituwal, moral, ug sa hunahuna aron mahuptang padayon ang pag-uyon sa Diyos. Sa mabinantayon bantayan unta sa matag usa ang iyang relasyon uban kang Jehova. Walay mausa unta nga nakaikyas na sa “Dakong Babilonya” sa makausa pa “makaambit sa iyang mga sala.”—Pinadayag 18:2, 4.
Bakak nga Pagsimba Magpasanay sa Kabangisan
14, 15. (a) Unsay mosangpot sa pagsimba sa demonyo? (b) Si Isaias nagtagna nga ang Israel makaagom sa unsang pag-antos?
14 Sa pagkatinuod, ang bakak nga pagsimba mao ang pagsimba sa mga demonyo. (1 Corinto 10:20) Ingong gipasundayag sa wala pa ang Lunop, ang impluwensiya sa demonyo mosangpot sa kabangisan. (Genesis 6:11, 12) Nan, dili katingad-ang sa dihang ang Israel nahimong apostata ug misugod pagsimba sa mga demonyo, ang yuta napuno sa kabangisan ug pagkadaotan.—Deuteronomio 32:17; Salmo 106:35-38.
15 Sa tin-awng mahulagwayong mga pulong, si Isaias nagbatbat sa pagkaylap sa pagkadaotan ug kabangisan sa Israel: “Ang pagkadaotan nagdilaab sama gayod sa kalayo; ang mga tunokong tanom ug mga bunglayon lamyon niini. Ug kini mosilaob sa kalibonan sa lasang, ug sila mokayab ingon sa pag-utbo sa aso. Sa mabangis nga kasuko ni Jehova sa mga panon ang yuta misilaob, ug ang mga tawo mahimong ingon sa pagkaon sa kalayo. Walay mopakitag kaluoy bisan sa iyang igsoon. Ug ang usa moputol dapit sa tuo ug tino nga gutomon; ug ang usa mokaon dapit sa wala, ug sila tinong dili mabusog. Sila mokaon ang matag usa sa unod sa iyang kaugalingong bukton, si Manases kang Epraim, ug si Epraim kang Manases. Sila mag-uban batok sa Juda. Tungod niining tanan ang iyang kasuko wala motalikod, apan ang iyang kamot gituy-od pa gihapon.”—Isaias 9:18-21.
16. Sa unsang paagi natuman ang mga pulong sa Isaias 9:18-21?
16 Sama sa siga sa kalayo nga mokaylap gikan sa tunokong tanom ngadto sa tunokong tanom, ang kabangisan di-mapugngang moulbo ug daling makaabot sa “kalibonan sa lasang,” nga magmugnag di-mabangbang nga kabangisan nga samag sunog sa lasang. Ang mga komentarista sa Bibliya nga si Keil ug Delitzsch nagbatbat sa gidak-on sa kabangisan ingong “ang labing mapintasong paglaglag-sa-kaugalingon panahon sa usa ka way-gobyernong gubat sibil. Kay walay malumong pagbati, sila naglamoy sa usag usa nga walay pagkatagbaw.” Lagmit, ang mga tribo ni Epraim ug ni Manases gipili dinhi tungod kay sila mao ang pangunang mga hawas sa amihanang gingharian ug, ingong mga kaliwat sa duha ka anak nga lalaki ni Jose, sila mao ang labing duol nga kadugo sa napulo ka tribo. Ugaling, bisan pa niini gihunong lamang nila ang ilang kabangisan sa kadugo sa dihang sila nakiggubat batok sa Juda sa dapit sa habagatan.— 2 Cronicas 28:1-8.
Ang Hiwi nga mga Maghuhukom Nakatagbo sa Ilang Maghuhukom
17, 18. Unsang kahiwian ang naglungtad sa hudisyal ug administratibong sistema sa Israel?
17 Dayon gipunting ni Jehova ang iyang mahukmanong mata nganha sa hiwi nga mga maghuhukom sa Israel ug ubang opisyales. Kini sila nag-abuso sa ilang gahom pinaagi sa paghukhok sa mga kabos ug sa mga sinakit nga midangop kanila nga nangitag hustisya. Si Isaias nag-ingon: “Alaot kadtong nagahimo ug madaotong mga tulumanon ug kadtong kinsa, kanunayng nagsulat, nagsulat ug lunlon nga kasamok, aron isalikway ang mga timawa gikan sa usa ka buroka ug sa pag-agaw sa hustisya gikan sa mga sinakit sa akong katawhan, aron ang mga babayeng balo mahimong ilang inagaw sa gubat, ug aron ilang agawan bisan ang mga bata nga ilo-sa-amahan!”—Isaias 10:1, 2.
18 Ang Balaod ni Jehova nagdili sa tanang matang sa inhustisya: “Dili gayod kamo magbuhat ug inhustisya sa paghukom. Dili ka magpihigpihig sa timawa, ug dili mo palabihon ang dakong tawo.” (Levitico 19:15) Kay wala magtagad nianang balaora, ang maong mga opisyales naghimo sa ilang kaugalingong “madaotong mga tulumanon” aron malegal nianang katumbas sa labing pintas nga matang sa pagpangawat—ang pagkuha sa gamayng kabtangan sa mga babayeng balo ug mga bata nga ilo-sa-amahan. Siyempre, ang bakak nga mga diyos sa Israel wala makakita sa maong inhustisya, apan si Jehova nakakita. Pinaagi kang Isaias, si Jehova karon nagpunting sa iyang pagtagad niining daotang mga maghuhukom.
