LEBANON

[Puti [nga Bukid]].

Sa katibuk-an, kini mao ang kinakasadpan nga tumoy sa duha ka lumbay sa mga bukid nga naglangkob sa kabukiran sa Lebanon. Lagmit nga ang ngalan niini naggikan sa pution nga anapog nga mga pangpang ug mga tayuktok niini o tungod kay ang ibabaw nga bahin sa mga bakilid naputos sa niyebe halos sa tibuok tuig. (Jer 18:14) Nagsukad sa AAS paingon sa HHK sa gitas-ong mga 160 km (100 mi) ubay sa Dagat Mediteranyo, ang kabukiran sa Lebanon maoy buyon sa Kabukiran sa Anti-Lebanon diha sa mga 100 km (60 mi). Ang duha ka lumbay sa mga bukid giulang sa usa ka taas, tabunok nga walog, ang Beqaʽ (Coele-Sirya), nga tali sa 10 ug 16 km (6 ug 10 mi) ang gilapdon. (Jos 11:17; 12:7) Agi niini nga walog, ang Suba sa Orontes moagos paamihanan, samtang ang Litani (nga ang ubos nga bahin gitawag ug Nahr el-Kasimiye) moagos pahabagatan ug moliko libot sa habagatang tumoy sa kabukiran sa Lebanon. Ang Nahr el-Kebir (Eleutherus) moagos saylo sa amihanang tumoy sa kabukiran sa Lebanon.

Gawas lamang sa pipila ka bahin, ang tiilan sa Kabukiran sa Lebanon duol sa Dagat Mediteranyo, nga nagbilin lamang ug hiktin nga patag daplin sa baybayon. Ang mga tayuktok niini nga kabukiran nag-aberids ug tali sa 1,800 ug 2,100 m (6,000 ug 7,000 p) ang gihabogon, nga may duha ka nagbuntaog nga bukid nga mas habog ug kapin sa 900 m (3,000 p). Parehong titip ang mga bakilid sa sidlakan ug kasadpan nga bahin sa kabukiran.

Ang mga bakilid niini sa sidlakan umaw kaayo ug halos walay dagko nga kasapaan. Apan ang dagaya ug tubig nga mga bakilid sa kasadpan adunay mga sapa ug mga lugot. (Itandi ang Aw 4:15.) Ang hinagdan nga mga bakilid sa ubos sa K nga bahin nagpatubo ug mga lugas, parasan, ug prutasan, ingon man sa mulberi, walnut, ug mga kahoyng olibo. (Itandi ang Os 14:5-7.) Daghan ug aguho ang tabunok nga yuta ibabaw sa sandstone, ug diha sa hataas nga dapit makaplagan ang diyutayng kakahoyan sa dagkong mga sedro. Kanhi kini nga mga kahoy milukop sa kabukiran ug ang kahoy niini gigamit sa lainlaing katuyoan. (1Ha 6:9; Aw 3:9; Eze 27:5; tan-awa ang SEDRO.) Ang mga kahoyng fresno, sipres, ug junipero mitubo usab sa Kabukiran sa Lebanon. (1Ha 5:6-8; 2Ha 19:23; Isa 60:13) Lakip sa mga hayop nga nagpuyo niini nga rehiyon mao ang mga iro nga ihalas, gasela, hyena, ug mga lobo. Kanhi ang kalasangan ug ang ihalas nga mga hayop mas dagaya; ang rehiyon gipuy-an sa mga leyon ug mga leopardo. (Aw 4:8; Isa 40:16) Lagmit nga ang kahumot sa dakong kalasangan niini mao ang gitawag ug “kahumot sa Lebanon.”​—Aw 4:11.

Ang rehiyon sa Lebanon wala masakop sa mga Israelinhon ubos sa pagpangulo ni Josue, apan kini nahimong AK nga utlanan sa yuta. (Deu 1:7; 3:25; 11:24; Jos 1:4; 9:1) Apan, ang paganong mga molupyo niining dapita nahimong pagsulay sa pagkamatinumanon sa Israel ngadto kang Jehova. (Huk 3:​3, 4) Kasiglohan sa ulahi, nasakop ni Haring Solomon ang usa ka bahin sa Lebanon ug mihimog pagpanukod didto. (1Ha 9:17-19; 2Cr 8:​5, 6) Lagmit nga usa sa iyang mga gitukod mao ang “torre sa Lebanon, nga naglantaw ngadto sa Damasco.” (Aw 7:4; apan, gisabot kini sa pipila ingong nagtumong sa usa sa mga bukid sa Lebanon.) Niini nga panahon nasakop ni Hiram nga hari sa Tiro ang laing bahin sa Lebanon, nga gikan niana iyang gisuplayan si Solomon ug mga kahoyng sedro ug junipero.​—1Ha 5:7-14.

