Ampingi ang Imong Kasingkasing

“Labaw sa tanan nga pagabantayan, ampingi ang imong kasingkasing, kay niana nagagikan ang mga tuboran sa kinabuhi.”—PROVERBIO 4:23.

1, 2. Nganong kinahanglan natong ampingan ang atong kasingkasing?

USA ka tigulang nga lalaki sa isla sa Caribbean migula gikan sa iyang salipdanan human sa usa ka bagyo. Sa naglantaw siya sa kadaot sa iyang palibot, iyang namatikdan nga wala na ang dako kaayong kahoy nga nagbarog sa daghan nang katuigan duol sa iyang ganghaan sa atubangan. ‘Ngano man nga napukan kini,’ siya natingala, ‘samtang ang mas gagmayng mga kahoy sa palibot wala ra maunsa?’ Natubag ang iyang pangutana sa dihang iyang gitan-aw ang tuod sa natumba nga kahoy. Ang nasulod nga bahin sa morag dili-matarog nga kahoy nagabok na, ug ang bagyo igo lang nagpadayag sa wala hikit-i nga kadaot.

² Pagkadakong kasub-anan sa dihang ang usa ka matuod nga magsisimba nga daw lig-ong nakagamot diha sa Kristohanong dalan sa kinabuhi madaog sa usa ka pagsulay sa pagtuo. Tinuod ang giingon sa Bibliya nga “ang kiling sa kasingkasing sa tawo daotan sukad pa sa iyang pagkabatan-on.” (Genesis 8:21) Kini nagpasabot nga kon dili magtukaw kanunay, bisan ang maayong mga kasingkasing madani sa pagbuhat ug daotan. Sanglit walay dili-hingpit nga kasingkasing sa tawo nga dili maapektohan sa moral nga kadunotan, kinahanglan nga atong isipong seryoso ang tambag: “Labaw sa tanan nga pagabantayan, ampingi ang imong kasingkasing.” (Proverbio 4:23) Busa sa unsang paagi atong maampingan ang atong mahulagwayong kasingkasing?

Regular nga Pagsusi—Hinungdanon

3, 4. (a) Unsang mga pangutana ang mahimong isukna mahitungod sa literal nga kasingkasing? (b) Unsay makatabang kanato sa pag-usisa sa atong mahulagwayong kasingkasing?

³ Kon moadto ka sa doktor aron magpasusi, malagmit iyang susihon ang imong kasingkasing. Ang imo bang katibuk-ang panglawas, apil na ang imong kasingkasing, nagpaila nga ikaw nagdawat ug igong mga sustansiya? Komosta ang presyon sa imong dugo? Regular ba ug kusog ang pitik sa imong kasingkasing? Ikaw ba dunay igong ehersisyo? Ang imo bang kasingkasing nag-antos sa wala-kinahanglanang tensiyon?

⁴ Kon ang literal nga kasingkasing nagkinahanglan ug regular nga pagsusi, komosta ang imong mahulagwayong kasingkasing? Si Jehova nag-usisa niini. (1 Cronicas 29:17) Busa usisaon usab nato kini. Sa unsang paagi? Pinaagi sa pagsukna ug mga pangutana sama sa: Nagadawat ba ang akong kasingkasing ug igong espirituwal nga pagkaon pinaagi sa makanunayong personal nga pagtuon ug pagtambong sa tigom? (Salmo 1:1, 2; Hebreohanon 10:24, 25) Gihatagan ba ug dakong pagtagad sa akong kasingkasing ang mensahe ni Jehova sama sa “nagdilaab nga kalayo nga natakpan sulod sa akong kabukogan,” nga nagpalihok kanako sa pagpakig-ambit sa buluhatong pagsangyaw sa Gingharian ug paghimog tinun-an? (Jeremias 20:9; Mateo 28:19, 20; Roma 1:15, 16) Napalihok ba ako nga kusganong manlimbasog mismo, nga makigbahin sa usa ka matang sa bug-os-panahong ministeryo kon mahimo? (Lucas 13:24) Sa unsang matang sa palibot akong ginaladlad ang akong mahulagwayong kasingkasing? Ako ba nagtinguha nga makig-uban sa mga tawo kansang mga kasingkasing nahiusa sa matuod nga pagsimba? (Proverbio 13:20; 1 Corinto 15:33) Hinaot nga kita daling mohatag ug pagtagad sa bisan unsang kakulangan ug mohimog mga lakang aron matul-id dihadiha ang kahimtang.

