NAHIBALO KA BA?

Gisuportahan ba sa arkeolohiya ang rekord sa Bibliya?

Si Haring Sargon II sa Asirya nga gidibuho sa bato — Hari sa Asirya nga si Sargon II, gihisgotan sa Isaias 20:1

Matod sa usa ka artikulo nga gipatik sa Biblical Archaeology Review, ang paglungtad sa “mga 50” ka tawong gihisgotan sa Hebreohanong Kasulatan makompirmar na pinaagig mga nakubkoban sa mga arkeologo. Lakip niini ang 14 ka hari sa Juda ug Israel, apil ang ilado nga mga hari sama kang David ug Ezequias, ug ang dili ilado nga sama kang Menahem ug Peka. Lakip sab sa listahan ang 5 ka Paraon ug 19 ka hari sa Asirya, Babilonya, Moab, Persia, ug Sirya. Pero, dili lang mga hari ang makita diha sa Bibliya ug sa arkeolohikal nga rekord. Makita sab ang ubang dili kaayo ilado, sama sa hataas nga mga saserdote, eskriba, ug uban pang opisyal.

“Giuyonan sa daghang eskolar” nga ang maong mga indibiduwal tinuod nga naglungtad, matod pa sa artikulo. Siyempre, makita pod sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang daghan pang mga tawo sa kasaysayan nga ang kadaghanan kanila gipamatud-an sa arkeolohiya sama ni Herodes, Poncio Pilato, Tiberio, Caifas, ug Sergio Paulo.

Kanus-a nahanaw ang mga leyon sa kayutaan nga gihisgotan sa Bibliya?

Gipasinawng eskultora sa leyon nga gama sa tisa — Sinawng dekorasyon nga tisa sa karaang Babilonya

Bisag wala nay mga leyon sa kalasangan sa Israel karon, pamilyar niini ang mga magsusulat sa Bibliya kay mga 150 ka beses kining gihisgotan sa Kasulatan. Kadaghanan sa maong paghisgot simboliko; apan, ang uban aktuwal gyod nga pakigharong sa mga leyon. Pananglitan, si Samson, David, ug Benaias gihisgotan nga nakapatayg leyon. (Maghuhukom 14:5, 6; 1 Samuel 17:34, 35; 2 Samuel 23:20) Ang uban pod gipatay sa mga leyon.—1 Hari 13:24; 2 Hari 17:25.

Sa kakaraanan, ang Asiatic lion (Panthera leo persica) makita sa Asia Minor ug Gresya hangtod sa Palestina, Sirya, Mesopotamia, ug amihanan-kasadpang India. Kini nga hayop gikahadlokan, gitahod, ug sagad makita sa karaang mga dibuho sa Near East. Diha sa mga paril sa Processional Way sa karaang Babilonya, makita ang talagsaon ug gipasinawng mga eskultora sa leyon nga gama sa tisa.

Sa wala pa ang 1200 C.E., ang mga sundalo sa Krusada gikataho nga nangayam ug mga leyon sa Palestina. Lagmit ang mga leyon nahanaw sa maong dapit di pa dugay human sa tuig 1300. Pero, gitaho nga duna gihapoy mga leyon sa Mesopotamia ug Sirya hangtod sa 1801-1900 C.E. ug sa Iran ug Iraq sa sayong bahin sa 1901-2000 C.E.