Masambingayong Paggamit. Daghan sa mga paghisgot sa Lebanon diha sa Kasulatan gilangkit sa pagkamabungahon (Sal 72:16; Isa 35:2) ug sa malamboong kalasangan niini, ilabina sa dagkong mga sedro niini. (Sal 29:5) Ang Lebanon sagad nga gigamit sa mahulagwayong paagi. Kini gihulagway nga samag nanglipaghong, nga miduyog sa kasubo sa yuta sa Juda nga gilaglag sa Asiryanhong kasundalohan. (Isa 33:​1, 9) Apan, ang kasundalohang Asiryanhon mismo nakaagom ug katalagman, nga gipukan sama sa mga kahoy sa Lebanon. (Isa 10:24-26, 33, 34) Ang makatalagmanong mga sangpotanan tungod sa paghukom ni Jehova gipakasama sa pagkalaya sa kabulakan sa Lebanon. (Nah 1:4) Apan, diha sa tagna sa pagpasig-uli gihisgotan nga ang kalasangan sa Lebanon mahimong mabungahong prutasan ug gilarawan ang bug-os nga pagkausab sa kahimtang.​—Isa 29:​17, 18.

Pinaagi kang Jeremias, si Jehova miingon “mahitungod sa balay sa hari sa Juda, ‘Ikaw ingon sa Gilead alang kanako, ang ulo sa Lebanon.’” (Jer 22:6) Ang “balay” mopatim-awng nagtumong sa kinatibuk-ang mga tinukod nga naglangkob sa palasyo. (Jer 22:​1, 5) Kay nahimutang sa usa ka bantaaw nga dapit, ang lokasyon sa palasyo maoy halangdon ug matahom, sama sa Lebanon. Dugang pa, ang kahoyng sedro maoy gigamit sa kinadak-ang bahin sa pagpanukod sa lainlaing mga edipisyo sa hari didto. (1Ha 7:2-12) Si Haring Jehoiakim, nga nakadungog sa mga pulong nga gitala sa Jeremias 22:​6, migamit ug sedro nga mga tabla alang sa iyang maluho nga palasyo. (Jer 22:13-15) Busa, ang dapit sa palasyo nahisama sa usa ka matahom nga lasang sa mga tinukod nga sedro ug haom nga ikatandi sa Lebanon ug sa siot ug kakahoyan nga Gilead. Si Jehova nagpasidaan sa Juda nga kon si Haring Jehoiakim, ang iyang mga alagad, ug ang katawhan dili magpahamtang ug hustisya, ang ‘balay mahimong usa na lamang ka kagun-oban’ (Jer 22:1-5) ug kadtong nagpuyo sa mahulagwayong Lebanon (Jerusalem), “nga nagsalag diha sa mga sedro,” makaagom ug katalagman.​—Jer 22:23; tan-awa usab ang Eze 17:​2, 3.

Sa susama, ang tinguha sa Asiryanhon nga si Haring Senakerib nga ‘motungas sa hataas nga dapit sa bukirong mga rehiyon, ang kinalay-ang mga bahin sa Lebanon,’ ug “putlon ang habog nga mga sedro niini” mopatim-aw nga nagtumong sa iyang mga intensiyon labot sa Jerusalem. (Isa 37:21-24) Ang matagnaong mga pulong mahitungod sa kapintasan nga himoon ngadto sa Lebanon (Hab 2:17) lagmit nagtumong sa kalamidad nga modangat sa Jerusalem. O tingali kini mahimong sabton nga literal ingong nagtumong sa pagkadaot sa kalasangan sa Lebanon tungod sa gubat.​—Itandi ang Isa 14:5-8.

Ang tagna ni Zacarias (10:10) nagpunting sa panahon sa dihang dad-on ni Jehova pagbalik ang iyang katawhan ngadto sa yuta sa Gilead ug sa Lebanon. Niini nga kahimtang ang Lebanon lagmit nagtumong sa teritoryo sa K sa Jordan, sanglit ang Gilead nagtumong sa yuta sa S sa Jordan.