Usa ka Basahon sa mga Tagna

Interesado ang mga tawo sa umaabot. Sila mangitag kasaligang mga panagna mahitungod sa daghang ulohan, gikan sa mga prediksiyon bahin sa panahon ngadto sa mga ilhanan sa ekonomiya. Ugaling, sa dihang molihok sila sumala nianang mga panagnaa kasagarang mahiubos sila. Ang Bibliya naundan ug daghang prediksiyon, o mga tagna. Unsa ka tukma kanang mga tagnaa? Kana ba maoy kasaysayan nga abanteng gisulat? O kana ba kasaysayan nga nagpakaaron-ingnong tagna?

ANG Romanong estadista nga si Cato (234-149 W.K.P.) gikatahong miingon: “Natingala ako kon nganong dili mokatawa ang usa ka mananagna sa dihang siya makakitag laing mananagna.”¹ Sa tinuoray, hangtod karong adlawa daghang tawo maoy matahapon sa mga manghihimalad, mga astrologo, ug ubang mga mananagna. Kasagarang ang ilang mga prediksiyon naliminan ug di-klarong mga pulong ug mabadbad sa nagkadaiyang mga paagi.

Apan, unsay ikasulti bahin sa mga tagna sa Bibliya? Aduna bay hinungdan nga magmatahapon? O aduna bay pasikaranan nga magmasaligon?

Dili Lamang May-Basehanang mga Panaghap

Ang mga tawong may kahibalo mahimong mosulay paggamit sa dayag nga dagan sa mga panghitabo aron ipahayag ang tukmang mga pangagpas bahin sa umaabot, apan sila dili gayod tukma sa tanang panahon. Ang librong Future Shock nag-ingon: “Ang matag katilingban nag-atubang dili lamang sa sunodsunod lagmit nga mga umaabot, kondili sa daghang posibleng mga umaabot, ug sa panagbangi mahitungod sa gipalabing mga umaabot.” Kini midugang: “Siyempre, walay usang ‘makahibalo’ sa umaabot sa bug-os absolutong diwa. Makahan-ay lamang kita sa sistematikong paagi ug makapalalom sa atong mga pangagpas ug makasulay paghinapos kon unsay lagmit nga mga panghitabo.”²

Apan ang mga magsusulat sa Bibliya wala lamang “mosulay paghinapos kon unsay lagmit nga mga panghitabo” kon bahin sa “mga pangagpas” bahin sa umaabot. Ni ang ilang mga prediksiyon dili igsapayan ingon nga di-klarong mga pahayag nga mabadbad sa nagkadaiyang mga paagi. Sa kasukwahi, daghan sa ilang mga tagna gilitok nga may talagsaong katin-aw ug espesipiko kaayo, nga kadaghanan nagtagna sa kaatbang gayod sa madahom. Ingong pananglitan tagda ang abanteng gisulti sa Bibliya bahin sa karaang siyudad sa Babilonya.

‘Silhigon Pinaagi sa Silhig sa Kalaglagan’

Ang karaang Babilonya nahimong “ang mutya sa mga gingharian.” (Isaias 13:​19, The New American Bible) Kining haluag nga siyudad sa estratehikanhon nahimutang sa ruta sa pamatigayon gikan sa Persianhong Gulpo abot sa Dagat Mediteranyo, nga nagsilbing komersiyal nga bodega sa patigayon sa mamala ug sa dagat tali sa Sidlakan ug Kasadpan.

Pagkaikapitong siglo W.K.P., ang Babilonya morag di-mapukan nga kaulohan sa Babilonyanhong Imperyo. Ang siyudad nagkabayo sa Subang Euprates, ug ang katubigan sa suba gigamit aron maporma ang lapad, lalom nga trinsera palibot sa kuta ug konektadong mga kanal. Dugang pa, ang siyudad napanalipdan sa dagko kaayong dobleng mga paril, nga gipalig-on sa daghang depensang mga torre. Dili katingad-an nga ang mga lumolupyo niini mibatig kasegurohan.

Bisan pa niana, sa ikawalong siglo W.K.P., una pa modangat ang Babilonya sa pungkay sa kahimayaan niini, si propetang Isaias mitagna nga ang Babilonya ‘silhigon pinaagi sa silhig sa kalaglagan.’ (Isaias 13:​19; 14:​22, 23) Si Isaias nagbatbat usab sa paagi mismo nga mapukan ang Babilonya. Ang mga manunulong ‘magpamala’ sa iyang mga suba​—ang tinubdan sa samag-kuta nga depensa​—nga nagpahuyang sa siyudad. Gihatag pa ni Isaias ang ngalan sa magpupukan​—“si Ciro,” nga usa ka bantogang Persianong hari, “nga sa iyang atubangan ang mga ganghaan pagabuksan ug walay mga pultahan nga sirhan.”​—Isaias 44:​27–​45:​2, The New English Bible.