 5. Unsay mapuslanong katuyoan sa mga pagsulay sa pagtuo?

⁵ Kita sagad makasinati ug mga pagsulay sa pagtuo. Kini mohatag kanato ug mga kahigayonan nga mapanid-an ang kahimtang sa atong kasingkasing. Si Moises miingon ngadto sa mga Israelinhon nga hapit nang mosulod sa Yutang Saad: ‘Ikaw gipalakat ni Jehova nga imong Diyos niining kap-atan ka tuig sa kamingawan, aron sa pagpaubos kanimo, sa pagbutang kanimo sa pagsulay aron mahibaloan kon unsa ang anaa sa imong kasingkasing, kon imo bang tumanon ang iyang kasugoan o dili.’ (Deuteronomio 8:2) Dili ba kasagarang makurat kita sa mga pagbati, tinguha, o reaksiyon nga motungha sa dihang atong maatubang ang wala-damhang mga kahimtang o mga tentasyon? Ang mga pagsulay nga tugotan ni Jehova nga mahitabo tino nga makapaamgo kanato sa atong mga depekto, nga maghatag kanato ug kahigayonan nga mohimog pag-uswag. (Santiago 1:2-4) Hinaot nga dili kita mapakyas sa pagpalandong ug pag-ampo bahin sa atong sanong sa mga pagsulay!

Unsay Gipadayag sa Atong mga Pulong?

 6. Ang mga butang nga gusto natong hisgotan nagpadayag ug unsa bahin sa atong kasingkasing?

⁶ Sa unsang paagi nato matino kon unsay atong gitipigan diha sa atong kasingkasing? Si Jesus miingon: “Ang maayong tawo magapagula ug maayo gikan sa maayong bahandi sa iyang kasingkasing, apan ang tawong daotan magapagula kon unsay daotan gikan sa iyang daotang bahandi; kay gikan sa kadagaya sa kasingkasing ang iyang baba magasulti.” (Lucas 6:45) Ang kasagaran natong hisgotan maoy usa ka maayong ilhanan kon unsay gihukom nga buhaton sa atong kasingkasing. Kita ba sagad nga maghisgot bahin sa materyal nga mga butang ug sa sekular nga mga kalamposan? O ang ato bang mga panaghisgot nasentro kanunay diha sa espirituwal nga mga butang ug sa teokratikanhong mga tumong? Imbes nga maghisgot bahin sa mga sayop sa uban, kita ba mahigugmaong makiling sa pagtabon niini? (Proverbio 10:11, 12) Kita ba hilig nga maghisgot kanunay bahin sa mga tawo ug sa mga panghitabo sa ilang mga kinabuhi apan talagsa rang maghisgot bahin sa espirituwal ug matulon-anon nga mga butang? Dili kaha ilhanan kini nga naghatag kita ug sobrang interes sa personal nga mga kalihokan sa ubang mga tawo?—1 Pedro 4:15.

 7. Unsang pagtulon-an bahin sa pag-amping sa atong kasingkasing ang atong makat-onan gikan sa asoy bahin sa napulo ka igsoong lalaki ni Jose?