19, 20. Sa unsang paagi mausab ang kahimtang sa hiwi nga Israelinhong mga maghuhukom, ug unsay mahitabo ngadto sa ilang “himaya”?
19 “Unsay inyong buhaton sa adlaw sa pagtagad ug sa paggun-ob, sa dihang kini moabot gikan sa halayo? Kang kinsa kamo modangop alang sa tabang, ug asa ninyo ibilin ang inyong himaya, gawas lamang nga ang usa moyukbo gayod ilalom sa mga binilanggo ug nga ang katawhan mangapukan ilalom niadtong gipamatay?” (Isaias 10:3, 4a) Ang mga babayeng balo ug mga bata nga ilo-sa-amahan walay matinud-anong mga maghuhukom nga kadangpan. Nan, pagkaangay nga si Jehova karon nangutana niadtong hiwi nga Israelinhong mga maghuhukom nga maoy dangpan nila karon nga sila papanubagon ni Jehova. Oo, sila hapit nang makahibalo nga “makahahadlok nga butang nga mahulog ngadto sa mga kamot sa buhing Diyos.”—Hebreohanon 10:31.
20 Ang “himaya” niining daotang mga maghuhukom—ang kalibotanong pagtamod, dungog, ug gahom nga duyog sa ilang bahandi ug katungdanan—dili magdugay. Ang pipila mahimong mga dinakpan sa gubat, nga “moyukbo,” o mokuko, taliwala sa ubang mga binilanggo, samtang ang nahibilin patyon, nga ang ilang mga patayng lawas matabonan sa mga patay sa gubat. Ang ilang “himaya” maglakip usab sa tinikas nga bahandi, nga agawon sa kaaway.
21. Tungod sa mga silot nga nadawat sa Israel, ang kasuko ni Jehova batok kanila mihunong ba?
21 Si Isaias nagtiklop niining kataposang seksiyon uban sa makapasubong pasidaan: “Tungod niining tanan [ang tanang kaalaotan nga giantos sa nasod hangtod niadtong panahona] ang iyang kasuko wala motalikod, apan ang iyang kamot gituy-od pa gihapon.” (Isaias 10:4b) Oo, si Jehova may dugang nga igasulti sa Israel. Ang tinuy-od nga kamot ni Jehova dili isibog hangtod iyang ipahamtang ang kataposan, malaglagong hapak ngadto sa rebelyosong amihanang gingharian.
Ayaw Gayod Pabiktima sa Kabakakan ug Interes-sa-Kaugalingon
22. Unsang leksiyon ang atong makat-onan gikan sa nahitabo sa Israel?
22 Ang pulong ni Jehova pinaagi ni Isaias mabug-at diha sa Israel ug ‘wala mobalik kaniya nga walay resulta.’ (Isaias 55:10, 11) Ang kasaysayan nagtala sa makapasubong kataposan sa amihanang gingharian sa Israel, ug mahanduraw lang nato ang kalisdanan nga giantos sa mga molupyo niini. Ingon ka segurado, ang pulong sa Diyos matuman diha sa sistema sa mga butang karon, ilabina diha sa apostatang Kakristiyanohan. Nan, pagkahinungdanon nga ang mga Kristohanon dili mamati sa binakak, batok-Diyos nga propaganda! Tungod sa Pulong sa Diyos, ang inabtik nga mga estratehiya ni Satanas dugay nang nayagyag, mao nga kita dili na matonto nila sama sa katawhan sa karaang Israel. (2 Corinto 2:11) Hinaot kitang tanan dili gayod mohunong sa pagsimba kang Jehova “pinaagi sa espiritu ug kamatuoran.” (Juan 4:24) Nianang kahimtanga, ang iyang tinuy-od nga kamot dili mohapak sa iyang mga magsisimba sama sa nahitabo sa rebelyosong Epraim; ang iyang mga bukton malipayong mohalog kanila, ug siya motabang kanila ubay sa dalan ngadto sa walay-kataposang kinabuhi sa usa ka paraisong yuta.—Santiago 4:8.
[Mga footnote]
a Ang Isaias 9:8–10:4 gilangkoban ug upat ka strophe (mga seksiyon sa garaynong hugpong sa mga pulong), nga ang matag usa gitapos sa daotag-tilimad-on nga berso: “Tungod niining tanan ang iyang kasuko wala motalikod, apan ang iyang kamot gituy-od pa gihapon.” (Isaias 9:12, 17, 21; 10:4) Kining maong galamiton sa katitikan may epekto sa paghugpong sa Isaias 9:8–10:4 ngadto sa usa ka malangkobon nga “pulong.” (Isaias 9:8) Matikdi, usab, nga ang kang Jehova nga “kamot gituy-od pa gihapon,” dili aron itanyag ang pakig-uliay, kondili aron paghukom.—Isaias 9:13.
b Ang mga manalagna ni Jehova ngadto sa amihanang gingharian sa Israel naglakip kang Jehu (dili ang hari), Elias, Micaias, Eliseo, Jonas, Oded, Oseas, Amos, ug Miqueas.
[Hulagway sa panid 139]
Ang pagkadaotan ug kabangisan mikaylap sa Israel samag sunog sa lasang
[Hulagway sa panid 141]
Papanubagon kadtong mobiktima sa uban