Kadto maoy maisogong mga prediksiyon. Apan nagnuod ba kini? Ang kasaysayan motubag.

“Walay Panagsangka”

Duha ka siglo human itala ni Isaias ang iyang tagna, sa gabii sa Oktubre 5, 539 W.K.P., ang kasundalohan sa Medo-Persia ubos sa pagmando ni Ciro nga Bantogan nagkampo duol sa Babilonya. Apan masaligon ang mga Babilonyanhon. Sumala sa Gregong historyano nga si Herodotus (ikalimang siglo W.K.P.), sila may pondong mga pagkaon nga paigo sa daghang tuig.³ Duna usab silay Subang Euprates ug dagkong mga paril sa Babilonya nga nanalipod kanila. Bisan pa niana, niadtong gabhiona mismo, sumala sa Kronika ni Nabonido, “ang kasundalohan ni Ciro misulod sa Babilonya nga walay panagsangka.”⁴ Sa unsang paagi nahitabo kadto?

Si Herodotus misaysay nga sa sulod sa siyudad, ang mga tawo “nanagsayaw ug nagsadya panahon sa usa ka pista.”⁵ Sa gawas, hinunoa, gipatipas ni Ciro ang katubigan sa Euprates. Samtang mimabaw ang tubig, ang iyang kasundalohan milatas sa pinakasalog sa suba, nga ang tubig kutob sa ilang mga paa. Sila mimartsa agi sa nagbuntaog nga mga paril ug misulod sa gitawag ni Herodotus “ang mga ganghaan nga nabuksan lahos sa suba,” mga ganghaan nga sa kadanghag wala masirhi.⁶ (Itandi ang Daniel 5:​1-4; Jeremias 50:​24; 51:​31, 32.) Ang ubang mga historyano, lakip si Xenophon (c. 431–c. 352 W.K.P.), ingon man mga papan nga may sinulat nga cuneiform nga nakaplagan sa mga arkeologo, nagpamatuod sa kalit nga pagkapukan sa Babilonya ngadto kang Ciro.⁷

Ang tagna ni Isaias bahin sa Babilonya sa ingon natuman. O natuman ba? Posible ba nga kini dili usa ka prediksiyon apan nasulat lamang human sa pagkahitabo? Sa tinuoray, ang sama ikasukna bahin sa ubang mga tagna sa Bibliya.

Kasaysayan nga Nagpakaaron-ingnon nga Tagna?

Kon ang mga propeta sa Bibliya​—lakip si Isaias​—nag-usab lamang pagsulat sa kasaysayan aron mopatim-awng tagna, nan ang maong mga tawo maoy abtik lamang nga mga limbongan. Apan unsa may ilang motibo sa maong panglansis? Ang matuod nga mga propeta nagpahibalo dayon nga dili sila mahiphipan. (1 Samuel 12:​3; Daniel 5:17) Ug ato nang nahisgotan ang makapatuo nga ebidensiya nga ang mga magsusulat sa Bibliya (daghan kanila mga propeta) maoy mga tawong kasaligan nga andam mopadayag bisan sa ilang kaugalingong makauulaw nga mga sayop. Mopatim-aw nga lagmit dili mahitabo nga kanang matanga sa mga tawo makiling sa paghimog komplikadong mga panglimbong, nga ang kasaysayan ipakaaron-ingnon nga tagna.

Aduna pay lain nga pagatagdon. Daghang tagna sa Bibliya naundan ug masakit nga mga panaway sa katawhan mismo sa mga propeta, nga naglakip sa mga saserdote ug sa mga magmamando. Si Isaias, pananglitan, misaway sa mangil-ad nga moralidad sa mga Israelinhon​—sa mga pangulo ug katawhan​—sa iyang adlaw. (Isaias 1:​2-10) Ang ubang mga propeta kusganong nagyagyag sa mga sala sa mga saserdote. (Sofonias 3:​4; Malaquias 2:​1-9) Lisod nga hunahunaon kon nganong magtukodtukod silag mga tagna nga naundan sa labing hait nga mga panaway nga mahanduraw batok sa ilang katawhan mismo ug kon nganong ang mga saserdote nakigkunsabo sa maong panglansis.

Dugang pa, sa unsang paagi ang mga propeta​—kon sila maoy mga impostor​—nakahimo sa maong panglimbong? Ang pagkamay-kahibalo gidasig sa Israel. Sukad sa linghod nga panuigon, ang mga bata gitudloan sa pagbasa ug pagsulat. (Deuteronomio 6:​6-9) Giawhag ang pribadong pagbasa sa Kasulatan. (Salmo 1:2) May publikong pagbasa sa Kasulatan sa mga sinagoga sa senemanang Igpapahulay. (Buhat 15:21) Mopatim-awng dili posible nga ang tibuok may-kahibalong nasod, nga sinati sa Kasulatan, malimbongan sa maong panglansis.