⁷ Tagda ang nahitabo sa usa ka dakong pamilya. Ang napulo ka magulang nga mga anak nga lalaki ni Jacob ‘wala makahimo sa pagsulti nga makigdaiton’ sa ilang manghod nga si Jose. Ngano man? Nangabugho sila tungod kay siya mao ang paboritong anak sa ilang amahan. Sa ulahi sa dihang si Jose gipanalanginan ug mga damgo gikan sa Diyos, nga nagpamatuod nga siya may pag-uyon ni Jehova, sila nakakaplag “ug dugang hinungdan sa pagdumot kaniya.” (Genesis 37:4, 5, 11) Sa walay kokaluoy, ilang gibaligya ang ilang igsoon aron mahimong ulipon. Dayon, sa paningkamot nga ililong ang ilang daotang buhat, ilang gilimbongan ang ilang amahan pinaagi sa pagpatuo kaniya nga gipatay si Jose sa usa ka mapintas nga mananap. Ang napulo ka igsoong lalaki ni Jose napakyas sa pag-amping sa ilang kasingkasing niadtong higayona. Kon kita may kiling nga manaway sa uban, dili kaha nagpamatuod kana nga dunay kasina o pangabugho sa atong kasingkasing? Kinahanglang magmabinantayon kita sa pag-usisa kon unsay mogula sa atong baba ug magmaabtik sa pagluka sa sayop nga mga kiling.

 8. Unsay makatabang kanato sa pag-usisa sa atong kasingkasing kon kita nakapamakak?

⁸ Bisan pag “dili gayod mahimo nga mamakak ang Diyos,” ang dili-hingpit nga mga tawo may kiling nga mamakak. (Hebreohanon 6:18) “Ang tanang tawo bakakon,” mimulo ang salmista. (Salmo 116:11) Namakak gani si apostol Pedro sa dihang iyang gilimod si Jesus sa makatulo ka beses. (Mateo 26:69-75) Tin-aw, kita angayng mag-amping sa paglikay sa kabakakan, kay gidumtan ni Jehova ang “bakakon nga dila.” (Proverbio 6:16-19) Kon ugaling nakapamakak kita, maalamong analisahon ang hinungdan. Tungod ba kini sa kahadlok sa tawo? Ang kahadlok ba nga masilotan mao ang hinungdan? Basin ang paglikay nga madaot ang atong reputasyon o ang tumang kahakog maoy nakaingon sa problema? Kon unsa man ugaling ang kahimtang, pagkatukma nga atong palandongon ang maong butang, mapainubsanong dawaton ang atong kakulangan, ug mohangyog kapasayloan kang Jehova, nga mangayo sa iyang tabang sa pagbuntog sa kahuyangan! Ang “mga ansiyano sa kongregasyon” mao ang labing maayong makahatag niana nga tabang.—Santiago 5:14.

 9. Unsay mahimong ipadayag sa atong mga pag-ampo bahin sa atong kasingkasing?

⁹ Ingong sanong sa hangyo sa batan-ong si Haring Solomon alang sa kaalam ug kahibalo, si Jehova nag-ingon: “Tungod kay kini nahimong duol sa imong kasingkasing ug ikaw wala mangayo ug katigayonan, mga bahandi ug dungog . . . , ang kaalam ug ang kahibalo gihatag kanimo; usab katigayonan ug mga bahandi ug dungog akong ihatag kanimo.” (2 Cronicas 1:11, 12) Tungod sa butang nga gipangayo ug wala pangayoa ni Solomon, nasayran ni Jehova kon unsay gipabilhan ni Solomon. Unsa ang gipadayag sa atong mga pag-ampo sa Diyos bahin sa atong kasingkasing? Ang ato bang mga pag-ampo nagbutyag sa atong kauhaw alang sa kahibalo, kaalam, ug katakos sa pag-ila? (Proverbio 2:1-6; Mateo 5:3) Gipabilhan ba nato ang intereses sa Gingharian? (Mateo 6:9, 10) Kon ang atong mga pag-ampo nahimong awtomatiko ug wala sa buot, mahimong ilhanan kini nga kinahanglang mogahin ug panahon sa pagpamalandong sa mga buhat ni Jehova. (Salmo 103:2) Ang tanang Kristohanon angay nga magmaalisto sa pag-ila kon unsay gipadayag sa ilang mga pag-ampo.

Unsay Gipakita sa Atong mga Lihok?

10, 11. (a) Asa magsugod ang panapaw ug pakighilawas? (b) Unsay motabang kanato nga dili ‘makapanapaw diha sa kasingkasing’?

