IRONG IHALAS
1. [Heb., shu·ʽalʹ; Gr., a·loʹpex].
Usa ka hayop nga talinison ug nawong, may dako, tangkag, pormag triyanggulo nga mga dalunggan, ug baga kaayog balhibo ang ikog. Ang irong ihalas (Vulpes vulpes) ilado sa kamalansison niini, ug tingali labot niining kinaiyaha nga si Jesu-Kristo nagtawag kang Haring Herodes ingon nga “kanang irong ihalas.” (Luc 13:32) Aron makalingkawas sa mga kaaway niini, ang irong ihalas mas nagdepende sa lipatlipat kay sa katulin, bisan tuod nga sa mubong distansiya kini nga hayop gitaho nga makadagan sa gikusgong kapin sa 70 km/oras (43 mko).
Si Jesu-Kristo, sa pagpasidaan sa usa ka tawo nga nagtinguha sa pagsunod kaniya, nagpunting sa kamatuoran nga ang mga irong ihalas adunay mga lungib, apan ang Anak sa tawo walay dapit nga kapahilunaan sa iyang ulo. (Mat 8:20; Luc 9:58) Gawas lang kon ang mga irong ihalas mogamit sa usa ka kinaiyanhong liki sa pangpang o sa biniyaan o inilog nga lungag sa laing hayop, kini sagad maglungag diha sa yuta aron mahimong puy-anan niini.
Sumala sa mga naturalista, ang irong ihalas sa pagkatinuod dili tigpanukob ug mga langgam ug mga manok ingon sa gipatuo labot niini. Lakip sa pagkaon niini nga hayop mao ang mga insekto, ilaga ug ubang gagmayng mga hayop, langgam, patayng mga hayop, balili, ug mga prutas. (Aw 2:15) Ang ika-18 nga siglong naturalista nga si F. Hasselquist nagtaho nga sa kasilinganan sa Betlehem ug sa ubang dapit ang mga lakang gihimo aron mabantayan ang pag-atake sa mga irong ihalas nganha sa mga parasan sa dihang hinog na ang mga ubas.—Voyages and Travels in the Levant, London, 1766, p. 184.
Ang Kasulatan naghisgot sa mga irong ihalas nga nagpuyo sa biniyaang mga dapit, bisan sa mga kagun-oban, nga halayo sa puloy-anan sa mga tawo. (Lam 5:18; Eze 13:4) Giasoy usab niini ang paggamit ni Samson sa 300 ka irong ihalas aron sunogon ang mga uhay, parasan, ug kaolibohan sa mga Filistehanon (Huk 15:4, 5) ug ang pagtamay ni Tobias nga Ammonhanon nga ‘bisan ang usa ka irong ihalas makalumpag sa paril sa Jerusalem’ nga gitukod pag-usab sa napasig-uling mga Hudiyo.—Neh 4:3.
2. [Heb., tan].
Usa ka matang sa iro nga may taas, talinisong simod ug baga nga balhibo sa ikog. Kini nga hayop (Canis aureus) makaplagan gihapon sa Palestina. Bisan tuod kini nga iro moatake ug mopatay ug mga langgam ug mga manok ug bisan sa mga nating karnero ug, gani, mokaon ug bisan unsa, hasta prutas, kini sa panguna maoy kumakaog patayng mananap. Busa, kini nga hayop may mapuslanong serbisyo, sanglit ang mga patayng mananap mahimong sanayanan sa mga kagaw. Ang mga irong ihalas sagad nga mangitag tukbonon sa magabii, nga mag-inusara, tinagurha, o ingong gamayng grupo. Sa maadlaw sagad nga sila matulog sa biniyaang mga dapit, mga lungag diha sa yuta, mga langob, biniyaang mga tinukod, o mga kagun-oban.
Sanglit ang mga irong ihalas nanimuyo sa biniyaan, mingaw, ug samag desyerto nga mga dapit, ang puy-anan sa mga irong ihalas malarawanong gigamit diha sa Kasulatan aron sa paghulagway sa bug-os nga pagkabiniyaan, nga walay tawong nagpuyo. Ang lainlaing mga tagna naggamit sa irong ihalas sa pagtagna sa kalaglagan sa Jerusalem, sa mga siyudad sa Juda, Hazor, Babilonya, ug Edom. (Jer 9:11; 10:22; 49:33; 51:37; Isa 34:5, 13; Mal 1:3) Ang Bibliya naghisgot usab sa pagminatay o pag-uwang sa irong ihalas. (Isa 13:22; Miq 1:8) Ang pag-uwang sa irong ihalas magsugod sa pagsalop sa adlaw ug maoy usa ka taas nga pag-uwang, nga sublion sa tulo o upat ka higayon, ug moanam-anam pagtaas ang tono sa matag pag-uwang. Unya ang pag-uwang matapos pinaagig sunodsunod nga mugbo, kusog, taliis nga mga pagpaghot.
Diha sa Kasulatan ang irong ihalas masubsob nga gilarawan sa masambingayong paagi. Si Job, sa paghubit sa iyang masulub-ong kahimtang, mituaw nga siya nahimong “igsoon sa mga irong ihalas.” (Job 30:29) Mahitungod sa makauulawng kapildihan sa katawhan sa Diyos, ang salmista, nga tingali nagtumong sa panggubatan diin ang mga irong ihalas nagtipon aron kaonon ang mga pinatay (itandi ang Sal 68:23), nagbangotan: “Ikaw nagdugmok kanamo sa dapit sa mga irong ihalas.” (Sal 44:19) Ang paglikos sa Babilonya batok sa Jerusalem niadtong 607 W.K.P. nagpahinabog grabeng gutom, nga tungod niana ang mga inahan nawad-ag kaluoy sa kaugalingon nilang mga anak. Sa ingon tukmang gipakita ni Jeremias ang kabangis “sa akong katawhan” nga kasukwahi sa inahanong pag-atiman sa mga irong ihalas.—Lam 4:3, 10.
Gumikan sa grabeng hulaw sa yuta sa Juda sa dihang kini wala panalangini ni Jehova, ang mga sebra gihulagway nga naghingos ug hangin, nga mao, naghingalhingal, sama sa mga irong ihalas. (Jer 14:1, 2, 6) Sa laing bahin, labot sa pagpasig-uli sa iyang katawhan, si Jehova misaad nga ang puloy-anang dapit sa mga irong ihalas tuboan ug mga balili, mga tangbo, ug mga tanom nga papiro. Ug tungod sa pagtagana ni Jehova ug tubig sa iyang katawhan diha sa kamingawan, himayaon siya sa mga hayop lakip sa mga irong ihalas.—Isa 35:7; 43:20, 21.