Gawas pa, adunay labaw pa sa tagna ni Isaias bahin sa pagkapukan sa Babilonya. Nalakip niini ang usa ka detalye nga dili gayod masulat human sa katumanan.

“Siya Dili na Gayod Pagapuy-an”

Unsay mahitabo sa Babilonya human sa pagkapukan niini? Si Isaias mitagna: “Siya dili na gayod pagapuy-an, ni siya magapuyo sulod sa sunodsunod nga kaliwatan. Ug ang taga-Arabia dili na didto magpatindog sa iyang tolda, ug walay mga magbalantay sa karnero ang magpalubog didto sa ilang mga kahayopan.” (Isaias 13:​20) Mahimong katingad-anan, sa pagsulti sa labing menos, nga itagna nga ang maong maayong-pagkabutang nga siyudad sa permanente dili na pagapuy-an. Ang mga pulong ni Isaias nahisulat kaha human nga iyang nakit-ang naawaaw ang Babilonya?

Human mabihag ni Ciro, ang may molupyo nga Babilonya​—bisan pag dili na dungganon​—nagpadayon sa kasiglohan. Hinumdomi nga ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat naglakip sa usa ka kopya sa kompletong basahon ni Isaias nga pinetsahan sa ikaduhang siglo W.K.P. Sa maomaong panahon nga gikopya ang maong linukot, ang mga Partianhon maoy nagmando sa Babilonya. Sa unang siglo K.P., dihay mga Hudiyo nga namuyo sa Babilonya, ug ang magsusulat sa Bibliya nga si Pedro mibisita didto. (1 Pedro 5:13) Niadtong panahona, ang Linukot nga Basahon ni Isaias sa Patayng Dagat naglungtad na sa halos duha ka siglo. Busa, sa unang siglo K.P., ang Babilonya dili pa bug-os nga naawaaw, apan ang basahon ni Isaias dugay na kaayong nahuman una pa sa maong panahon.a

Sumala sa gitagna, ang Babilonya sa kadugayan nahimo lamang nga “mga tapok sa mga bato.” (Jeremias 51:37) Sumala sa Hebreohanong eskolar nga si Jerome (ikaupat nga siglo K.P.), sa iyang adlaw ang Babilonya maoy usa ka pangayamang natad nga niana “ang tanang matang sa mga mananap” naglaaglaag.⁹ Ang Babilonya nagpabiling awaaw hangtod karong adlawa.

Si Isaias wala mabuhi nga nakakita sa pagkaawaaw sa Babilonya. Apan ang kagun-oban nianang sa nangagi gamhanang siyudad, mga 80 kilometros habagatan sa Baghdad, sa modernong Iraq, mahilomong nagpamatuod sa pagkatuman sa iyang mga pulong: “Siya dili na gayod pagapuy-an.” Ang pagpasig-uli sa Babilonya ingong usa ka atraksiyon sa turista tingali makadanig mga bisita, apan ang “mga anak ug mga liwat” sa Babilonya nahanaw na hangtod sa hangtod.​—Isaias 13:​20; 14:​22, 23.

Sa ingon si propeta Isaias wala magpahayag ug di-klarong mga prediksiyon nga ikapahaom lamang sa bisan unsang umaabot nga panghitabo. Ni siya nagsulat pag-usab sa kasaysayan aron himoon kanang daw tagna. Palandonga kini: Nganong ang usa ka impostor mangahas “pagpanagna” sa butang nga mahitungod niana siya walay bug-os nga gahom​—nga ang gamhanang Babilonya dili na gayod pagapuy-an pag-usab?

Kining tagnaa bahin sa pagkapukan sa Babilonya mao lamay usa ka pananglitan gikan sa Bibliya.b Daghang tawo ang nakasabot nga ang pagkatuman sa mga tagna niini nagpaila nga ang Bibliya naggikan gayod sa tinubdang labaw kay sa tawo. Tingali mouyon ka nga, labing menos, kining basahona sa mga tagna takos nga pagasusihon. Tino ang usa ka butang: Adunay dako kaayong kalainan tali sa di-klaro o makapaukyab nga mga prediksiyon sa modernong-adlaw nga mga mananagna ug sa tin-aw, ugdang, ug espesipikong mga tagna sa Bibliya.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 28]

Ang mga magsusulat sa Bibliya tinuod bang mga propeta o abtik nga mga limbongan?

[Hulagway sa panid 29]

Ang kagun-oban sa karaang Babilonya