¹⁰ Gikaingon nga ang mga lihok mas kusog mosulti kay sa mga pulong. Ang atong mga lihok tino nga daghan kaayog ikasulti sa kon unsa kita sa sulod. Pananglitan, sa mga butang may kalabotan sa moralidad, ang pag-amping sa kasingkasing naglangkit ug labaw pa kay sa yanong paglikay sa usa ka buhat sa pakighilawas o panapaw. Diha sa iyang Wali sa Bukid, si Jesus miingon: “Ang matag usa nga magpadayon sa pagtan-aw sa usa ka babaye aron sa pagbaton ug kaibog kaniya nakapanapaw na uban kaniya diha sa iyang kasingkasing.” (Mateo 5:28) Sa unsang paagi atong malikayan nga makapanapaw bisan diha sa atong kasingkasing?

¹¹ Ang matinumanong patriarka nga si Job naghatag ug panig-ingnan alang sa minyo nga Kristohanong mga lalaki ug babaye. Walay duhaduha nga si Job may ordinaryong pagpakiglabot sa mas batan-ong mga babaye ug maluloton pa gani nga nagtabang kanila kon sila nanginahanglan ug tabang. Apan ang ideya nga magbaton ug romantikong interes kanila maoy dili gayod dalawaton alang niining tawo sa integridad. Ngano man? Tungod kay nakahimo siya ug lig-ong determinasyon nga dili motutok nga maibogon sa mga babaye. “Ako mihimog pakigsaad sa akong mga mata,” matod niya. “Nan unsaon ko man pagtan-aw nga maibogon sa usa ka ulay?” (Job 31:1) Hinaot nga mohimo kita ug samang pakigsaad sa atong mga mata ug ampingan ang atong kasingkasing.

12. Sa unsang paagi nimo ipadapat ang Lucas 16:10 kon maylabot sa pag-amping sa imong kasingkasing?

¹² “Ang tawo nga kasaligan sa labing gamay kasaligan usab sa dako,” miingon ang Anak sa Diyos, “ug ang tawo nga dili-matarong sa gamay dili-matarong usab sa dako.” (Lucas 16:10) Oo, kinahanglang atong usisaon ang atong panggawi sa daw ginagmayng mga butang sa adlaw-adlaw nga kinabuhi, bisan ang atong panggawi sa pribasiya sa atong balay. (Salmo 101:2) Samtang naglingkod diha sa atong balay, nagtan-aw ug telebisyon, o nagtuki sa Internet, ato bang giseguro nga kita nagtuman sa Kasulatanhong tambag: “Ang pakighilawas ug ang tanang matang sa kahugawan o kadalo dili gayod angay hisgotan sa inyong taliwala, ingon nga nahiangay sa mga balaan; ni ang makauulaw nga panggawi ni binuang nga sinultihan ni malaw-ay nga pagpanistis, mga butang nga dili angay”? (Efeso 5:3, 4) Ug komosta ang kapintasan nga makita diha sa telebisyon o sa mga dula sa video? “Si Jehova magausisa sa matarong ug sa daotan,” nag-ingon ang salmista, “ug si bisan kinsa nga nahigugma sa kapintasan ginadumtan gayod sa Iyang kalag.”—Salmo 11:5.

13. Unsang pasidaan ang nahiangay sa dihang mamalandong kon unsay mogula sa atong kasingkasing?

¹³ “Ang kasingkasing labaw nga malimbongon kay sa bisan unsa pa ug desperado,” nagpasidaan si Jeremias. (Jeremias 17:9) Kining pagkamalimbongon sa kasingkasing mahimong madayag sa dihang pakamatarongon nato ang atong mga sayop, pakamenoson ang atong mga kakulangan, hatagag katarongan ang seryosong mga depekto sa personalidad, o pasobrahan ang mga kalamposan. Ang desperado nga kasingkasing makahimo usab sa pagdoble-kara—ang maulog-ulogong mga ngabil nagsultig usa ka butang, samtang ang mga lihok nagpakita ug laing butang. (Salmo 12:2; Proverbio 23:7) Pagkahinungdanon nga magmatinud-anon kita samtang kita nag-usisa sa kon unsay mogula gikan sa kasingkasing!

Yano ba ang Atong Mata?

14, 15. (a) Unsa ang “yano” nga mata? (b) Sa unsang paagi ang paghupot sa mata nga yano motabang kanato sa pag-amping sa kasingkasing?

¹⁴ “Ang lampara sa lawas mao ang mata,” nag-ingon si Jesus. Siya midugang: “Nan, kon yano ang imong mata, ang imong tibuok lawas mahimong hayag.” (Mateo 6:22) Ang yano nga mata nasentro sa usa lang ka tumong, o katuyoan, nga dili malinga o mapatipas gikan niini. Sa pagkatinuod, ang atong mata kinahanglang isentro sa “pagpangita pag-una sa gingharian ug sa pagkamatarong [sa Diyos].” (Mateo 6:33) Unsay mahimong mahitabo sa atong mahulagwayong kasingkasing kon ang atong mata dili huptang yano?

¹⁵ Tagda ang bahin sa panginabuhi. Ang pagtagana sa mga panginahanglan sa atong pamilya maoy usa ka Kristohanong kinahanglanon. (1 Timoteo 5:8) Apan komosta kon matental kita sa tinguha nga makabaton sa kinabag-ohan, kinamaayohan, ug sa pinangita nga pagkaon, besti, puloy-anan, ug ubang mga butang? Dili ba makapaulipon gayod kana sa kasingkasing ug hunahuna, nga maghimo sa atong pagsimba nga dili kinasingkasing? (Salmo 119:113; Roma 16:18) Ngano man nga kinahanglang malinga kita pag-ayo sa pag-atiman sa pisikal nga mga panginahanglan sa pagkaagi nga ang atong kinabuhi nasentro na lang sa pamilya, negosyo, ug materyal nga mga butang? Hinumdomi ang dinasig nga tambag: “Bantayi ang inyong kaugalingon nga ang inyong mga kasingkasing dili mabug-atan sa pagpalabig kaon ug sa pagpalabig inom ug sa mga kabalaka sa kinabuhi, ug sa kalit kanang adlawa dihadiha modangat kaninyo ingon nga usa ka lit-ag. Kay moabot kini sa tanang nagapuyo ibabaw sa tibuok nawong sa yuta.”—Lucas 21:34, 35.

16. Unsang tambag ang gihatag ni Jesus bahin sa mata, ug ngano?

¹⁶ Ang mata maoy usa ka hinungdanong paagi sa komunikasyon ngadto sa hunahuna ug sa kasingkasing. Ang tutokan niini kusganong makaimpluwensiya sa atong mga hunahuna, emosyon, ug mga lihok. Naggamit ug mahulagwayong pinulongan, si Jesus naghisgot bahin sa gahom sa makita-sa-mata nga tentasyon ug miingon: “Karon, kon kanang imong tuo nga mata nagapapandol kanimo, lusoka kini ug isalibay kini gikan kanimo. Kay mas makaayo pa kanimo nga mawad-an sa usa sa imong mga sangkap kay sa itambog ang imong tibuok nga lawas ngadto sa Gehenna.” (Mateo 5:29) Ang mata kinahanglang pugngan nga motutok sa dili-maayong mga talan-awon. Pananglitan, kinahanglang dili kini tugotan nga motutok sa mga materyal nga gidisenyo sa pagpaukyab o pagpukaw sa dili-angay nga mga pangibog ug tinguha.

17. Sa unsang paagi ang pagpadapat sa Colosas 3:5 motabang kanato sa pag-amping sa kasingkasing?

¹⁷ Tinuod, ang panan-aw dili lang mao ang atong igbalati sa komunikasyon uban sa kalibotan sa gawas. Ang ubang mga igbalati, sama sa paghikap ug pagpamati, nagdula sa ilang bahin, ug kita kinahanglang managana usab maylabot sa mga bahin sa lawas nga aduna niana nga mga igbalati. Si apostol Pablo nagtambag: “Busa, patya ang inyong mga sangkap sa lawas nga anaa sa yuta maylabot sa pakighilawas, kahugawan, seksuwal nga gana, makadaot nga tinguha, ug hakog nga pangibog, nga maoy idolatriya.”—Colosas 3:5.

18. Unsang mga lakang ang angay natong himoon maylabot sa dili-husto nga mga hunahuna?

¹⁸ Ang dili-angayng tinguha mahimong maggikan sa kahiladman sa atong hunahuna. Ang paghunahuna bahin niini kasagarang makapasamot sa sayop nga tinguha, nga mag-impluwensiya sa kasingkasing. “Unya ang tinguha, sa dihang kini makapanamkon na, manganak ug sala.” (Santiago 1:14, 15) Daghan ang miadmitir nga ang masturbasyon mahitabo niining paagiha. Pagkahinungdanon nga kanunay natong pun-on ang atong hunahuna sa espirituwal nga mga butang! (Filipos 4:8) Ug kon ang dili-hustong ideya mosantop sa hunahuna, kinahanglang maningkamot kita sa pagwagtang niini.

‘Alagara si Jehova Uban ang Bug-os nga Kasingkasing’

19, 20. Sa unsang paagi kita magmalamposon sa pag-alagad kang Jehova uban ang bug-os nga kasingkasing?

¹⁹ Sa iyang pagkatigulang, gisultihan ni Haring David ang iyang anak: “Solomon nga akong anak, ilha ang Diyos sa imong amahan ug alagara siya uban ang bug-os nga kasingkasing ug uban ang malipayon nga kalag; kay ang tanang kasingkasing ginasusi ni Jehova, ug ang matag kiling sa hunahuna iyang ginaila.” (1 Cronicas 28:9) Si Solomon mismo nag-ampo alang sa “usa ka kasingkasing nga masinugtanon.” (1 Hari 3:9) Bisan pa niana, giatubang niya ang malisod nga tahas sa pagmentinar sa maong kasingkasing sa tibuok niyang kinabuhi.

²⁰ Aron molampos kita nianang bahina, dili lamang kinahanglan nga magbaton kita ug kasingkasing nga inuyonan ni Jehova kondili kinahanglan usab nga ampingan kini. Aron mahimo kini, kinahanglang atong tipigan ang mga pahinumdom sa Pulong sa Diyos diha sa atong kasingkasing—‘sa kinataliwad-an niini.’ (Proverbio 4:20-22) Kinahanglan usab nga atong batasanon ang pag-usisa sa atong kasingkasing, nga mainampoong mamalandong kon unsay ginapadayag sa atong mga pulong ug mga lihok. Unsa may kapuslanan sa maong pagpamalandong kon dili kita kinasingkasing nga mangayog tabang ni Jehova sa pagtul-id sa bisan unsang kahuyangan nga atong mamatikdan? Ug pagkahinungdanon nga magmabinantayon kita kon unsay atong ipasulod sa kasingkasing ug hunahuna pinaagi sa atong mga igbalati! Sa pagbuhat niini, kita makasalig nga “ang kalinaw sa Diyos nga labaw sa tanang panghunahuna magbantay sa [atong] mga kasingkasing ug sa [atong] mga gahom sa pangisip pinaagi kang Kristo Jesus.” (Filipos 4:6, 7) Oo, magmadeterminado kita nga ampingan ang atong kasingkasing labaw sa tanan nga angayng pagabantayan ug mag-alagad kang Jehova uban ang bug-os nga kasingkasing.

Nahinumdom Ka Ba?

• Nganong hinungdanon nga ampingan ang kasingkasing?

• Sa unsang paagi ang pag-analisar sa atong isulti motabang kanato sa pag-amping sa atong kasingkasing?

• Nganong kinahanglan nga atong huptang “yano” ang atong mata?

[Mga hulagway sa panid 23]

Unsay kasagaran natong hisgotan diha sa pag-alagad sa kanataran, sa mga tigom, ug sa balay?

[Mga hulagway sa panid 25]

Ang yano nga mata dili malinga